Όταν ο Πλούτωνας άρπαξε την Περσεφόνη, η Δήμητρα άστραψε και βρόντηξε. Αν δεν επέστρεφε η κόρη της στον Επάνω Κόσμο, όρισε πως στη γη δεν θα ξανάνθιζε ποτέ μήτε στάχυ μήτε λουλούδι. Και μπορεί η Δήμητρα ως θεά να είχε υπερφυσικές δυνάμεις, ο μύθος όμως υποδηλώνει ότι μια μάνα που βλέπει το σπλάχνο της να το καταπίνει ο Άδης είναι ικανή να σχίσει τη γη με τα νύχια της και να συγκρατήσει τον ρου των ποταμών με τα στήθη της για να το σώσει.
Ή για να το δικαιώσει, αν το αναπότρεπτο συμβεί υπό μη κανονικές συνθήκες.
Ποιος ξεχνά πως πρώτες κι ολομόναχες διαδήλωσαν ενάντια στην αργεντίνικη δικτατορία του Βιδέλα οι Μητέρες της Πλατείας του Μαΐου, γυρεύοντας τα «μυστηριωδώς» εξαφανισμένα παιδιά τους. Κι από τις 30 Απριλίου 1977 μέχρι σήμερα, διαδηλώνουν κάθε Πέμπτη στην ίδια πλατεία, φορώντας την καρτερία τους λευκό μαντίλι στο κεφάλι. Τις αποκαλούσαν στην αρχή υποτιμητικά «Οι Τρελές Γυναίκες». Εκκλησία, Τύπος, επιχειρηματίες, αρχισυνδικαλιστές, μέχρι και συγγενείς τούς γύριζαν την πλάτη. Κι όμως, ενώ η υπόλοιπη αργεντίνικη κοινωνία είτε αγνοούσε τι συνέβαινε είτε γνώριζε και σιωπούσε, εκείνες εκεί, επαναλάμβαναν μονότονα σαν τη σταγόνα που στο τέλος ανοίγει ρωγμή στον βράχο: «Θέλουμε τα παιδιά μας και θέλουμε να μας πουν πού βρίσκονται». Σήμερα, στα 80 τους, κάποιες με μπαστούνια ή σε αναπηρικά καροτσάκια, συνεχίζουν να διαδηλώνουν, γιατί μπορεί η Χούντα να έπεσε το ’83, Δικαιοσύνη όμως δεν έχει πλήρως αποδοθεί.
Στα καθ’ ημάς, οι συγγενείς των θυμάτων των Τεμπών, κράτησαν μόνοι το ζήτημα της απόδοσης Δικαιοσύνης ψηλά, όταν η ανώτατη δικαστική λειτουργός, η εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, τους συμβούλευε -καθώς είπαν- να ζητήσουν βοήθεια από την Εκκλησία, κι ο κορυφαίος πολιτειακός άρχοντας, ο πρωθυπουργός, αποφαινόταν για «ανθρώπινο λάθος» πριν καν ξεκινήσει η έρευνα ενώ χαρακτήριζε συνωμοσιολογία την εκδοχή τους για μπάζωμα του πεδίου και ύπαρξη παράνομου φορτίου στην εμπορική αμαξοστοιχία. Όταν οι κυβερνώντες τούς κουνούσαν το δάχτυλο γιατί ο πόνος τους δεν ήταν «βουβός» και χαρακτήριζαν «μπαγιάτικο» το θέμα των Τεμπών.
Το κράτος αποπειράθηκε να βαφτίσει τα θύματα των Τεμπών Ιφιγένειες για να ταΐσει στον λαό την ψευδαίσθηση ότι εφεξής οι υποδομές θα βελτιωθούν. Η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη είπε χαρακτηριστικά σε μάνα που έχασε δυο κόρες και μια ανιψιά, τη Σοφία Πλακιά, να σκέφτεται το θετικό, πως πλέον θα φτιαχτεί ασφαλής σιδηρόδρομος.
Οι συγγενείς αρνήθηκαν όμως πεισματικά τον ρόλο του Αγαμέμνονα.
Κι όμως, παραμένουν βγαλμένοι από τις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες με τους ήρωες αρχέτυπα. Τους ήρωες που είναι καλούπι για τους λυγμούς και το φως του κόσμου. Και ζύγι στη Δικαιοσύνη των Αιώνων.
Η Μαρία Καρυστιανού, η μπροστάρισσα του Συλλόγου Συγγενών Θυμάτων «Τέμπη 2023», ορθώνεται ανυποχώρητη Αντιγόνη απέναντι στους Κρέοντες του τόπου. Είναι εξάλλου εκείνη που έχει στοχοποιηθεί περισσότερο από υποτακτικούς της εξουσίας.
Γιατί η Μαρία Καρυστιανού υπενθυμίζει ότι οι νόμοι του κράτους δεν ταυτίζονται με τα διατάγματα του κάθε Κρέοντα. «Οι φερόμενοι ως αθώοι παρακάμπτουν και καταστρατηγούν με μυστικό και ύπουλο τρόπο τα άρθρα του Συντάγματος που εξασφαλίζουν την ισότητα μεταξύ όλων», είπε στην πρόσφατη ομιλία της στο Ασκληπιείο.
Η Μαρία Καρυστιανού μάς υπενθύμισε ότι δεν οφείλουμε κανέναν απολύτως σεβασμό στους θεσμούς όταν οι τελευταίοι δεν επιτελούν τον ρόλο για τον οποίο δημιουργήθηκαν – όταν δηλαδή δεν υπηρετούν την ισονομία, την ισοπολιτεία, και τελικά τη Δημοκρατία.
Στην αρχαιότητα, η θεά Θέμιδα ήταν τυφλή για να αποδίδει Δικαιοσύνη χωρίς να μεροληπτεί. Στη σύγχρονη Ελλάδα, η Δικαιοσύνη μάλλον «βλέπει». Κι όταν αντικρίζει κρατικούς αξιωματούχους ως ύποπτους τέλεσης αδικημάτων, συχνά αδυνατεί να επιτελέσει τον θεσμικό της ρόλο, όπως διαπιστώνουν εκθέσεις.
Και καθώς μετά την ιστορική διαδήλωση της 28ης Φεβρουαρίου 2025, ένας υπουργός θυμήθηκε τον διάλογο Αθηναίων-Μηλίων στον Θουκυδίδη, καταλήγοντας ότι το μήνυμα του ιστορικού ήταν «να μην αφήνεις ποτέ το Κράτος σου ή τον εαυτό σου να γίνει αδύναμος και να βρεθεί στο έλεος των ισχυρών», να θυμίσουμε κι εμείς τι έγραφε ο αρχαίος ιστορικός στον Επιτάφιο του Περικλή:
Πως οι Αθηναίοι υπακούν «σ' αυτούς που διοικούν την πόλη και στους νόμους, και κυρίως σε όσους απ’ αυτούς ισχύουν για την προστασία αυτών που αδικούνται και σε εκείνους που, αν και είναι άγραφοι, επιφέρουν αναμφισβήτητη ντροπή» («τῶν τε αἰεὶ ἐν ἀρχῇ ὄντων ἀκροάσει καὶ τῶν νόμων, καὶ μάλιστα αὐτῶν ὅσοι τε ἐπ’ ὠφελίᾳ τῶν ἀδικουμένων κεῖνται καὶ ὅσοι ἄγραφοι ὄντες αἰσχύνην ὁμολογουμένην φέρουσιν»).
«Απευθύνομαι στους φονιάδες των παιδιών μας. Προσβάλλετε και φερθήκατε απαξιωτικά στους νεκρούς μας. Μέλη και οστά των παιδιών μας βρίσκονται άταφα σε μέρη κρυφά. Διαπράξατε τη μέγιστη ύβρη και θα λάβετε τα δέοντα μέσα από τον παλμό της Νέμεσης», είπε η Μαρία Καρυστιανού στην ομιλία της στο Σύνταγμα στις 28 Φεβρουαρίου.
Στα Τέμπη, σαν άλλοι Κρέοντες, οι κυβερνώντες αγνόησαν τον πιο ιερό άγραφο νόμο καθώς νεκροί κρατήθηκαν έξω από τον κόσμο στον οποίο ανήκουν, τον Κάτω, κι έτσι οι συγγενείς καταστάθηκαν ανήμποροι για ένα κατά πώς πρέπει τελευταίο ξόδι.
«Άλλαξαν ακόμα και την καθιερωμένη σημασία των λέξεων για να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους», έγραφε επίσης ο Θουκυδίδης («Και τὴν εἰωθυῖαν ἀξίωσιν τῶν ὀνομάτων ἐς τὰ ἔργα ἀντήλλαξαν τῇ δικαιώσει», Θουκυδίδου Ιστορίαι, Βιβλίο 3, 82.2-8). Έτσι, το μπάζωμα του τόπου του δυστυχήματος χαρακτηρίστηκε «υπηρεσιακή απόφαση» για να σταθεροποιηθεί το έδαφος, «για καλό σκοπό» (Μητσοτάκης), ειπώθηκε ότι «δεν υπάρχει κανένα μπάζωμα» αλλά «διαμόρφωση του χώρου» «προκειμένου να επιχειρήσουν οι γερανοί, να σηκώσουν τα βάρη» (Γεωργιάδης). Οι δε διαδηλώσεις χαρακτηρίστηκαν από φιλοκυβερνητικό ακαδημαϊκό «σχέδιο εκτροπής και ανωμαλίας», ενώ υπουργός δήλωνε ότι «δεν θα έχουμε σταθερότητα στην Ελλάδα» αν πέσει η κυβέρνηση Μητσοτάκη (λόγω των αντιδράσεων για τα Τέμπη), ταυτίζοντας εμμέσως πλην σαφώς την εναλλαγή κυβερνήσεων -στοιχείο της δημοκρατίας- με την αστάθεια.
Κυριευμένος από την Άτη (τύφλωση), ο Κρέοντας διέταξε να θαφτεί η Αντιγόνη ζωντανή για την ανυπακοή της. Μέσα στην ηδονή της ισχύος του, όμως, του διέφυγε κάτι σημαντικό: Πως εκείνη δεν φοβόταν πια να πεθάνει - θα πονούσε μόνο αν άφηνε άταφο τον νεκρό αδελφό της. Παρομοίως, οι γονείς που έχασαν τα παιδιά τους στα Τέμπη, χαλυβδώθηκαν άθελά τους κι έγιναν με τον πιο τραγικό τρόπο ατρόμητοι απέναντι στο όποιο γύρισμα της μοίρας - πόσο μάλλον απέναντι στην όποια εξουσία, ειδικά αν πρόκειται για την εξουσία που φέρει ευθύνες για το δυστύχημα και τον μετέπειτα χειρισμό του.
Κάπως έτσι, η Μαρία Καρυστιανού, ως μπροστάρισσα στον αγώνα των συγγενών των θυμάτων για Δικαιοσύνη, σηκώνει στους ώμους της κάτι πολύ μεγάλο, κάτι εξαιρετικά βαρύτιμο.
«Ξύπνησ(ε) με το μαρμάρινο τούτο κεφάλι στα χέρια που (της) εξαντλεί τους αγκώνες και δεν ξέρ(ει) πού να τ’ ακουμπήσει» (1).
Μέσα από τον αγώνα τους, οι συγγενείς των θυμάτων μάς σπρώχνουν να αναλάβουμε το βαρύ κι ασήκωτο καθήκον να αναστήσουμε κάτι απ’ τις πανανθρώπινες αξίες που τούτος εδώ ο τόπος πρώτος θεμελίωσε για ολόκληρη την οικουμένη γεννώντας τη Δημοκρατία. Αξίες που πλέον έχει προ πολλού απεμπολήσει, φτύνοντας πίσω μόνο τα κενά τους σχήματα για να τα κραδαίνουν απάτριδες άρχοντες της χώρας και να καμουφλάρουν έτσι τη φαυλότητά τους.
Ο αγώνας για δικαίωση των θυμάτων των Τεμπών είναι αγώνας ν’ αναστηθεί κάτι απ’ τη βαριά πολιτιστική μας κληρονομιά: το ανθρωπιστικό και δημοκρατικό ιδεώδες. Στην προσπάθεια αυτή, υπάρχει απέναντι μια εξουσία πιο αλαζονική κι από εκείνη του Κρέοντα, ο οποίος χαρακτήριζε υβριστές δούλους όσους εναντιώνονταν στις αποφάσεις του.
Τα αγάλματα όμως δεν είναι στο μουσείο.
«Όχι, σε κυνηγούν, πώς δεν το βλέπεις;
θέλω να πω με τα σπασμένα μέλη τους,
με την αλλοτινή μορφή τους που δε γνώρισες
κι όμως την ξέρεις.
(…)
Αλήθεια, τα συντρίμμια
δεν είναι εκείνα· εσύ ’σαι το ρημάδι·» (2)
«Η Δικαιοσύνη θα έρθει και μαζί της θα φέρει άφθονο οξυγόνο για εμάς και τα παιδιά μας», είπε η Μαρία Καρυστιανού στην ομιλία της στη συγκέντρωση της 28ης Φλεβάρη 2025 στο Σύνταγμα. «Για τις αδικοχαμένες ψυχές και τις επόμενες γενιές. Τους το οφείλουμε γιατί τους αγαπάμε, και η αγάπη τα πάντα νικά».
Κι απ’ τα έγκατα του χρόνου και τ’ άχρονα του ανθρώπινου σπαραγμού, αντήχησε η τραγική Αντιγόνη: «Οὒτοι συνέχθειν, ἀλλά συμφιλεῖν ἔφυν» - «Δεν γεννήθηκα για να μισώ, αλλά για ν’ αγαπώ».
Σημειώσεις:
1. Παράφραση του στίχου του Γιώργου Σεφέρη, Ξύπνησα με το μαρμάρινο τούτο κεφάλι στα χέρια/ που μου εξαντλεί τους αγκώνες και δεν ξέρω πού να τ’ ακουμπήσω (Μυθιστόρημα Γ’)
2. Γιώργος Σεφέρης, Ο Ηδονικός Ελπήνωρ, απόσπασμα
