Ένα πραγματικά μεγάλο, ιστορικό επί της ουσίας μυθιστόρημα, με ήρωες τον Ανδρέα Παπανδρέου, τη Μαργαρίτα, τον ίδιο, τα αδέλφια του, την Κάκια Γεννηματά, την Ντιντή Γιαννοπούλου, την Καλλιόπη Μπουρδάρα, τον Κατσιφάρα… συνέθεσε με δεξιοτεχνία ο συγγραφέας και οικονομολόγος Νίκος Παπανδρέου, που ετοιμάζει αυτό τον καιρό, εκτός από το νέο του βιβλίο, και τις βαλίτσες του για το Ευρωκοινοβούλιο - θα αναλάβει τη θέση του Νίκου Ανδρουλάκη, μετά τις εθνικές εκλογές, ως πρώτος επιλαχών του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ.
Το συναρπαστικό, πολυπρόσωπο «Έρωτες στο παρασκήνιο» (εκδόσεις Καστανιώτη), που διαβάζεται μονορούφι, επιμένει να το ονομάζει ο ίδιος μονολεκτικά: μυθιστόρημα. Κι αυτό παρότι τα ονόματα των ηρώων -όχι όλων- είναι αληθινά και, μαζί με την εξωσυζυγική σχέση του Ανδρέα με την νεαρή Χρύσα (απόφοιτο του LSE, κατόπιν στελέχους του ΠΑΣΟΚ) και τους κλυδωνισμούς που επέφερε στις οικογενειακές ισορροπίες, παρακολουθούμε άφωνοι εκ των έσω όλες τις ζυμώσεις για τη δημιουργία του πρώτου γυναικείου κινήματος στη χώρα, των περίφημων ΕΓΕ, μαζί με την τσαγκαρική των τακτικισμών πίσω από το όραμα για αλλαγή, με τους οποίους ο Ανδρέας έχτισε βήμα βήμα το κίνημα που θα αναλάμβανε το ‘81 την εξουσία.
«Πιθανόν να θεωρηθεί ότι όσα αφηγούμαι εδώ είναι όλα αληθινά, μια ακριβής καταγραφή πραγματικών προσώπων, σχέσεων και συμβάντων. Δεν είναι. Δεν πρόκειται για μια προσωπική εξιστόρηση - κάτι που μπορεί να σε εγκλωβίσει σε έναν περιορισμένο κύκλο γεγονότων», ξεκαθαρίζει ο Νίκος Παπανδρέου για το βιβλίο «ακτινογραφία», μεταξύ άλλων, και μιας ολόκληρης εποχής και της άκρως ετερόκλητης ανθρωπογεωγραφίας των μελών που στελέχωσαν το ΠΑΣΟΚ, καθώς, όπως γράφει: «Ορισμένοι έβλεπαν το ΠΑΣΟΚ σαν το νέο ΚΚΕ, άλλοι σαν συνέχεια του παλιού κόμματος του πατέρα του, ενώ άλλοι αναζητούσαν κάτι καινούργιο, κάτι που δεν θα έμοιαζε με τίποτα από το παρελθόν. Στα χολ και στους διαδρόμους άλλοι σε έλεγαν “κύριε”, άλλοι “σύντροφε”, άλλοι ακόμη “ρε φίλε”. Στα τοπικά γραφεία θα έβρισκες αφίσες του Βελουχιώτη, του Μαρξ και του Τσε Γκεβάρα, και σε άλλα του Βενιζέλου και του Γεωργίου Παπανδρέου».
Πραγματικά, μένεις άφωνος με την ικανότητα στην αρχιτεκτονική σύνθεση παράλληλων ιστοριών (ανάμεσά τους και αυτή της δικής του ενηλικίωσης, μεταξύ της Μποβουάρ και των «κομμάτων» της Μαργαρίτας και του Ανδρέα), οι οποίες καταλήγουν στο τέλος σε μια κοινή έξοδο. Το ειδύλλιο με τη Μαργαρίτα, που μετά την επάνοδο της οικογένειας στην Ελλάδα χάθηκε, τα οράματα μιας εποχής που ζητούσε αλλαγή, η συζήτηση για το δικαίωμα στην άμβλωση, υπό το βάρος της πατριαρχίας, οι θέσεις του Ανδρέα για το Παλαιστινιακό και το Κουρδικό, οι μοναδικές για την αμεσότητα επαφές του με τον λαό, το ζεϊμπέκικο στο «Χάραμα», οι συζητήσεις με τον νεαρό Λαλιώτη για το σύνθημα «ίσες ευκαιρίες για όλους» αλλά και τη μείωση των τόνων του αντιαμερικανισμού, η διεφθαρμένη αστυνομία της εποχής, η εξαθλιωμένη ελληνική επαρχία, είναι, μεταξύ άλλων, η πρώτη ύλη ενός καταιγιστικού βιβλίου με καθαρό το αποτύπωμα της βιογραφίας-αυτοβιογραφίας.
Το 2019, ο Νίκος Παπανδρέου, ως υποψήφιος Ευρωβουλευτής, είχε «οργώσει» την Ελλάδα. Το έκανε ξανά μετά από πολλά χρόνια. Στο μυθιστόρημά του υπάρχουν αφηγήσεις από τα ταξίδια του με τις ΕΓΕ στην ελληνική επαρχία, όπου έγινε μάρτυρας τραγελαφικών συμβάντων. Ταξίδευε και με τον πατέρα του στις ΗΠΑ, επί Χούντας, αλλά και στην ελληνική επικράτεια.
«Το ταξίδι μου όμως στη χώρα το 2019 ήταν ένα ταξίδι στα θρύψαλα της μνήμης», μας λέει αφοπλιστικά. «Όλοι ερχόντουσαν να μου μιλήσουν για τον Ανδρέα. Έφτιαξε αυτό το σχολείο ο Ανδρέας, έφτιαξε εκείνο το νοσοκομείο. Τι να πω εγώ στους πιο μεγάλους, που με πλησίαζαν συγκινημένοι; Για το ΔΝΤ και το χρέος; Όχι, ήθελαν να μου πουν τις ιστορίες τους με τον Ανδρέα».
Σε ένα καφενείο στο Ηράκλειο της Κρήτης, «ένας γέρος, κοντούλης, λεπτούλης, που θύμιζε φιγούρα του Μαγκρίτ», τον πλησίασε και του είπε "Κύριε Νίκο, σας στηρίζω, είμαι ο κύριος Γιάννης, 102 ετών". «Επιστρέφω στο σημείο μετά από δίωρη βόλτα στην πόλη και τον βλέπω να στέκεται ακόμη όρθιος στο παράθυρο και να με χαιρετά. Περίμενε ο 102 ετών αυτός άνθρωπος όρθιος για την επιστροφή μου. Πώς να μην συγκινηθώ; Αυτή είναι η Ελλάδα που έχει φύγει, αλλά την έζησα. Και θέλω να την κρατήσω ζωντανή στα βιβλία μου», συμπληρώνει.
Στην παρούσα συζήτησή μας -ξαναβρεθήκαμε σχεδόν μετά από μια 20ετία- διαπιστώνω πως διατηρεί ακέραιη την παιδικότητα, την αφοπλιστική ειλικρίνεια και την ευγένεια του παρελθόντος (δίπλα μας μια γυναίκα φωνάζει στο κινητό της και ωστόσο με εμποδίζει να της ζητήσω να χαμηλώσει τη φωνή για να μπορούμε να συνομιλούμε). Το εφαλτήριο είναι το τελευταίο βιβλίο του. Σύντομα η συζήτηση οδηγήθηκε στην πολιτική. Και μιλήσαμε για όλα. Τι θα κάνει το ΠΑΣΟΚ; Θα συνεργαστεί με κάποιον; Με ποιον; Γιατί το ποσοστό του παραμένει καθηλωμένο;
«Μόνο με επαναστατικές μεταρρυθμίσεις μπορεί να προχωρήσει η χώρα», υπογραμμίζει με πάθος κάποια στιγμή, έχοντας ήδη περιγράψει τη δυσκαμψία των ελληνικών μηχανισμών. «Στην Ελλάδα σε ό,τι πας να αλλάξεις βρίσκεις εμπόδια. Το σύστημα για να το αλλάξεις πρέπει να χτυπάς το κεφάλι στον τοίχο. Σκέφτομαι τα όμορφα μέρη της να ξαναζωντανέψουν με την επιστροφή των ηλικιωμένων στα χωριά, έχοντας νοσοκομεία, φτηνό κόστος ζωής, με χρήμα από την Ευρώπη. Αυτό θέλει σχέδιο, όπως και το ΕΣΥ. Θα ζουν καλύτερα. Μόνο η σκέψη αυτή είναι επαναστατική. Όπως στη Χιλή που δεν ψηφίσανε τελικά το Σύνταγμα που ήθελε να έχει δικαιώματα κι η φύση. Αυτά είναι τα σοβαρά ζητήματα. Βαριέμαι τη συζήτηση για το αν θα βγει το ΠΑΣΟΚ! Κράτα στη συνέντευξη ότι η φύση πρέπει να προστατεύεται από το Σύνταγμα. Εγώ θέλω το όραμα. Μόνο με όραμα θα ετοιμαστούμε για το μέλλον».
«Παίρνω απόσταση από όλα αυτά. ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, Τσίπρας ΝΔ…», προσθέτει. «Δεν τα παρακολουθώ συνέχεια. Έχω τη ζωή και τις ασχολίες μου. Δεν μπορώ να ξυπνάω το πρωί και να ασχολούμαι με αυτά. Αφού δεν μπήκα στην πολιτική, δεν θα λύσω εγώ το πρόβλημα. Επειδή είμαι Παπανδρέου δεν σημαίνει ότι θα το λύσω. Μου λένε "Δεν πάτε σήμερα καλά". Λες κι εκπροσωπώ όλο το ΠΑΣΟΚ μόνος μου».
Το συναρπαστικό βιβλίο σας κινείται με μεγάλη δεξιοτεχνία στην κόψη, κύριε Παπανδρέου. Ενώ καταπιάνεστε με λεπτά προσωπικά οικογενειακά βιώματα και γεγονότα, όπως η εξωσυζυγική σχέση του πατέρα σας, ο τρόπος που χειρίζεστε το υλικό δεν αφήνει κανένα περιθώριο για οπτική της κλειδαρότρυπας. Μιλάμε για καθαρή λογοτεχνία, που ακουμπά στην ιστορική πραγματικότητα. Ναι, ισχύει ότι νομίζουν μερικοί πως το βιβλίο προσφέρει θέα μέσα από την κλειδαρότρυπα.
Είναι αλήθεια ότι την περίοδο αυτή, 1976, εσάς κάλεσε η μητέρα σας από τον Καναδά όπου σπουδάζατε, να βγάλετε το φίδι από την τρύπα για την απιστία του πατέρα σας; Από όλα τα παιδιά εσάς φώναξε; Κανέναν άλλον; Ναι. Μόνο εμένα.
Για ποιο λόγο; Αυτή είναι καλή ερώτηση. Δεν το έχω καταλάβει ποτέ. Νομίζω ότι η μητέρα μου αισθανόταν ότι τη στήριζα κι επίσης είμαι δίκαιος. Ήμουνα δηλαδή τύπος που έμπαινα σε μια διένεξη. Οι υπόλοιποι μπορεί να μην θέλανε να μπούνε. Ποιος θέλει; Εγώ δεν είχα πρόβλημα να τα βάλω με τον Ανδρέα. Σαν παιδάκι τσακωνόμουνα μαζί του. Ίσως η μητέρα μου έβλεπε λοιπόν ότι εγώ θα του τα πω, θα του πω όσα πρέπει να ειπωθούν.
Εισχωρείτε στο μυαλό, στην ψυχή των γονιών σας, κάνοντας το λογοτεχνικό ψυχογράφημά τους. Πώς καταφέρατε και εισήλθατε μέσα στη σχέση τους, αποκωδικοποιώντας συναισθήματα, ακυρώσεις, τραύματα; Καταγράφετε την εξέλιξη, τη φθορά της σχέσης τους. Την παρακολουθούσατε από παιδί, με μάτι συγγραφέα; Όχι. Δεν σημαίνει καταρχάς ότι όλα όσα γράφω συνέβησαν ακριβώς έτσι όπως τα διαβάζετε.
Η Μαργαρίτα Παπανδρέου το διάβασε το βιβλίο; Ενέκρινε τον τρόπο που αποδίδετε και την ίδια και την σχέση της με τον Ανδρέα; Όχι. Είναι μεγάλη πια. Δεν μπορεί. Νομίζω θα συμφωνούσε. Μπορεί και να μην συμφωνούσε, βέβαια. Έχει γράψει κι η ίδια ένα βιβλίο για όλα αυτά. Δεν το διάβασα όλο, για να μην επηρεαστώ. Αλλά η δουλειά του συγγραφέα αυτό δεν είναι; Να φανταστεί τις καταστάσεις που μοιάζουν αληθινές. Πώς να ξέρω πώς σκεφτόταν πραγματικά ο Ανδρέας και η Μαργαρίτα το ‘76-‘77; Παρόλο που είναι γονείς μου.
Τα διαλογικά σημεία δεν είναι βιωματικά; Δεν τα έγραψα όταν έγιναν. Δεν είναι δηλαδή ο διάλογος, όπως τον θυμάμαι και τον σημείωσα επί τόπου. Είναι πώς με τα χρόνια ένας διάλογος διαμορφώνει ένα αφήγημα, που έχει στοιχεία αληθινά και χτίζει τους χαρακτήρες.
«Βαριέμαι τη συζήτηση για το αν θα βγει το ΠΑΣΟΚ! Κράτα στη συνέντευξη ότι η φύση πρέπει να προστατεύεται από το Σύνταγμα. Εγώ θέλω το όραμα. Μόνο με όραμα θα ετοιμαστούμε για το μέλλον»
Ο κρίσιμος διάλογός σας με τον Ανδρέα, όταν τελικά αναμετρηθήκατε για το θέμα της εξωσυζυγικής του σχέσης δεν ανακαλείται στο βιβλίο; Έχει στοιχεία που έγιναν πολύ αργότερα, παρότι τα έβαλα όλα μαζί τη συγκεκριμένη στιγμή. Δηλαδή, δεν είναι ένας διάλογος, όπως εμφανίζεται, παρότι έχει αληθινά στοιχεία.
Λέτε εξαρχής, «όταν ήμουν νέος, όπως όλοι μας, είχα μπροστά μου πολλές ιστορίες. Τώρα όμως δεν υπάρχει άλλη. Αυτή είναι η μία και μόνη ιστορία που θα μπορέσω ποτέ να αφηγηθώ». Ποια είναι αυτή η ιστορία; Η ιστορία του πατέρα σας; Η ιστορίας της μεταπολιτευτικής Ελλάδας, που μπουσουλάει; Η εμπειρία ενός οράματος. Γιατί ο Ανδρέας παίζει έναν ρόλο 10% στο βιβλίο. Δεν είναι όλο το βιβλίο. Παρόλο που βεβαίως είναι κεντρικό πρόσωπο, γιατί όλοι είναι δορυφόροι με ένα τρόπο γύρω από αυτόν.
Στο βιβλίο ο αναγνώστης βλέπει τις διεργασίες -υπόγειες και φανερές- της γέννησης του ΠΑΣΟΚ. Εγώ ήθελα να αποδώσω πώς ένα πολιτικό όραμα μεταφράζεται στην καθημερινή ζωή, πώς τα μεγάλα ιδεώδη σού αλλάζουν την προσωπική ζωή. Δεν είναι μόνο να έχεις ίσα δικαιώματα από ένα νόμο. Δείτε τη Νικολέτα, τη μαγείρισσα του σπιτιού, που δεν είναι μορφωμένη και είναι από το χωριό. Κι αλλάζει η ζωή της από αυτά που ακούει στο Καστρί και επαναστατεί.
Αφυπνίζεται στο ζήτημα της γυναικείας χειραφέτησης, περιγράφετε, από τις συζητήσεις για τη δημιουργία των ΕΓΕ, στο Καστρί. Ακριβώς. Όλα αυτά από το επίπεδο των ιδεών μπόρεσαν και γίναν όμως πράξη, με ένα τρόπο. Η γυναίκα είναι η καταπιεσμένη σε όλες τις κοινωνίες και εμένα μου αρέσει να παίρνω τη θέση του underdog. Είτε του φτωχού, είτε της γυναίκας, που συνήθως είναι πιο επαναστατική, γιατί πρέπει να τα βάλει και με το σύστημα το κοινωνικό, που θέλουν να αλλάξουν και οι άνδρες, αλλά και με το σύστημα της πατριαρχίας. Αυτός ήταν κι ένας τρόπος να φέρω στο φως τα θέματα, τις διεκδικήσεις της δεκαετίας του ’70, όχι με τον κλασικό τρόπο.
«Αλλάξαν το όνομα του ΠΑΣΟΚ. Γιατί αλλάξαν το όνομα; Για να γίνει αποπαπανδρεοποίηση. Δεν τους βγήκε. Και γυρίσαμε πίσω. Από τη μνήμη του ελληνικού λαού δεν μπορείς να βγάλεις το όνομα ΠΑΣΟΚ. Καλώς ή κακώς. Αλλά δεν μπορείς».
Είναι αλήθεια ότι πιτσιρικάς, στα 13 σας, όπως γράφετε, βρήκατε στη βιβλιοθήκη των γονιών σας και διαβάσατε το «Δεύτερο Φύλο» της Σιμόν ντε Μποβουάρ; Αυτό επηρέασε τον τρόπο που βλέπετε τις γυναίκες; Εξ ου κι αυτή η τόσο φεμινιστική ματιά; Ναι. Αλλά κυρίως ήταν όλο το φεμινιστικό κίνημα που έζησα δίπλα μου, που όμως μού δημιούργησε ένα είδος block.
Τι εννοείτε; Με μπλοκάρισε στις σχέσεις με το άλλο φύλο. Επιπλέον, αν συνέχεια ακούς «Σεβασμός στη γυναίκα», είσαι νέος κι έχεις ανάγκες, δεν μπορείς να κάνεις εύκολα τη σύνθεση. Υπάρχει μια σύγκρουση.
Στο βιβλίο, κομβικός χαρακτήρας είναι το δεξί χέρι, σύμβουλος και διαμεσολαβητής του Ανδρέα, Σωτήρης, χαμηλής μορφωτικής στάθμης, λαϊκός, αλλά φιλόδοξος κι αδίστακτος άνθρωπος, που διαρκώς ραδιουργεί. Ναι, πρέπει να υπάρχει και ένας Ιάγος, για να υπάρχει σασπένς και να προχωρά η πλοκή.
Εκπλήσσεται όταν ο Ανδρέας ζητά από τους δελφίνους να προτείνουν στελέχη, προκειμένου να ξεσκαρτάρει τις συμμαχίες-απειλές εναντίον του. Από τόσο νωρίς ήταν καχύποπτος ο Ανδρέας Παπανδρέου, ήδη από τα σπάργανα του κινήματος; Ναι. Και τα έκανε αυτά. Είχε αυτό το πολιτικό ταλέντο.
Υπήρχε το κοινό όραμα, παρόλο που στο ΠΑΣΟΚ, όπως περιγράφετε, μπήκε κάθε καρυδιάς καρύδι, από οπορτουνιστές μέχρι αγνοί Αριστεροί; Ναι. Το όχημα ήταν δυνατό, αλλά παρασύρονταν φύρδην μίγδην.
Ο Ανδρέας, γράφετε, γνώριζε το είδος των πολιτικών του αντιπάλων, τον Καραμανλή, τον Μαύρο, τον Φλωράκη. Έπαιζαν μόνο σε πολιτικό επίπεδο, ποτέ δεν θα φτάνανε σε προσωπικό. Διαβάζοντας αυτή την παράγραφο διαπίστωσα πικρά ξανά πόσο έχει εκπέσει το ήθος των πολιτικών μας αρχηγών με τα χρόνια, όπου τόσο οι ίδιοι όσο και τα δημοσιογραφικά τους τρολ, κάνουν αντιπολίτευση με χτυπήματα επί προσωπικών ζητημάτων. Συμφωνώ. Είδατε ποτέ εσείς αυτοί οι πολιτικοί, Καραμανλής, Φλωράκης, Μαύρος, να παίξουν πολιτικό παιχνίδι χτυπώντας στο προσωπικό επίπεδο; Ποτέ. Κι ας ήταν αντίπαλοι.
Ακόμα και στο θέμα των υποκλοπών του Κων/νου Μητσοτάκη, υπήρχε μια εντελώς διαφορετική αντιμετώπιση. Ο Παπανδρέου δεν έδωσε συνέχεια. Σήμερα θα τραβούσε αυτή η ιστορία μέχρις εσχάτων, εργαλειοποιημένη. Ναι, το σταμάτησε, δεν έδωσε συνέχεια ο Ανδρέας, μετά το ’93. Ήταν μια γαλαντομία και το «να πάει μπροστά η χώρα». Στο τέλος, ο Ανδρέας υπέστη ανάλογες επιθέσεις. Άμα διαβάσετε και «Την πραγματική Ιστορία του ΠΑΣΟΚ», που έχω γράψει, θα δείτε αναφορές ανάλογες. Αλλά νομίζω ότι όλα τα κόμματα έχουν ανάλογες ιστορίες.
Στο βιβλίο είναι εμφανής, διαρκώς παρών, ο σεβασμός και για τους δύο σας γονείς. Είχαμε δύο αρχηγούς στο σπίτι.
Δεν αποκαθηλώνετε κανέναν τελικά. Αυτό ήταν ο φόβος. Γιατί αν γράφεις για τις σχέσεις, υπάρχει ένα στοιχείο κινδύνου. Όταν όμως γίνεται με σεβασμό, καθετί εμφανίζεται ως κάτι ανθρώπινο πια. Το βιβλίο το αισθάνθηκα πρωτίστως σαν αποστολή.
Αποστολή; Να κρατηθεί αυτή η εποχή ιστορικά. Ήθελα να κρατήσω το συναίσθημα της εποχής, την περιρρέουσα ατμόσφαιρα.
Την αναβιώνετε μαζί με τον ενθουσιασμό που υπήρχε σε ένα μεγάλο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας για την έλευση του νέου, που έρχονταν καλπάζοντας. Μέσα στο κέλυφος της μεγάλης ιστορίας συνθέτετε όμως και το πορτρέτο του Ανδρέα. Γράφετε για την χρυσόσκονη που σκόρπιζε επικοινωνώντας με τον κόσμο και πως «δεν δίσταζε να μιλήσει από τον τσιγγάνο στο δρόμο ως τον πρωθυπουργός άλλης χώρας, χωρίς να αλλάξει σπιθαμή η συμπεριφορά του». Κι εσάς σας δίδασκε ότι πρέπει να μιλάτε με τον λαό. Του το έλεγε και ο δικός του πατέρας αυτό; Του υποδείκνυε ότι πρέπει να χρησιμοποιεί και το λεξιλόγιο του λαού, των εργατών; Αυτό είναι αληθινό στοιχείο ή φιξιόν; Πώς μπορώ να το ξέρω αυτό;
Δεν σας το είχε μεταφέρει ο πατέρας σας; Όχι. Δεν μπορούσα να ξέρω τις συζητήσεις του με τον δικό του πατέρα. Ήμουνα και μικρός. Δεν είχε αφήσει τέτοιες ιστορίες.
«Κανένας στην Ελλάδα δεν πήρε το πρόβλημα του χρέους σοβαρά. Το χρέος δεν το αντιμετωπίσαμε. Πάλι είναι εδώ. Δεν αλλάξαμε το πώς λειτουργεί η χώρα. Πήραμε τα δάνεια και γυρίσαμε στα παλιά»
Παρόλα αυτά, τον προλάβατε τον Γεώργιο Παπανδρέου. Ναι, αλλά έπρεπε να φανταστώ πώς μιλούσε ο Ανδρέας μαζί του.
Δεν σας μίλησε ποτέ ο ίδιος για τον πατέρα του; Όχι.
Ήταν πληγωμένος; Μάλλον, αλλά δεν μίλησε ποτέ. Ήταν πολιτικός, ψυχανάλυση δεν υπήρχε στο σπίτι.
Ωστόσο ο ίδιος μπορούσε να ψυχογραφήσει τους πάντες, έκανε ακτινογραφία στον ψυχισμό των γύρω του, το περιγράφετε. Μέσα του μπορεί να το έκανε εξαιρετικά, όπως προκύπτει, αλλά δεν το εκδήλωνε, δεν το έλεγε.
Όταν ήρθατε στην Αθήνα από τον Καναδά για να τον βάλετε, υποτίθεται, στη θέση του για την εξωσυζυγική του σχέση, από το πρώτο λεπτό της συνάντησής σας στο αεροδρόμιο που ήρθε να σας πάρει, ήξερε τον λόγο του ταξιδιού σας. Ήξερε ότι θέλατε να του ορμήσετε στο αυτοκίνητο. Σας αφόπλισε όμως με την επιχειρηματολογία του. Σε αυτά ήταν μανούλα ο Ανδρέας.
Έπρεπε ως αρχηγός του Κινήματος, σημειώνετε, να μάθει να δαμάζει το θυμό του, έναν θυμό που αντί να κοπάζει με την ηλικία συνέχιζε να φουντώνει. Ο θυμός για το δίκιο, εννοώ.
Ο πατέρας του θεωρούσε ότι ο Ανδρέας είναι, πολιτικά, η φυσική συνέχειά του; Ή κι αυτό είναι προϊόν μυθοπλασίας; Νομίζω ότι υπήρχε σεβασμός προς τον πατέρα του. Ήθελε να τον ευχαριστεί. Εγώ δεν το έχω αυτό. Ένας λόγος που μπήκε στην πολιτική ήταν για να τον ευχαριστήσει, πιστεύω. Τον είχε μεγαλώσει με σεβασμό. Ήταν άλλη εποχή. Υπήρχε απόσταση με τους γονείς και μεγάλος σεβασμός. Δεν είναι το σημερινό, που πάμε πατέρας γιος στο ποδόσφαιρο αγκαλίτσα. Άρα, όταν υπάρχει αυτή η απόσταση, θέλεις να αποδείξεις ότι είσαι άξιος γιος. Είναι στοιχείο ψυχολογικό που σωστά το επισημαίνετε.
Οι καταπληκτικής ποιότητας, απολαυστικές ως ανάγνωσμα, ρομαντικές επιστολές των γονιών σας, όταν αποφασίζουν να χωρίσουν τους πρώτους συζύγους τους, τις οποίες εντάσσετε στο βιβλίο, είναι αληθινές; Παίζει ρόλο αυτό; Αν πεις ότι οι επιστολές είναι αληθινές τις αποδομείς με έναν τρόπο. Υπάρχει βάση αληθινή.
Το επίπεδο του διαλόγου στις επιστολές σε αφήνει άφωνο. Κι αν άκουγες ζωντανά τη Μαργαρίτα και τον Ανδρέα να μιλάγανε, ήταν το ίδιο ακριβώς! Το μόνο αληθινό στοιχείο, να σας το αποκαλύψω, είναι ότι γνωρίζω πως έγραφε στη Μαργαρίτα τότε γράμματα. Μόνο αυτό ξέρω.
Ήσασταν όντως καπετάν φασαρίας; Δεν μπορώ να είμαι ο άγιος εκεί μέσα.
Κι ότι εκτός από το αίσθημα του δικαίου, διακρινόσασταν και για μία αφέλεια; Ναι, πάνε μαζί αυτά τα δυο
Αυτός είναι ο λόγος που δεν μπήκατε αμέσως στην πολιτική; Η πολιτική δεν με τράβαγε. Εγώ να συγγράφω ήθελα. Έπειτα, γιατί η πολιτική είναι δεδομένο; Γιατί, ξέρεις, ο κόσμος το έχει δεδομένο
Δεν είχατε το άγχος να κάνετε κάτι εξίσου προβεβλημένο και με κοινωνική, λαϊκή αποδοχή, όπως ο πατέρας σας; Ναι. Αλλά όχι αναγκαστικά στην πολιτική. Το μέτρο σύγκρισης είναι υψηλό. Αλλά δεν είναι απαραίτητα στην πολιτική. Μπορεί να υπήρχε αυτό έχοντας γίνει γιατρός.
Όποτε μιλώ με τα παιδιά μεγάλων προσωπικοτήτων, που άφησαν αποτύπωμα στην Ιστορία, ομολογώ ότι αυτό που εισπράττω είναι το άγχος κι ενδεχομένως την ακύρωση, επειδή δεν άγγιξαν αυτό που κατάφερε ο πατέρας τους. Αυτό είναι ένα στοιχείο υπαρκτό.. Κι ο Ανδρέας το έχει. Όλοι το έχουν, μέχρι ενός σημείου.
Το βιβλίο συνθέτει πολλά θέματα παράλληλα, ενώ παρελαύνουν πολλά πρόσωπα. Έχουμε τη ματιά της απατημένης γυναίκας, μέσω της μητέρας σας, αλλά και το έμμεσο σχόλιο στον κορσέ της πατριαρχίας που αναδεικνύεται ενώ παρελαύνουν γνωστά ονόματα και γυναικών-συζύγων από τον χώρο του ΠΑΣΟΚ, όπως οι Κάκια Γεννηματά, η Ντιντή Γιαννοπούλου, η Καλλιόπη Μπουρδάρα, που πρέπει μετά τη συζήτηση να επιστρέψουν πανικόβλητες σπίτι για να φτιάξουν το καφέ του πασά τους. Αυτά είναι τα πραγματικά πρόσωπα. Τα άλλα δεν είναι.
Βλέπουμε τον υπόκοσμο τότε που έλεγχε την Πλάκα. Την δημιουργία του ΠΑΣΟΚ. Την δική σας ενηλικίωση. Είναι εντυπωσιακή η μαεστρία με την οποία συντίθενται σε ένα κοινό σώμα όλες οι επιμέρους ψηφίδες. Δεν ξέρω κι εγώ πώς το κατάφερα. Ένα νέφος είναι στο μυαλό μου σχετικά με τι διαδικασία.
ΣΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ: Η προετοιμασία για την Ευρωβουλή και το ΚΙΝΑΛ σήμερα
