Όταν τον ρωτάω να μου πει λέξεις για την Αθήνα φέρνει ασυναίσθητα το χέρι στην καρδιά και λέει «σπίτι μου». Επιμένει στη χαρά της πόλης ως αντίδοτο στην ασχήμια που έχει διαποτίσει κάθε πόρο μας. Αισθάνεται πως κάθε λεπτό μετράει για αυτόν, ενώ έχει μπει μόλις σε μια νέα γοητευτική φάση ως αρχισυντάκτης πολιτιστικών στο καθημερινό και Σαββατιάτικο ένθετο της Καθημερινής. Αγαπάει τις κούρβες της πόλης, τις λεύκες στις νησίδες της. Ο Δημήτρης Ρηγόπουλος, ο Αθηναιογράφος που μαζί με το Νίκο Βατόπουλο έκαναν την Αθήνα θέμα αυτονόητης συζήτησης, μιλά για τα έργα υποδομών που ετοιμάζονται στην Αθήνα, τα μεγάλα debates, το πρόβλημα στη διακυβέρνηση, τον Πανιώνιο, τον Ψινάκη.
Με τι θα μοιάζει η Αθήνα το 2021 η Αθήνα Δημήτρη Ρηγόπουλε; Εννοώ σε τι θα αναφερθείς στην ομιλία σου; Ήθελα να μιλήσω για το αύριο χωρίς να είναι κάτι πολύ μακρινό. Ουσιαστικά θα μιλήσω για το πώς θα μοιάζει η Αθήνα σε επτά χρόνια. Και επέλεξα ειδικά το 2021 επειδή θα έχουν συμπληρωθεί 200 χρόνια από την επανάσταση. Ηθελα να μιλήσω για το αύριο χωρίς να είναι κάτι άπιαστο. Κυρίως ήθελα να συστηματικοποιήσω και να οργανώσω μια περίοδο που θεωρώ ότι είναι εξαιρετικά δημιουργική για την Αθήνα.
Αυτή που διανύουμε τώρα εννοείς; Ναι, αυτή.
Ξέρεις ότι μπορεί να ακουστείς σαν εξωτικό πουλί με αυτό που λες, με δεδομένη την κατάσταση της πόλης και την ψυχολογία μας… (γέλια). Όχι, όχι δεν νομίζω. Θα παρουσιάσω δέκα μεγάλα project που γίνονται στην Αθήνα και δέκα μικρότερα (όπως η επέκταση της Εθνικής Πινακοθήκης, για παράδειγμα). Και εγώ ο ίδιος που έχω μεγάλη επαφή με τα αθηναϊκά θέματα, με εντυπωσιάζουν αυτά που συμβαίνουν από τώρα ως και το 2021. Είναι πέντε φορές οι Ολυμπιακοί Αγώνες. Και αναφέρομαι κυρίως στις υποδομές, ιδιαίτερα στις πολιτισμικές υποδομές της πόλης.
Και στο τι θα μείνει για το μέλλον βέβαια. Δεν αναφέρεσαι σε εφήμερες παρεμβάσεις που εξυπηρετούν κάποιον συγκεκριμένο σκοπό, μια δεδομένη στιγμή. Ακριβώς. Μιλάμε για μετρό, για προαστιακό, Ελληνικό, Δραπετσώνα, παραλιακό μέτωπο. Όμως δεν μένω σε μια χαρτογράφηση των μεγάλων και μικρότερων project της Αθήνας, αλλά στο πως θα μπορούσε η Αθήνα να κεφαλαιοποιήσει αυτή την προίκα. Αυτό που γίνεται τώρα.
Τι εννοείς όταν λες κεφαλαιοποίηση; Υποψιάζομαι ότι δεν αναφέρεσαι μόνο στην οικονομική, αναπτυξιακή διάσταση των παρεμβάσεων. Και στην οικονομική διάσταση αναφέρομαι – την οποία στην Ελλάδα υποτιμάμε. Όμως θέλω να πω ότι θα γίνουν τόσο σημαντικές υποδομές που αν δεν υπάρχει από κάτω ένα σύστημα που θα μπορεί να τα υποδεχθεί και να τα αξιοποιήσει, σίγουρα θα είναι σημαντικά όμως δεν θα έχουμε το μάξιμουμ της απόδοσής της. Το νούμερο ένα κατά τη γνώμη μου είναι αυτό που λέμε διακυβέρνηση, διοίκηση.
Δηλαδή; Δηλαδή πόσο έτοιμη είναι η δημόσια διοίκηση αλλά και ο ιδιωτικός τομέας στην Αθήνα να τα πάρουν αυτά και να τα αξιοποιήσουν πραγματικά. Ξεκινώντας από την συντήρηση, η οποία όμως ακόμα και αυτή έχει να κάνει με τους διοικητικούς μηχανισμούς υποδοχής αυτών των πραγμάτων. Μιλάμε για Δήμο, υπουργεία, ανθρώπινο προσωπικό. Μιλάμε πρωτίστως για διακυβέρνηση. Αυτό είναι κάτι που με απασχολεί πάρα πολύ: Το πως η Αθήνα -και η Ελλάδα σε ένα πιο διευρυμένο πλαίσιο- υποφέρει από την απουσία στελεχών για την μητροπολιτική διακυβέρνηση της Αθήνας. Από τη μια έχουμε αυτή την κοσμογονία (σε πολλά εισαγωγικά η λέξη γιατί είναι πια φθαρμένη…) από την άλλη έχουμε το πώς θα εμποτιστεί η διοίκηση με νέα νοοτροπία, με νέους ανθρώπους. Πως το κράτος θα βρει διαμεσολαβητές.
Πώς μπορεί να λειτουργήσει αυτό το σχήμα των διαμεσολαβητών; Το θέμα είναι πως η διοίκηση θα δημιουργήσει ένα πλέγμα διαμεσολαβητών που θα προέρχονται από την κοινωνία των πολιτών, την αγορά, το marketing που θα είναι διαμεσολαβητές ανάμεσα στον ιδιωτικό τομέα και στο δημόσιο και οι οποίοι θα απαλύνουν τις ελλείψεις και τις δυσλειτουργίες που υπάρχουν. Αυτό λειτουργεί σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Για παράδειγμα ο δήμαρχος χωρίς να κάνει νέες μισθωτές υπηρεσίες – ή αν χρειάζεται να κάνει!- να επιστρατεύσει ανθρώπους της αγοράς, ανθρώπους που ξέρουν την Αθήνα. Πρέπει να αξιοποιηθεί το ανθρώπινο δυναμικό που γέννησε η κρίση.
Το συζητάμε αυτό τη στιγμή που υπάρχουν πιέσεις για να μειωθούν ακόμη περισσότερο τα στελέχη, αλλά και σε μια εποχή που κάποιοι ακόμη και δαιμονοποιούν τη σύμπραξη δημοσίου με ιδιώτες για τη δημιουργία έργων και υποδομών. Μα ας δούμε τι κάνουν άλλες πόλεις. Τι συμβαίνει και λειτουργεί ο ιδιωτικός τομέας πιο ζωηρά σε άλλες πόλεις; Φταίει μόνο η νοοτροπία; Φταίει που η επιχειρηματικότητα εδώ είναι δαιμονοποιημένη; Αν καλέσει ο Καμίνης έναν άνθρωπο της αγοράς τι θα συμβεί; Ξέρεις τι θα βγουν να του πουν;
Πόσο τυχαίο είναι ότι όλα αυτά τα έργα υλοποιούνται σχεδόν ταυτόχρονα; Τυχαίο δεν είναι. Η κρίση της Αθήνας προηγήθηκε της εθνικής κρίσης και η κρίση της Αθήνας έχει μερίδιο στην εθνική κρίση. Λιγότερο σε οικονομικό και περισσότερο σε ψυχολογικό και συμβολικό επίπεδο, με ρίζες στις αρχές του ’80. Η κρίση της Αθήνας προκάλεσε αντανακλαστικά. Υπήρξαν άνθρωποι που σκέφτηκαν ότι εδώ διακινδυνεύεται το εθνικό και θεσμικό εκτόπισμα του κέντρου της χώρας. Εικόνες μιας φλεγόμενης πόλης, επαναλαμβανόμενης, σίγουρα δημιούργησαν αντανακλαστικά σε πολιτικούς, Ιδρύματα, ανθρώπους που παίρνουν αποφάσεις. Το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος το έκανε αυτό πριν από την κρίση, όμως σίγουρα και εκεί υπήρξαν σπέρματα αυτής της ανησυχίας. Υπήρξε μια δύσκολη κατάσταση στην Αθήνα που στιγμιαία την είδαμε να βγαίνει εκτός ελέγχου. Το «ποίημα» που ήταν διαδεδομένο στη δεκαετία του ‘80 «φτάνει με την Αθήνα πάμε στην περιφέρεια» άρχισε εκ των πραγμάτων να υπονομεύεται. Οπότε κατέρρευσε η εικόνα ότι η Αθήνα έφαγε πολλά λεφτά με τους Ολυμπιακούς…
Δεν είναι αλήθεια αυτό; Αλήθεια είναι ότι έφαγε πολλά λεφτά αλλά για τους λάθος λόγους ή σε λάθος σημεία. .. Η οικονομία της πόλης, η πτώση του τουριστικού ρεύματος κινητοποίησε ανθρώπους που έπαιρναν αποφάσεις. Ετσι για παράδειγμα στο ΕΣΠΑ στο υπουργείο Πολιτισμού δόθηκε προτεραιότητα στην αποκατάσταση του Ακροπόλ, το Ίδρυμα Ωνάση έδωσε προτεραιότητα στην Πανεπιστημίου…
Η Αθήνα -όσον αφορά στα μεγάλα έργα- έχει αποδειχθεί η πόλη των προσφυγών, των καθυστερήσεων, των χρονοτριβών. Πόσο σίγουρος μπορείς να είσαι ότι όντως η Αθήνα το 2021 θα είναι έτσι όπως θα την περιγράψεις; Δεν μπορείς να είσαι σίγουρος ποτέ. Όμως για αυτά που θα μιλήσω, για το 70% αυτών τουλάχιστον, δεν έχουν τέτοια προβλήματα. Είναι έργα που έχουν την χρηματοδότηση και θα μπορούν να έχουν ολοκληρωθεί – με εξαίρεση το Ελληνικό που θα χρειαστεί πολλά περισσότερα χρόνια, αλλά θα έχουμε μια πρώτη εικόνα. Καθυστερήσεις θα υπάρξουν σίγουρα, αλλά όχι σε βαθμό ακύρωσης. Μιλάω για έργα που πραγματικά θα γίνουν. Αυτό με ανησυχεί λιγότερο, περισσότερο με ανησυχεί η διαχείρισή τους μετά και η παρουσία ανθρώπων που θα νοιάζονται για αυτά.
Πολλοί θεωρούν ότι αυτά τα έργα αφορούν τη βιτρίνα και μόνο. Αυτό το θεωρώ λάθος. Ας δεχθούμε ότι κάποια από αυτά είναι έργα βιτρίνας – προφανώς δεν μπορείς να πεις έργο βιτρίνας την επέκταση του μετρό. Ξεχνάμε όμως ότι όλα αυτά τα έργα που αποκαλούν έργα βιτρίνας αναπτύσσουν δυναμικές. Σε φίλους που έχουν αντιρρήσεις για την Πανεπιστημίου τους λέω σκεφτείτε τη στιγμή που θα πάει το πρώτο κομπρεσέρ στην Πανεπιστήμιου. Όλα αυτά που κάποιοι ονομάζουν έργα βιτρίνας με ευκολία, αναπτύσσουν δυναμικές ανεξέλεγκτες με την καλή έννοια, δημιουργούν μικροκλίματα . Δεν θα είναι η καταπληκτική Πανεπιστημίου μόνο, το κύμα θα πάει και στην Ακαδημίας, στη Σόλωνος. Αυτό το υποτιμάμε στην Ελλάδα. Γι’ αυτό πιστεύω ότι ο κόσμος που θα πάει στο πάρκο του Ιδρύματος Νιάρχου στο Φάληρο, θα πάρει μια βαθιά ανάσα. Θα πάει σε ένα δημόσιο χώρο που θα αισθανθεί ότι το κράτος σου τον σέβεται Αυτό είναι ένα συναίσθημα, ένα βίωμα το οποίο δεν είναι μία άπαξ. Δουλεύει μέσα σου. Και την επόμενη φορά που θα πας στο Πεδίον του Αρεως που έχει τα χάλια που έχει ή στον Εθνικό Κήπο που παραπαίει, θα είσαι πιο προσεκτικός σε αυτό που συμβαίνει γύρω σου. Είναι ένα βίωμα που θα μείνει μέσα στους ανθρώπους, θα κάνει κύκλους, θα δουλέψει και θα το ανταποδώσει στη γειτονιά του, στο κοντινό του πάρκο, στο δρόμο.
Αναφέρεσαι σε ένα ντόμινο συναισθημάτων που μέσω του βιώματος στο Κέντρο Πολιτισμού θα αλλάξει τη νοοτροπία και τη στάση μας απέναντι στην πόλη; Ακριβώς. Αυτό εξισορροπεί σε ένα βαθμό την αγωνία για το πώς θα συντηρηθούν όλα αυτά τα πράγματα. Μιλάμε αυτή τη στιγμή για αυτή την αγωνία αλλά γιατί; Επειδή δεν τα έχουμε ζήσει ακόμα Τα σκεφτόμαστε, τα βλέπουμε σε μακέτες, δουλεύει ακόμα μέσα μας ο σπόρος της καχυποψίας, της δυσπιστίας. Είμαστε κάπως εθισμένοι στο κακό. Αυτό θα δημιουργήσει έναν ορυμαγδό εμπειριών, θα κινητοποιήσει ένα μηχανισμό που θα πάει από την αμφιβολία στο «α, υπάρχει και αυτό στην πόλη». Το μετρό δούλεψε πολύ έτσι.
Και όλο αυτό να μας αποδείξει πως υπάρχει πάντα η δυνατότητα. Η δυνατότητα όχι μόνο για την πόλη αλλά και για τον πολίτη. Ακριβώς. Η συναρπαστική συνειδητοποίηση ότι υπάρχει και αυτή η κατάσταση.
Στην επόμενη σελίδα: Η Αθήνα των debates και πως είναι η ζωή στην Καθημερινή
