Λία Σταμοπούλου, γιατί πέρασες τα εγκαίνια της έκθεσής σου στο Παρίσι μέσα σε τηλεφωνικό θάλαμο;

Ο καθηγητής της στη σχολή Βακαλό, Παναγιώτης Τέτσης, της έλεγε διορθώνοντας το σχέδιό της, δηκτικά, «υπάρχουν κι άλλα επαγγέλματα ενδιαφέροντα, ζαχαροπλαστική, μαγειρική, μοδιστρική, δεσποινίς». Για καλή τύχη της τέχνης, η εικαστικός Λία Σταμοπούλου δεν τον άκουσε. Κι ας παρέμεινε ηττοπαθής, χωρίς εμπιστοσύνη στο ταλέντο της, κι έκρυβε επαίνους και βραβεία από πολύ νωρίς «γιατί φοβήθηκα, επειδή είχα και μία άσχημη εμπειρία στην Καλών Τεχνών. Αποσύρθηκα. Σαν να είχα φάει ξύλο και κούρνιασα», όπως μου λέει στο σπίτι της στον Άλιμο, ένα από τα σπάνια αρχοντικά πυργόσπιτα, έργο τέχνης κι αυτό, με το δικό της καλλιτεχνικό αποτύπωμα, όπως και το Booze-cooperativa, το αειθαλές αθηναϊκό cult στέκι που δημιούργησε με τον Νίκο Λούβρο στην Κολοκοτρώνη, στην «καρδιά» της Αθήνας.

Αφορμή της μακράς αποκαλυπτικής συζήτησης που κάναμε -και με έκανε να ανακαλύψω  πραγματικά μια γυναίκα που γνωρίζω δεκαετίες- είναι η αναδρομική έκθεσή της στην Πινακοθήκη Κυκλάδων, στην Ερμούπολη, «Εικόνες από το Φρέαρ». Σε αυτή ανακαλύπτεις επιτέλους  το εύρος και τη δυναμική του έργου της καλλιτέχνιδας, από τις μνημειακές συνθέσεις της σειράς «Κάμα Σούτρα» έως την εν εξελίξει ενότητα «Σώματα – Πλανήτες».

Σε γνωρίζω, Λία, χρόνια, παρακολουθώ τη δουλειά σου μέσω της διακόσμησης στο Booze, όπου συχνά σε βρίσκω σκαρφαλωμένη σε σκάλες. Παραδόξως, δεν είχες την ανάγκη της αυτοπροβολής εκτός Booze, να κάνεις εκθέσεις σε γκαλερί. Η αναδρομική σου στη Σύρο αποτελεί χτυπητή εξαίρεση, ακόμη κι έκπληξη. Αλήθεια είναι αυτό.

Γιατί, τι σε εμπόδιζε τόσες δεκαετίες να δηλώσεις την παρουσία σου δυναμικά στην εικαστική σκηνή; Κοίτα, ξεκίνησα, θα μπορούσα να πω, την καριέρα μου στο Παρίσι, όπου έμεινα περίπου δέκα χρόνια. Είχα βρε και τη gallery Koraleswski, όπου εξέθετα τα έργα μου, και δεν είχα καμία σχέση με την Ελλάδα.

Για ποια εποχή μιλάς; Για το 1992.

Πού ήτανε η gallery σου; Ήτανε ακριβώς πίσω από το Mπομπούρ, στο δρόμο που έχει όλες τις gallery.

Δεν σε ενδιέφερε η Ελλάδα; Όχι.

Γιατί; Γιατί είχα μια άσχημη εμπειρία στην Καλών Τεχνών, που με «έκλεισε». Προέκυψε και η γνωριμία μου με τον σπουδαίο συγγραφέα και ντοκιμαντερίστα Ζαν Μαρί Ντρο κι έτσι βρέθηκα στο Παρίσι και στη συγκεκριμένη γκαλερί.

Αισθανόσουν ασφαλής, επειδή ήσουν άγνωστη μεταξύ αγνώστων, καταρχάς, στο Παρίσι; Μπράβο. Μπορούσες να έχεις ελευθερία κινήσεων.  Όταν γίνονταν εγκαίνια, δεν εμφανιζόμουνα καθόλου. Ανακατευόμουνα με τον κόσμο και άκουγα που λέγανε «ο ζωγράφος πρέπει να είναι άντρας», «ανδρική δουλειά». Υπάρχουν εγκαίνια έκθεσής μου που τα πέρασα μέσα σε ένα τηλεφωνικό θάλαμο.

Αστειεύεσαι. Όχι! Δεν ξέρω, στρεσάρομαι. Κόμπλεξ ήτανε; Ανασφάλεια;

Το οποίο όμως δεν σε έχει αφήσει μέχρι και σήμερα. Σαν να κρύβεσαι. Τελευταία έμαθα, τυχαία, για το βραβείο σου στη Βαρκελώνη και τις σπουδές σου στο Λονδίνο. Δεν με έχει αφήσει η ανασφάλεια. Προχθές διάβαζα για τον Πύρρο Δήμα και το μετάλλιο που είχε πάρει στη Βαρκελώνη. Από εκείνους τους Ολυμπιακούς συντήρησε τη δημοσιότητά του. Λοιπόν, όταν στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα της Βαρκελώνης, το 1992, πήρα το β’ βραβείο στο σχέδιο, θυμάμαι στη δεξίωση πως οι μόνοι που το ξέρανε ήταν οι Αμερικάνοι.

Γιατί τόσα χρόνια που γνωριζόμαστε ουδέποτε αναφέρθηκες σε αυτό το βραβείο; Το έκρυψα γιατί φοβήθηκα, επειδή είχα μία άσχημη εμπειρία στην Καλών Τεχνών. Ο δάσκαλός μου, ο Νικολάου, με είχε ξεχωρίσει και μου είχαν δώσει, με το που εισήχθηκα στο προκαταρκτικό έτος, ένα βραβείο χρηματικό. Και οι συμφοιτητές μου μού επιτέθηκαν άσχημα. «Γιατί να προτιμήσει εσένα!». Και αποσύρθηκα. Δεν θα μπορούσα να ξαναζήσω ανάλογη επίθεση. Δεν θα το ξεχάσω. Μετά πέρασα δεύτερη στα εργαστήρια. Στην Καλών Τεχνών είχα επιβραβεύσεις. Παρόλα αυτά ήταν σαν να είχα φάει ξύλο και κούρνιασα. Και λέω «δεν μπορώ τη δημοσιότητα». Δεν είχα και ποτέ εμπιστοσύνη στον εαυτό μου. Έτσι έγινα ζωγράφος εκτός εργαστηρίου. Εργαστήριό μου έκανα το Booze. Η δουλειά που έχω βγάλει αυτά τα δέκα χρόνια στο Booze -ανά τρεις μήνες έκανα νέες κατασκευές- δεν περιγράφεται.

Τα έβλεπα. Τι γίνανε όλες αυτές οι κατασκευές κι οι δημιουργίες; Κάποιες χαθήκανε, κάποιες μείνανε.

Επειδή όσα μου περιγράφεις δεν είναι νορμάλ, αν μου επιτρέπεις, θα ήθελα να ξεκινήσουμε τη διαδρομή από την αρχή, από τα παιδικά σου χρόνια. Τι συνέβη σε αυτά; Πώς ήσουν ως παιδί; Είχα μια μεγάλη μύτη. Από εκεί ξεκινάει η ιστορία. Οι γονείς μου κλαίγανε.

Για τη μύτη; Βέβαια. Η μάνα μου έλεγε ότι επειδή έβλεπε θείους κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης με μεγάλη μύτη, βγήκα κι εγώ με μία.

Ήταν τόσο εξωφρενική; Δεν ήταν τόσο μεγάλη, αλλά το είχανε κάνει ζήτημα οι γονείς μου τρομερό. Το ισόγειο του σπιτιού στα παιδικά μου χρόνια το νοικιάζαμε στην ηθοποιό Άννα Παϊτατζή.

Αυτό εδώ; Ναι. Κι εμείς μέναμε επάνω.

Του πότε είναι αυτό το αρχοντικό; Χτίστηκε για χαρτοπαικτική λέσχη το 1917. Το βρήκε και το αγόρασε μεταγενέστερα ο πατέρας μου, ψάχνοντας για σπίτι.

Τι δουλειά έκανε; Είχε κατάστημα με γραφομηχανές απέναντι από τα δικαστήρια, για αντίγραφα. Όλα τα δικαστικά έγγραφα περνάγανε από εκεί.

Κι η μητέρα σου; Ήταν νοικοκυρά, αλλά και αυτή είχε ταλέντο. Μου είχε φτιάξει παιδικά έπιπλα με ξυλογλυπτική, καταπληκτικά κομμάτια. Το 1933 η ελίτ της Αθήνας πέρασε μέσα από αυτό το σπίτι, με οικοδεσπότες τον Άγγελο Σικελιανό με την Εύα. Μεταγενέστερα, στον πόλεμο, το είχαν επιτάξει οι Γερμανοί και το είχαν κάνει μπαρ. Ο πατέρας μου το αγόρασε σχεδόν κατεστραμμένο. Και το ξανάφτιαξε.

Οπότε είχε την οικονομική άνεση. Ναι. Και θυμάμαι λοιπόν την Παϊτατζή να λέει στη μάνα μου «ξέρω έναν πάρα πολύ καλό πλαστικό που έκανε στη Λαδικού και στην Καλογεροπούλου καταπληκτικές πλαστικές». Αυτός όμως πέθανε και μαθαίνουν τον αντικαταστάτη του, τον Πέρσι Τζέιμς, που ήταν στο Λονδίνο. Με πακετάρουνε και φεύγουμε για Λονδίνο.

Σε ποια ηλικία; Ήμουνα 16 χρονών, έπρεπε να κάνω την πλαστική 18, αλλά για λόγους, λέει, ψυχολογικούς την έκανα στα 16. Και στο σχολείο είχα υποστεί bullying για τη μύτη.

Αυτό πιστεύεις ότι μπορεί να έχει παίξει ασυνείδητα ένα βασικό ρόλο στην ηττοπάθειά σου, στο ότι μια ζωή ήθελες να περνάς απαρατήρητη; Έχει παίξει κι αυτό, ναι.

Μετά την πλαστική, που ήσουνα κούκλα, γιατί δεν πήρες τα επάνω σου; Δεν το ήξερα ότι ήμουνα κούκλα, τώρα το συνειδητοποιώ. Δηλαδή, την εικόνα μου όταν παντρεύτηκα, εκεί, δες με (σ.σ.: δείχνει στον τοίχο της το κάδρο με την φωτογραφία), δεν την είχα ποτέ δει!

Έχεις κάνει γάμο; Ε, βέβαια.

Ακόμη κάτι που τόσα χρόνια που γνωριζόμαστε δεν το ήξερα. Παιδί μόνο δεν έκανα, γιατί έχασα μία επιστήθια, ακριβή μου φίλη, στα 22, και ο θάνατός της με συγκλόνισε. Με σημάδεψε. Και λέω «τι να κάνω παιδί; Κι αν τυχόν μου συμβεί κάτι;». Δεν άντεχα να περάσω στενοχώρια κι αγωνία μεγαλώνοντας το παιδί μου. Είχα και το «πάτημα» «δεν πειράζει, θα αφοσιωθώ στη ζωγραφική» και ήθελα να είμαι ελεύθερη, να μπορώ όποτε θέλω να αυτοκτονήσω, χωρίς δεσμεύσεις. Γιατί είχα πολύ έρωτα με την αυτοκτονία. Πάρα πολύ.

Ακόμη και σήμερα; Τώρα δεν θα τολμούσα. Αλλά νεότερη αυτοκτονούσα κομματιαστά.

Δηλαδή; Έπινα τόσο πολύ που έπεφτα κάτω ξερή. Κάποια στιγμή όταν κατάλαβα ότι θα πεθάνω από αυτό, το σταμάτησα.

Ήσουνα επιρρεπής στις καταχρήσεις; Στο πλαίσιο της αυτοκαταστροφικότητάς σου. Πάρα πολύ.

Τα έχεις δοκιμάσει όλα; Ναρκωτικά δεν έχω δοκιμάσει.

Ως παιδί, πώς ήσουνα; Μου έδειξες ένα έργο που έκανες 11 ετών, και είναι σαν να το έχει κάνει ενήλικας. Εκπληκτικό. Η μαμά μου ασχολείτο, εκτός από το νοικοκυριό, με διάφορες εκδηλώσεις. Ο Ναυτικός Όμιλος Αλίμου έκανε παζάρια και συμμετείχε. Κάποια στιγμή διοργανώσανε και μία παιδική έκθεση. Εγώ ζωγράφισα από μόνη μου δύο εργάκια, το ένα, η μορφή ενός αλόγου, από αντιγραφή, το άλλο ένα βραδινό, nocturne, από τη φαντασία μου. Τα πήρε η μάνα μου, τα έβαλε στην έκθεση και πουλήθηκαν. Ήμουνα γύρω στα δέκα. Τότε μία κυρία της είπε, «το παιδάκι σου πρόσεξέ το, γιατί έχει ταλέντο». Αυτό μόνο. Πάντα είχα μία τάση καλλιτεχνική. Δεν είχαμε καλλιτεχνικά στο σχολείο. Μόνη μου καθόμουν όμως τα καλοκαίρια και ζωγράφιζα.  

Ως μαθήτρια πώς ήσουνα; Μέτρια.

Και πώς αποφασίζεις να δώσεις εξετάσεις στην Καλών Τεχνών; Μεγάλη ιστορία. Καταρχάς, δεν είχα ιδέα ότι υπάρχει Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Επειδή όμως είχα την τάση αυτή, τελειώνοντας το σχολείο πήγα στη σχολή Βακαλό. Εκεί, στο ελεύθερο σχέδιο, είχαμε καθηγητή τον Τέτση, ο οποίος μας κλείδωνε την πόρτα. Έλεγε «θα μείνετε κι άλλο, για να δουλέψετε». Εγώ ήμουνα σε αναμμένα κάρβουνα, γιατί με περίμενε απέξω ο αρραβωνιαστικός μου.

Με τον οποίο και παντρεύτηκες τελικά; Όχι. Απλώς αρραβωνιαστήκαμε με βέρες.

Εσύ τότε πόσων ετών; Ήμουνα 19. Ερχόταν ο Τέτσης από πάνω μου, μου διόρθωνε το σχέδιο και έλεγε «Δεσποινίς Σταμοπούλου, ξέρετε, υπάρχουν κι άλλα επαγγέλματα ενδιαφέροντα, ζαχαροπλαστική, μαγειρική, μοδιστρική, τι δουλειά έχετε εσείς εδώ;». Αυτό δεν θα το ξεχάσω ποτέ.

Σοκαριστικό να το λέει αυτό ένας καθηγητής. Τέλειωσα τη Βακαλό τελικά, σκηνογραφία πήγαινα να κάνω, αλλά ήλθε ο θάνατος της φίλης μου, που σου προανέφερα, στα 22 της από λευχαιμία και κατέρρευσα. Κι έφυγα εσπευσμένα για το Λονδίνο. Για να ξεφύγω και να σπουδάσω κάτι άλλο. Ήθελα να σπουδάσω φωτογραφία. Και πήγα στο Saint Martin’s School και έκανα σχέδιο στα evening classes. Εκεί ο βοηθός του καθηγητή ερχόταν και καθόταν διαρκώς δίπλα μου. Α, σκέφτηκα, για να είναι έτσι κολλημένος πάνω μου, θέλει κάτι να μου πει, αλλά είναι ντροπαλός. Και κάποια στιγμή του λέω «μην ντρέπεσαι, θες να πάμε για καφέ». Και γίνεται έξαλλος. Εξανέστη, «εγώ κάθομαι εδώ αποκλειστικά γιατί το σχέδιό σου έχει τρομερό ενδιαφέρον. Σε οποιαδήποτε σχολή τέχνης all around the world με αυτό το σχέδιο θα μπεις». Και το ακούω αυτό για πρώτη φορά στην Αγγλία.

Ενώ είχες πειστεί από τον Τέτση ότι κάνεις μόνο για μοδιστρική-μαγειρική; Ε, ναι. Είχα πιστέψει ότι δεν αξίζω. Και ακούω από τον Άγγλο, τον οποίον προσέβαλα μάλιστα, να μου λέει ότι σε οποιαδήποτε σχολή τέχνης στον κόσμο μπορώ να μπω με το σχέδιό μου! Μετά από αυτό αλλάζει κάτι μέσα σου. Παρόλα αυτά παίρνω το αυτοκίνητο από το Λονδίνο και πάω στο Κάρντιφ, στη Ουαλία, να συναντήσω τον μέλλοντα άνδρα μου, που ήταν ναυτικός, τρίτος καπετάνιος -ο πατέρας του ήταν καπετάνιος του Λιβανού- και είχε δέσει το καράβι του εκεί. Έρωτας! Και κανονίζουμε να γυρίσει τον Ιούνιο Ελλάδα να αρραβωνιαστούμε και να παντρευτούμε. Και γυρνάω εγώ νωρίτερα Ελλάδα.

Πόσο έμεινες στο Saint Martin’s School; Περίπου ενάμιση χρόνο.

Γιατί δεν θέλησες να το παρατείνεις και να κάνεις καριέρα στην Αγγλία; Ο έρωτας.

Ήτανε πιο σημαντικός από την καριέρα; Ναι. Είμαι τέτοιο άτομο. Ανήκω εκεί πέρα. Γυρνάω Ελλάδα, τα παρατάω όλα, λέω δεν πειράζει.

Τι σε τράβηξε στον μέλλοντα άνδρα σου; Τι σε έκανε να τον ερωτευτείς; Είχε χιούμορ. Ήμουνα και λίγο ανίδεη ερωτικά, δεν είχα πείρα. Στον ερωτισμό είχα μπει μέσα από στενοχώρια, επειδή έχανα τη φίλη μου. Μέσω της πράξης του έρωτα σαν να αυτοκτονούσα. Έτρεχα σαν κυνηγημένη. Μέχρι που την πάτησα. Με έναν σαραντάρη, εγώ 22, που με κλείδωσε και με βίαζε Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή. Εξ ου και η κλειστοφοβία μου. Γιατί 18 χρονών μπήκα στις πυραμίδες του Καΐρου, μέσα, στο τούνελ, που δεν μπαίνεις με τίποτα, και δεν είχα πρόβλημα. Επιστρέφω από Αγγλία, Μάρτιος ήταν, και περιμένω τον Πάνο να γυρίσει Αθήνα. Περιμένοντας, σκέφτομαι «ας πάω να συνεχίσω τα αγγλικά μου στο Βρετανικό Συμβούλιο». Εκεί γνωρίζω μια κοπέλα και γινόμαστε φίλες. Φοιτούσε ήδη στην Καλών Τεχνών. Δεν είχα μέχρι εκείνη τη στιγμή καν ιδέα ότι υπάρχει. Και μου λέει «ξέρεις, υπάρχει ένα φροντιστήριο, που σου δίνουν το κλειδί και μπορείς να πηγαίνεις να ζωγραφίζεις». Και πάω κι εγώ για να περνάω την ώρα μου. Ήταν το περίφημο φροντιστήριο της Μαίρης Σαραφιανού, σε πάροδο της Μουστοξύδη, που προετοίμαζε για την Καλών Τεχνών. Πήγαινα και καθόμουν σε μια ακρούλα για να περνάει η ώρα μου. Και κάποια στιγμή μου λέει η Σαραφιανού «έλα μπροστά». Και μου υποδείκνυε «δεν θα κάνεις αυτό, θα κάνεις εκείνο». Και ξαφνικά μετά από είκοσι ημέρες μου ανακοινώνει: «θα δώσεις εξετάσεις για την Καλών Τεχνών». «Αυτό, κυρία Μαίρη, αποκλείεται, εγώ ετοιμάζομαι να παντρευτώ», διαμαρτυρήθηκα. Σκέψου. Τι εποχή ήτανε; Άνοιξη. Απρίλιος ήταν. «Δεν ξέρω τι σκοπεύεις να κάνεις, αλλά εγώ θα προσπαθήσω να σε πείσω να δώσεις», επέμεινε εκείνη.  Εγώ πήγα στη Σαραφιανού μέσα Μαρτίου. Τέλη Ιουνίου έρχεται ο Πάνος και φέρνει ένα αυτοκίνητο στην Αθήνα από την Αμερική, ένα Ford Pinto. Μου κόρναρε κάτω από το εργαστήρι. Κι εγώ έτρεχα να τον συναντήσω. Ήμουνα ερωτευμένη, κουρντισμένη για γάμο κι έτρεχα. Τώρα δεν θα γινόταν αυτό, αν ήμουνα πάλι νέα. Κάποια στιγμή φέρνει η Μαίρη ένα μοντέλο για να σχεδιάσουμε το κεφάλι. Με βλέπει πάλι  που φεύγω. Και φωνάζει «Πες του αυτού του τύπου που τρέχεις να πας ότι εσύ γεννήθηκες μεγάλος καλλιτέχνης». Αυτό δεν το έχω ξαναπεί ποτέ. Το έκρυψα από όλους. Όπως κι ότι ένα σχέδιο που είχα κάνει στη Μαίρη και το είχα δείξει στον Μόραλη στην Καλών Τεχνών, εκείνος μου είχε πει «θα το κάνεις κάδρο». Η Σαραφιανού είχε δηλώσει μάλιστα σε όλο το γκρουπ: «δύο είναι οι ζωγράφοι εδώ μέσα. Η Πελαγία και η Λία». Αλλά όλα αυτά περνάγανε στο ντούκου.

Ψυχανάλυση έκανες ποτέ; Ποτέ. Ούτε σε ψυχολόγο έχω πάει. Λοιπόν, έρχονται οι εισαγωγικές εξετάσεις για την Καλών Τεχνών. Αλλά επειδή είχα κάνει μόνο δύο-τρεις μήνες φροντιστήριο, η Μαίρη ήθελε να δώσω στην τελευταία ομάδα. Διαφώνησα. «Κυρία Μαίρη μου, εγώ κανόνισα να πάω στην Κέρκυρα με τον Πάνο και θα δώσω στην πρώτη ομάδα». Και δίνω εξετάσεις στην πρώτη και φεύγω για Κέρκυρα. Έλα να δεις τώρα τι έγινε, και πού «έσπασε» η σχέση μας. Έχουμε επιστρέψει, περπατάμε στα Πατήσια. Και περνάμε μπροστά απ' το Πολυτεχνείο. Τότε θυμάμαι ότι είχα δώσει εκεί εισαγωγικές, και λέω «Πάνο, έχω δώσει εξετάσεις εδώ. Δεν μπαίνουμε, να δούμε μήπως έχει γίνει κάποια ανακοίνωση;». Έτσι, από απλή περιέργεια. Μπαίνουμε λοιπόν μέσα. Ησυχία. Ακούω κάτι βήματα πίσω. Γυρνάω. Ήταν ένας κοντούλης, ο επιστάτης. Βγάζει ένα χαρτάκι μικρό. Πενήντα πέντε άτομα παίρνανε τότε στην Καλών Τεχνών. Περάσατε, μου λέει. Τ' ακούω και συγκλονίζομαι. Διότι ήξερα τι σημαίνει να περάσεις στην Καλών Τεχνών. Άλλοι πάλευαν και πέντε χρόνια.

Κάτι λες «έσπασε» τότε. Και μπαίνουμε στο αυτοκίνητο και αντί να μου πει ο Πάνος «Λιάκι, μπράβο, θα σε στηρίξω, πάμε να το γλεντήσουμε», διότι ήταν μεγάλη ιστορία που κατάφερα να μπω και με την πρώτη, ξεκινά την γκρίνια. «Και τώρα, δηλαδή, θα γίνεις εσύ φοιτήτρια κι ενώ ετοιμαζόμαστε να παντρευτούμε θα έχω μια γυναίκα που θα φοιτά στην Καλών Τεχνών;». Κλάμα εγώ, ακούγοντάς τον! Τότε τέλειωσε η σχέση μας για μένα. Εκείνη τη στιγμή χωρίσαμε, παρ’ όλο που ο γάμος έγινε κατόπιν και μάλιστα διήρκεσε τελικά τρία χρόνια.

Πώς ήταν τα χρόνια με γάμο και σχολή; Έμενα στη Βούλα, πήγαινα στο εργαστήρι του Κοκκινίδη κι είχα καθηγητή τον Μαυροειδή. Αλλά δεν μπήκα στο σύστημα της Καλών Τεχνών. Δηλαδή, δεν καλουπώθηκα. Πνευματική μου μητέρα παρέμεινε η Σαραφιανού. Περισσότερο έδινα βάση στη Μαίρη, παρά στην Καλών Τεχνών.

Δεν έκανες παρέες στη σχολή; Έκανα με τον Μετζικώφ, τον Κόττη, την Εριέττα Βορδώνη, τη Μίνα Βαλυράκη. Αλλά μόλις παντρεύτηκα έμεινα έγκυος. Και εκεί παίχτηκε όλο το παιχνίδι. Αν έπεφτε στα πόδια μου ο Πάνος και μου έλεγε «να κρατήσεις το παιδί», θα το κράταγα.

Δεν έχεις μετανιώσει που το έριξες; Κοίτα, μέχρι να μου σταματήσει η περίοδος, χτυπιόμουν. Να κάνω, να μην κάνω παιδί. Χτυπήθηκα με το τέρας. Τελικά, ξαναέκανα έκτρωση και στα 40. Δεν έκανα παιδί.

Τελειώνοντας την Καλών Τεχνών, διαζευγμένη πια, τι ήθελες να κάνεις στη ζωή σου; Ετοιμάζω όλα μου τα χαρτιά για να φύγω για τη Φλωρεντία, για μεταπτυχιακό στη ζωγραφική. Και πάω στη Σαντορίνη και βλέπω τον πατέρα μου - γιατί και οι δυο γονείς μου Σαντορινιοί είναι, από τον Πύργο- να πεθαίνει, και παθαίνω. Η Σαντορίνη που γνώρισα πριν γίνει ο σεισμός, μικρή, πρέπει να πω, ήταν ένα παραμύθι, το ωραιότερο μέρος στον κόσμο. Σήμερα έχει καταστραφεί. Και αναλαμβάνω τότε τον πατέρα μου. Τα έδωσα όλα, πέντε μήνες, μέχρι που κατέληξε. Μετά από αυτό δεν πήγα Φλωρεντία, δεν πήγα πουθενά. Πάνε τα μεταπτυχιακά. Ήρθε κι ο φόρος κληρονομίας. Κι ασχολούμαι πια με τα κληρονομικά και με την περιουσία που κληρονόμησα, γιατί ήταν αρκετά μεγάλη.

Έτσι προέκυψε και το κτήριο του Booze; Ναι. Τα φτιάχνω με τον Νίκο Λούβρο, την εποχή που έψαχνε με τον φίλο του χώρο για μπαρ στη Γλυφάδα. Ο Νίκος ήταν σταθμός στη ζωή μου. Ήταν και το ανθρώπινο σκέλος, το ότι με εκτίμησε ως ζωγράφο, ίσως είναι ο μόνος άντρας που με εκτίμησε για αυτό που έκανα. Επειδή είμαστε «συγγενείς». Ο Νίκος, αν το είχε σπουδάσει, θα ήταν τεράστιος ζωγράφος. Ήταν ταλεντάρα. Και το έχει πάρει ο γιος του. Μόλις κληρονόμησα λοιπόν το κτήριο στην Κολοκοτρώνη – που ήταν διαδοχικά τα πάντα, ψιλικατζίδικο, σιδερωτήριο, υφασματάδικο  κ.ο.κ.– διώχνω σιγά σιγά όλους τους ενοικιαστές και κρατάω καταρχάς τον πρώτο όροφο για τέσσερα χρόνια.

Για να τον κάνεις τι; Δεν είχα κάτι συγκεκριμένο στο μυαλό μου ακόμα.

Ζωγράφιζες στο μεταξύ; Πάντα ζωγράφιζα.

Το εργαστήρι σου πού το είχες; Εδώ, σπίτι, πάνω στη σοφίτα. Αλλά για μια πενταετία ασχολιόμουν κυρίως με τα κληρονομικά. Κι ενώ λοιπόν έψαχνε ο Νίκος μαγαζί στη Γλυφάδα, του προτείνω τον πρώτο όροφο στην Κολοκοτρώνη. Το ’87. Κι αυτό ήταν.

Πιστεύεις ότι έφερε κάτι νέο στην Αθήνα το Booze; Ναι, εκείνη την εποχή εμείς φτιάξαμε, σε εισαγωγικά, το κέντρο. Αυτό που είναι τώρα, εμείς το κάναμε. Δεν υπήρχε τίποτα, κανένα μπαρ. Όταν ανοίξαμε το Booze, το 1989, μας κοροϊδεύαν όλοι. Και εδραιώσαμε μία ιστορία εκεί πέρα.

Πώς ήταν τότε η γειτονιά; Μπορεί να περνούσε κι αλεπουδάκι. Είχε δει ο Λούβρος μια αλεπού να περνάει κάποια στιγμή, μου έχει πει.

Eξελίχθηκε στο προσωπικό σου εργαστήρι καλλιτεχνικής έκφρασης. Γενικά όμως, έχουμε δει σε αυτό εκατοντάδες εκθέσεις, παραστάσεις, τα πάντα... Βγήκε από μόνο του έτσι. Κύλησε, γιατί και ο Νίκος, παρότι μηχανολόγος μηχανικός, απόφοιτος του Πολυτεχνείου, καλλιτέχνης βασικά είναι.

Με ένα τρόπο αυτοπραγματωνόσουν κι εσύ μέσα από τη διακόσμησή του και δεν είχες ανάγκη να κάνεις εκθέσεις αλλού; Εγώ δεν το σκέφτηκα αυτό ποτέ, μπορεί να ήταν όμως αυτή η εξήγηση. Επειδή ήταν δικό μου το κτίριο, έπαιζα κι έκανα ό,τι ήθελα. Η τελευταία μου δουλειά είναι τα σκαμνιά, που τα έχω ζωγραφίσει.

Έχεις ζωγραφίσει τοίχους, ταβάνια, έχεις κάνει installation. Τα πάντα. Έχω κάνει και τις εξπρεσιονιστικές τουαλέτες.

Χαίρεσαι που υπάρχει ακόμα; Και παραμένει σημείο αναφοράς, ανανεώνοντας το κοινό του; Εγώ θα γυρνούσα σελίδα πλέον. Δεν ξέρω. Γερνάμε, βρε παιδί μου. 

Από τη δουλειά που εκτίθεται στη Σύρο αποκαλύπτεται πως έχεις περάσει από διαφορετικές φάσεις και τεχνοτροπίες. Και ακόμη συνεχίζεις να εξερευνάς. Αναφέρεσαι στη ζωγραφική. Ναι. Στη Σύρο ο επισκέπτης βλέπει τις ακουαρέλες, που μετέτρεψα κατόπιν βάζοντας και κάρβουνο. Αργότερα δούλεψα τον γραφίτη, που είναι πάρα πολύ σκληρό υλικό, και έκανα αυτά τα διαχρονικά πορτρέτα της φρίκης. Πρόσωπα με αγωνία, από το Μάτι, από σκηνές πολέμου. Ήμουνα τότε σε μια έξαρση. Ακολούθησε η περίοδος των παστέλ, οπότε έκανα αρχέτυπα, παίρνοντας στοιχεία από αρχαία αγγεία και δημιουργούσα πίνακες. Τα παστέλ τα εξέλιξα και έκανα ακόμη πιο μεγάλους πίνακες με γυναικείες φιγούρες. Επειδή στο Λονδίνο σπούδασα και το γρήγορο σχέδιο, σκιτσάρω ενώ παρατηρώ κάτι εν κινήσει, έκανα πολλή δουλειά παρακολουθώντας θεατρικές δουλειές. Έτσι προέκυψε η σειρά καμπαρέ. Τα σχέδια της τα έκανα καθισμένη σε μια γωνιά στα σκοτεινά παρακολουθώντας την παράσταση δύο Γερμανίδων στο Booze. Έβλεπα τις κοπέλες και σκίτσαρα. Έτσι δούλεψα με μελάνια και κάρβουνα, βλέποντας ένα χορευτικό ζευγάρι επίσης στο Booze upstairs. Και μετά ήρθε το Κάμα Σούτρα. Με απασχολούσε εκείνη την εποχή, πήρα το βιβλίο, είδα τις πόζες και έκανα τα αφηρημένα σχέδια που βλέπεις. Οπότε αρχίζω και περνάω στον αφηρημένο εξπρεσιονισμό.

Σε βοήθησε σε αυτό το Κάμα Σούτρα; Ναι. Και μετά από αυτό περνάω στα χρώματα, ακουαρέλα και πηχτό χρώμα, δεν την έχω όμως τελειώσει τη δουλειά με τα όργανα σώματος. Συνεχίζω. Είναι πάρα πολύ δύσκολος ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός. Γι' αυτό και δεν τον βλέπεις συχνά, μόνο από τεράστια ονόματα.

Δουλεύεις ακόμα συστηματικά, ζωγραφίζεις καθημερινά; Όχι, δεν είμαι ο άνθρωπος που δουλεύει κάθε μέρα. Απλά, έχω την ασφάλεια ότι κοιμάμαι σχεδόν μέσα στο εργαστήριό μου.

Οπότε μπορεί να ξυπνήσεις και να δουλέψεις οποιαδήποτε στιγμή; Ό,τι ώρα θέλω. Το εργαστήριο είναι δίπλα από το κρεβάτι μου.

Το Κάμα Σούτρα σε τράβηξε επειδή πειραματιζόσουνα σεξουαλικώς; Μπορεί κι από την έλλειψη σεξουαλικότητας να οδηγήθηκα εκεί. Δεν ξέρω. Δεν μου είναι ξεκάθαρο. Πάντως, ακόμη και στα 62 μου, ερωτεύτηκα και μπορώ μάλιστα να πω ότι τότε κατάλαβα τι σημαίνει έρωτας.

Ενδιαφέρον. Πώς θα περιέγραφες τον εαυτό σου ως άνθρωπο; Πολύ γενναιόδωρη. Υπερβολικά γενναιόδωρη. Μέχρι αηδίας.

Μετανιώνεις γι' αυτό; Καθόλου.

Αν κοιτάξεις πίσω τη ζωή σου, για τι μετανιώνεις τελικά; Να σου πω ότι δεν μετανιώνω για τίποτα; Τελικά, δεν μετανιώνω για τίποτα. Γιατί στη βάση μου είμαι πάρα πολύ αισιόδοξη. Και δεν αφήνω τον εαυτό μου να μετανιώσει. Είχα μια καλή ζωή. Δεν είναι τυχαίο κιόλας ότι συνήθως το μεγαλύτερο ποσοστό των ζωγράφων έχει μακροζωία. Κι όσο μεγαλώνεις τόσο καλύτερο γίνεται το έργο σου. Κι εγώ έχω να βγάλω ακόμη καλή δουλειά.

Οι πόλεμοι γύρω μας, κοντά μας, η νέα εποχή με την ΑΙ σε επηρεάζουν; Το ότι οδεύουμε σε έναν βαθμό στο άγνωστο σε τρομάζει; Όχι, γιατί εγώ θα έχω φύγει από τη ζωή, αγάπη μου. Το μέλλον της ανθρωπότητας δεν μπορώ να το φανταστώ, δεν ξέρω τίποτα για αυτό.

Σε προβληματίζει, σε αγγίζει το γεγονός ότι αυτή τη στιγμή υπάρχει ένας φασίστας Τραμπ, ένας πόλεμος στην Ουκρανία, που οδεύει για γενικότερη ευρωπαϊκή σύρραξη, και η αιματοκυλισμένη Γάζα; Εννοείται ότι με απασχολούν. Γιατί μην ξεχνάς ότι εγώ τελικά είμαι παιδί της Δικτατορίας και πολιτικοποιήθηκα αναγκαστικά. Δεν βγήκα στους δρόμους με πλακάτ. Την πολιτική την κάνω πράξη στη ζωή μου. Στη βάση μου είμαι αριστερή και αυτό  φαίνεται από τη στάση που κρατώ γενικώς, αλλά και στο Booze.

Την εγχώρια πολιτική πώς την βρίσκεις; Τραγική. Αλλά η Ελλάδα από το 1950 πέρασε στους Αμερικάνους και τελείωσε αυτή η ιστορία. Είμαστε μια χώρα που δήθεν ασκούμε ελεύθερα πολιτική, αλλά η πολιτική επιβάλλεται κι εκπορεύεται από την Αμερική και τις υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις. Η Ελλάδα είναι σκλαβωμένη εσαεί. Το βλέπεις κι από το ότι αγοράσαν το Ελληνικό και ετοιμάζουν κι ένα κομμάτι αραβικό σε αυτό.

Ο Λούβρος έχει φτιάξει το κόμμα ΚΟΤΕΣ- Καπνιστικές Ομάδες για την Τέχνη και την Εικαστική Συγκρότηση. Είσαι μαζί του σε αυτό; Ναι, είμαι γιατί είμαι δίπλα στον Νίκο στα πάντα.

Πιστεύεις ότι θα μπορούσε να αποτελέσει σοβαρά μία πολιτική εναλλακτική; Ναι. Θα μπορούσε να είναι άνετα. Από αισθητικής απόψεως, καταρχάς, θα μπορούσε να προσφέρει πολλά.

Με την πάροδο των χρόνων δεν σκέφτηκες ποτέ να την ξανακοπανήσεις από τη χώρα; Τη λατρεύω την Ελλάδα. Δεν μπορώ να την αφήσω.

Τι σου αρέσει σε αυτή; Τα πάντα. Μ' αρέσει το κλίμα της, παρά τους καύσωνες. Θεωρώ ότι είμαστε μια χώρα ευνοημένη, γιατί έχω ταξιδέψει πολύ. Δεν μπορώ να αφήσω την Ελλάδα, θα πεθάνω. Θέλω να το γεύομαι όλο αυτό. Καταρχάς, έχω ένα πάρα πολύ ωραίο σπίτι. Και είμαι τυχερή. Ανοίγω την πόρτα και με ρωτάνε «μένετε εσείς εδώ;». Και δεν αισθάνομαι ότι είναι σπίτι μου. Είναι το έργο μου. Η ζωή μου. Καμιά φορά ντρέπομαι κιόλας να μένω μόνη μου σε ένα τόσο μεγάλο σπίτι. Έρχεται το πολιτικό κομμάτι εδώ πέρα. Από την άλλη, το βλέπω σαν να το υπηρετώ. Είμαι η δούλα του.

Και το τεράστιο διαμέρισμα που έχεις ακριβώς δίπλα το παραχωρείς και μένουν φίλοι, αντί να το εκμεταλλεύεσαι οικονομικά. Και πάλι, η πολιτική στάση μου είναι αυτή, αγάπη μου. Και στο σπίτι μου στον Πύργο στη Σαντορίνη έχουνε μείνει οι πάντες. Όλοι! Αυτό εννοώ όταν σου λέω είμαι γενναιόδωρη. Δεν κρατάω τίποτα για μένα. Μόνο κάποια έργα μου που έχω δώσει, λίγο το ψιλομετανιώνω, διότι έχω δώσει πάρα πολλά.

Πώς θες να κλείσει η συνέντευξη; Με το ότι είσαι άνθρωπος που θέλει να δίνει και να μην κρατά τίποτα για τον ίδιο; Ναι, γιατί αυτό είμαι.

Πιστεύεις στο Θεό; Πιστεύω ότι πεθαίνεις και δεν υπάρχει τίποτα μετά. Τελειώνει. Και είναι ευτυχία για μένα ο θάνατος.

Δεν φοβάσαι το θάνατο; Δεν τον φοβάμαι. Δηλαδή, φοβάμαι τη διαδικασία, όπως όλοι, όπως είδα πώς έριξε τη μάνα μου. Ήταν οδυνηρό. Τυχεροί όσοι πεθαίνουν στον ύπνο τους. Τελειώνουν τα βάσανά σου, αγάπη μου. Δεν σκέφτεσαι πόνους, πολέμους, Τέμπη, όλα όσα σε επηρεάζουν και υποφέρεις. Μπορεί να μην το δείχνεις, αλλά είναι πολύ οδυνηρά. Εγώ είμαι υπέρ του θανάτου. Είμαι υπέρ και της ευθανασίας. Και μακάρι να ψηφιστεί.

Η αναδρομική έκθεση της Λίας Σταμοπούλου «Εικόνες από το Φρέαρ» στην Πινακοθήκη Κυκλάδων, στην Ερμούπολη, στη Σύρο, σε επιμέλεια του ιστορικού τέχνης Μάνου Στεφανίδη, θα διαρκέσει ως τις 13 Οκτωβρίου.