Στις 25 Μαρτίου 2025, στη Λαμία, ο Κωνσταντίνος Κουλτούκης, μαθητής του Ενιαίου Ειδικού Επαγγελματικού Γυμνασίου-Λυκείου Λαμίας, σηκώθηκε από το αναπηρικό του αμαξίδιο και, με τη βοήθεια ενός συμμαθητή, περπάτησε μερικά βήματα μπροστά από την εξέδρα των επισήμων.
Η πράξη του, που προέκυψε ύστερα από δική του επιθυμία και σε συνεννόηση με τη φυσικοθεραπευτική ομάδα του σχολείου, τη μητέρα του και την ψυχοκοινωνική υπηρεσία, προκάλεσε από τη μία έντονη συγκίνηση και χειροκροτήματα, πυροδότησε όμως και έντονες αντιδράσεις.
Η Έλενα Ακρίτα έκανε λόγο για "αποτρόπαιο δείγμα μισαναπηρισμού" και "inspiration porn", ενώ η Κίνηση Χειραφέτησης Αναπήρων: Μηδενική Ανοχή μίλησε για «σκηνοθετημένη παρέλαση που αναπαράγει τα πρότυπα της κανονικότητας» και για την «εγκατάλειψη του εργαλείου αξιοπρέπειας», δηλαδή του αμαξιδίου, προς τέρψη μιας κοινωνίας που ζητά από τους ανάπηρους να αποδείξουν την αξία τους «μιμούμενοι» τα σώματα των μη αναπήρων.
Στο επίκεντρο του διαλόγου μπήκε ένας δύσκολος αλλά αναγκαίος όρος: ο μισαναπηρισμός (disablism). Πρόκειται για ένα σύνολο αντιλήψεων, συμπεριφορών και κοινωνικών δομών που περιθωριοποιούν, στιγματίζουν και απαξιώνουν τα ανάπηρα άτομα. Σε αντιδιαστολή με τη συμπερίληψη, που προϋποθέτει την αποδοχή της ποικιλομορφίας και την ισότητα στην εμπειρία, ο μισαναπηρισμός εξωθεί τα ανάπηρα άτομα είτε στην παθητική αποδοχή της θέσης τους, είτε στην υποχρέωση να ξεπεράσουν την αναπηρία τους, ώστε να θεωρηθούν «άξια».
Συγγενής έννοια είναι και ο όρος "inspiration porn", που διατυπώθηκε από την ακτιβίστρια Stella Young και αναφέρεται στη χρήση της εικόνας των ΑμεΑ ως πηγή έμπνευσης για τους μη ανάπηρους, με τρόπο που μετατρέπει τις καθημερινές ή προσωπικές πράξεις των ΑμεΑ σε αντικείμενο συγκίνησης και παραδειγματισμού, απογυμνώνοντάς τις από την πολυπλοκότητα και την ανθρώπινη υπόσταση.
Μέσα σ’ όλα αυτά, όμως, ξεχάστηκε ένα βασικό γεγονός: ο Κωνσταντίνος κάνει φυσιοθεραπείες για να περπατήσει. Δεν σηκώθηκε για να «παίξει ρόλο», αλλά γιατί θέλει – και προσπαθεί – να σταθεί όρθιος. Η συζήτηση λοιπόν, δεν αφορά μόνο στη δημόσια εικόνα της αναπηρίας, αλλά και το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να ορίζει τη σχέση του με το σώμα του και τον κόσμο. Δεν υπάρχει μία μόνο σωστή διαδρομή, υπάρχουν πολλές και καθεμία έχει την αξία της.
Στη χώρα μας, όταν ένα παιδί σηκώνεται από το αμαξίδιό του και κάνει πέντε βήματα, δεν βλέπουμε το παιδί, αλλά τον εαυτό μας. Το πόσο συγκινηθήκαμε, το πόσο περήφανοι νιώσαμε και το πόσο πολύ χρειαζόμασταν, σε μία εποχή που όλα πάνε κατά διαόλου, να συμβεί ένα «θαύμα» για να ξεχαστούμε.
Έτσι όμως παραβλέπουμε το ίδιο το παιδί, την επιθυμία του, την ιστορία του, το σώμα του, αλλά και τον αγώνα του. Και το γεγονός ότι είναι άνθρωπος, έτσι; Ο Κωνσταντίνος δεν σηκώθηκε από το αναπηρικό του αμαξίδιο για να εμπνεύσει κανέναν. Σηκώθηκε γιατί ήθελε να το δοκιμάσει. Ήταν μια προσωπική επιθυμία, όχι συλλογική προβολή. Δεν ζητούσε χειροκρότημα, ούτε καθαρτήριο δάκρυ. Ήθελε να κάνει αυτό που προσπαθεί εδώ και καιρό: να σταθεί στα πόδια του και να περπατήσει.
Ξανατονίζω: Ήταν δική του απόφαση. Όπως είπε ο διευθυντής του σχολείου του, κ. Σόρκος, «Ο Κωνσταντίνος εξέφρασε την επιθυμία να παρελάσει όρθιος, γιατί το τελευταίο διάστημα αυτονομείται, με τη βοήθεια των φυσικοθεραπευτών του. Μιλήσαμε με την ψυχοκοινωνική υπηρεσία, με τη μητέρα του, με τη φυσικοθεραπεύτρια. Επιλέξαμε ένα σημείο του δρόμου σε πλάτωμα, που ήταν πιο ασφαλές και λιγότερο ολισθηρό. Ήταν δική του η επιλογή και την υποστηρίξαμε με οργάνωση και ασφάλεια».
Αλλά όλα αυτά χάθηκαν μέσα σε μια χορωδία από φωνές που ερμήνευσαν την πράξη του με βάση τις δικές τους ιδεολογικές παρωπίδες: «Μισαναπηρισμός», «Inspiration porn», «Κανονιστική βία». Συγγνώμη κιόλας, αλλά από πότε η επιθυμία ενός ανθρώπου να σταθεί στα πόδια του θεωρείται πράξη κοινωνικής υποταγής; Από πότε η στήριξη του αγώνα κάποιου να περπατήσει μεταφράζεται ως ανάγκη «να μοιάσει στους αρτιμελείς»; Γιατί είναι «λάθος μήνυμα» το να τον δούμε να περπατάει, όταν περπατάει;
Το πρόβλημα λοιπόν δεν είναι η αναγνώριση της αναπηρίας, αλλά η δαιμονοποίηση κάθε προσπάθειας υπέρβασής της. Όχι γιατί πρέπει να υπερβεί κάποιος την αναπηρία του για να αξίζει, αλλά γιατί έχει το δικαίωμα, αν υπάρχει η δυνατότητα, να το επιλέξει - και γιατί δεν υπάρχει ένα και μοναδικό «σωστό» αφήγημα.
Ο κόσμος είναι σύνθετος και ο Κωνσταντίνος βρίσκεται στη μέση αυτού του κόσμου προσπαθώντας να κάνει πέντε βήματα, όχι για εμάς, αλλά για τον εαυτό του. Και καλό θα είναι να καταλάβουμε ότι δεν είναι το παιδί που πρέπει να σταθεί όρθιο. Εμείς πρέπει να σταθούμε στο ύψος του.
