Η ημέρα που συνάντησα -αναπάντεχα- την Πάτι Σμιθ στη Ρώμη -και της έκανα συνέντευξη- ήταν η ημέρα που εκείνη συνάντησε τον Πάπα Φραγκίσκο στο Βατικανό. Ήτανε ένα μάλλον ήπιο παγωμένο τυπικό χειμωνιάτικο, αλλά πολύ φωτεινό, πρωινό στην Αιώνια Πόλη -μόνο οι σειρήνες τάραζαν την ηρεμία της- και περίοδος που είχε συρρεύσει εκεί μέρος της παγκόσμιας θεατρικής «αφρόκρεμας». Απονέμονταν τα «βραβεία των Καννών» για τη θεατρική τέχνη, τα 16α Ευρωπαϊκά Βραβεία Θεάτρου (16 Premio Europa Per Il Teatro). Ανάμεσα στα τιμώμενα πρόσωπα, τον Τζέρεμι Άιρονς, την Ιζαμπέλ Yπέρ, αλλά και τον νιγηριανό νομπελίστα Γουόλε Σογίνκα και τον Δημήτρη Παπαϊωάννου -οι σκηνοθέτες Πέτερ Στάιν και Μπομπ Γουίλσον παρουσίαζαν παραστάσεις τους σε θέατρα της Ρώμης, στο πλαίσιο της κορυφαίας διοργάνωσης- βρέθηκε απρόσμενα και η Πάττι Σμιθ, προσκεκλημένη ενός Πάπα που είχε προλάβει τα πέντε χρόνια του στον παπικό θρόνο να δώσει σαφέστατα δείγματα γραφής. Δεν υπήρχε τίποτα που δεν τον διαφοροποιούσε άρδην -στην κυριολεξία- από τους προκατόχους του. Ποιος Πάπας θα διανοείτο να καλέσει την «ιέρεια» της αμερικανικής πανκ μουσικής, με στόχο την «επιστράτευσή» της στον υψηλό σκοπό της αφύπνισης για την κλιματική κρίση; Ποιος Πάπας θα ενδιαφερόταν άλλωστε να αναλάβει προσωπικά δράσεις για την κλιματική κρίση;
Την πρόσκλησή του η Σμιθ την είδε και σαν μια ευκαιρία για να τιμήσει δημοσίως, ανάμεσα στα αναγεννησιακά έργα και τις εκτυφλωτικής ομορφιάς οροφογραφίες του Palacio Venecia -τόπο διεξαγωγής του κύριου όγκου των εκδηλώσεων των βραβείων που τελικά απονεμήθηκαν στο Teatro Argentina, παρόντος και του Κριστόφ Βαρλικόφσκι- τη φίλη της Ιζαμπέλ Υπέρ, την οποία παρομοίασε ενώπιον του πολυεθνικού κοινού της διοργάνωσης -ενώ αυτή βρισκόταν σε ντροπαλή, τρυφερή έξαψη, με το γνώριμο αιωρούμενο αινιγματικό χαμόγελάκι της- με επιστήμονα, λόγω του τρόπου με τον οποίο «σκάβει στα κείμενα και τους ρόλους της».
Η παρουσία της Πάτι Σμιθ στη Ρώμη, μέχρι να εμφανιστεί σαν «ουρανοκατέβατη» στο Palacio, δεν ήταν γνωστή. Η εμπειρία να πέφτεις ξαφνικά πάνω στο ισόβιο ίνδαλμά σου, προφανέστατα δύσκολα μπορεί να περιγραφεί. Σοκ; Τουλάχιστον. Περιδιάβαινε μόνη της τα εκθέματα. Σαν κοινή θνητή. Κάποια στιγμή, κάθισε κουκουβιστά στο πεζούλι που σχηματιζόταν μπροστά από το παράθυρο. Το φως της via del Plebiscito την περιέλουζε. Την πλησίασα μαγνητισμένη και τη ρώτησα τι την φέρνει στην πόλη. Την είχε καλέσει ο Πάπα, τον οποίο είχε δει το πρωί. Της ζήτησα αμέσως να κάνουμε συνέντευξη. Δέχθηκε χωρίς δεύτερη κουβέντα και, κυρίως, χωρίς καμία διαμεσολάβηση - ήταν στην κυριολεξία ολομόναχη, θρυμματίζοντας με συνέπεια όλα τα στερεότυπα του μουσικού star system.
H Πάτι Σμιθ και η Ιωάννα Κλεφτόγιαννη στο Palacio Venecia
Στη συνέντευξη που κάναμε σε μια από τις μικρότερες αίθουσες του Παλατιού -και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΕΘΝΟΣ, όπου εκείνη την περίοδο εργαζόμουνα- ξεκινούσα με τη φράση «Θα μπορούσε να είναι όνειρο. Φαντασίωση». Η Πάτι Σμιθ, «με σάρκα και οστά, περικυκλωμένη από αναγεννησιακούς πίνακες και τέμπλα στο Παλάτσο Βενέτσια στη Ρώμη, ενώ οι σειρήνες απέξω δεν σταματάνε. Μια γαλήνια φιγούρα κι η ίδια, να μιλά για την πατάτα που πέταξε από τα χέρια της στην κουζίνα της, παρακινημένη απ΄το συζυγό της να γράψει ένα τραγούδι που θα δηλώνει “people have the power”. Η Πάτι Σμιθ, ολοζώντανη, να κατακεραυνώνει στην καρδιά της Αιώνιας Πόλης τον Ντόναλντ Τράμπ, επιμένοντας πως μια παγκόσμια επανάσταση είναι η ελπίδα μας».
Ήταν Κυριακή μεσημέρι και σε αληθινό χρόνο 19 λεπτών, υπό τα βλέμματα των επισκεπτών του παλατιού-μουσείου που έγιναν λαθραία ακροατήριό μας, ο ζωντανός αυτός μύθος μου μιλούσε για την «παγκόσμια Επανάσταση» στην οποία προσδοκά και τον ανεκδιήγητο αμερικανό πρόεδρο Ντόναλν Τραμπ, που «δεν την εκπροσωπεί. Κι ας είναι πρόεδρος της χώρας μου. Κάθε μέρα πρέπει να ξυπνάω, σχεδόν με δάκρυα, για να διαβάσω τη νέα ζημιά έχει προκαλέσει». Η τελευταία «ζημιά» στην οποία αναφέρθηκε ήταν η αναγνώριση από τις ΗΠΑ της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ: «Ακούγοντας τις δηλώσεις του Τραμπ για τα Ιεροσόλυμα έκλαψα. Κι έγραψα κάτι. Πιστεύω ότι η Ιερουσαλήμ πρέπει να είναι πάντα μια ουδέτερη πρωτεύουσα. Είναι μια περιοχή που τρία πεπρωμένα έχουν κοινή ιστορία. Η Ιερουσαλήμ ανήκει σε όλους, δεν μπορείς να μεταφέρεις εκεί την αμερικανική πρεσβεία. Αυτή η ιστορία μου τσάκισε την καρδιά. Ήδη άνθρωποι σκοτώθηκαν σε μια πόλη που υποτίθεται ότι είναι πόλη της αγάπης».
Όλοι μας είμαστε το ίδιο, ανθρώπινες υπάρξεις. Μπορεί να μην ανεβαίνουνε όλοι στη σκηνή, αλλά όλοι βιώνουμε τα ίδια συναισθήματα. Απογοήτευση, αμηχανία, εξευτελισμό.
Μου μίλησε και για την πρωινή συνάντησή της με τον Πάπα στο Βατικανό. «Διάβασε ένα πολύ μακρύ και σημαντικό μήνυμα, που απευθύνεται στον κόσμο, για την προστασία του περιβάλλοντος και για τα παιδιά μας. Δεν είμαι Καθολική, αλλά ως πνευματικός ηγέτης, κι αυτό δεν έχει σχέση με την ιστορία της Εκκλησίας, χρησιμοποιεί τη θέση του για να μιλήσει για τις αδικίες. Τον ευχαρίστησα μόνο που νοιάζεσαι για τον πλανήτη και το μέλλον των παιδιών μας».
«Όλοι μας είμαστε το ίδιο, ανθρώπινες υπάρξεις», συνέχισε. «Μπορεί να μην ανεβαίνουνε όλοι στη σκηνή, αλλά όλοι βιώνουμε τα ίδια συναισθήματα. Απογοήτευση, αμηχανία, εξευτελισμό. Έμαθα από νωρίς να αγκαλιάζω τις στιγμές αμηχανίας μου στη σκηνή, επικοινωνώντας με τον κόσμο. Στη σκηνή ζούμε τη στιγμή. Δεν είμαστε ηθοποιοί! Κι εγώ κινούμαι μέσα στη στιγμή αυτοσχεδιάζοντας με τη στιγμή, είμαι ζωντανή στη στιγμή. Οι ηθοποιοί είναι περιορισμένοι από τα σενάρια. Δεν θα μου άρεσε να περιορίζομαι!».
Έχει σταματήσει σε συναυλία της να τραγουδά όταν ένιωσε ότι δεν «λειτουργούσε». Τι έκανε τότε; «Είπα στη θέση του μια ιστορία. Και όλοι μαζί γελάγαμε. Δεν είναι καλύτερο να γελάμε όλοι μαζί από το να τραγουδώ ένα τραγούδι που δεν γεννάει συναισθήματα; Ο καλλιτέχνης καμιά φορά φτιάχνει έργα δυσνόητα. Υπάρχουν έργα μου, ποιήματά μου, που αφορούν περισσότερο εμένα αποκλειστικά και έργα μου που έγιναν για να τα μοιραστώ με κόσμο, όπως το βιβλίο μου για τον Μέιπλθορπ».
Η ποίηση, προσέθεσε, «είναι πιθανότατα η πιο αφηρημένη από όλες τις τέχνες. Και από τις πιο πνευματικές. Όταν γράφω ένα ποίημα, η βασική μου επικοινωνία είναι με το ίδιο το ποίημα. Πολλά από τα ποιήματά μου δεν τα δημοσιεύω, απλά τα γράφω». Όταν γράφει ένα τραγούδι, είναι διαφορετικά. «Γράφω λόγια που θέλω να τραγουδήσω στον κόσμο. Λαμβάνω υπόψη μου ότι αυτοί οι στίχοι δεν είναι για μένα, είναι στίχοι για να τραγουδήσουν οι άνθρωποι, για να τους κάνουν να χορέψουν. Καμιά φορά η έμπνευση είναι η ίδια για ένα ποίημα και ένα τραγούδι. Για παράδειγμα, έχω γράψει και ερωτικά ποιήματα για τον τελευταίο σύζυγό μου (Φρεντ Σμιθ) που κανείς δεν έχει δει, έχω όμως γράψει γι’αυτόν και τα Frederic, Dancing Βarefoot και Because the night. Το ίδιο πρόσωπο ήταν, δηλαδή, πηγή της έμπνευσης και για πολύ προσωπικά ποιήματα και για δημόσια τραγούδια. ‘Ηταν, θυμάμαι, το 1986, τη βραδιά που εμφανίστηκε στην κουζίνα. Είχα πολύ κακή διάθεση. Καθάριζα πατάτες για το δείπνο. Και τότε ο Φρεντ μου είπε “Trisha -με φώναζε έτσι- people have the power. Γράψ’το σε τραγούδι”. Και του απάντησα “Ουάου!”. Και πέταξα την πατάτα που κράταγα. Αν “people have the power”, δεν χρειάζεται να καθαρίζω πατάτες! Και καθίσαμε και γράψαμε το τραγούδι “People have the power”. Είχαμε μια αποστολή».
Οι άνθρωποι πρέπει να πουν διεθνώς “αρκετά, σας παίρνουμε την εξουσία". Είναι ένα όνειρο, αλλά πιστεύω σε αυτό. Ενωμένοι έχουμε δύναμη.
Τι είδους αποστολή; «Να γράψουμε κάτι που θα εμπνεύσει τους ανθρώπους, οπουδήποτε, οποιασδήποτε φυλής, χρώματος ή ιδεολογίας. Η κεντρική ιδέα ήταν ότι μολονότι υπάρχει η δύναμη του ατόμου, η δύναμη των πολλών που ενώνονται για ένα σκοπό είναι ισχυρότερη. Υπάρχουν τρία επίπεδα στο τραγούδι. Το πρώτο μιλά για τις κοιλάδες, τη φύση και πώς οι άνθρωποι έχουν τη δύναμη να την προστατέψουν. Καταστρέφουμε τον κόσμο! Ο μόνος τρόπος για να σωθεί είναι η παγκόσμια ενότητα. Πράγμα πολύ αστείο για εμάς τους Αμερικανούς, την ώρα που έχουμε ένα πρόεδρο που δεν νοιάζεται καθόλου για το περιβάλλον. Ακόμη ένας λόγος που γίνονται τόσο επώδυνα τα ζητήματα γύρω από το κλίμα. Το δεύτερο επίπεδο είναι το αντιπολεμικό μήνυμα. Όταν το 1986 έγραφα το τραγούδι, η Ρωσία είχε μπει στο Αφγανιστάν. Το τρίτο μέρος του τραγουδιού είναι η ενότητα των ανθρώπων, χωρίς προκαταλήψεις, χωρίς σύνορα. Μου γράφουν από όλο τον κόσμο μηνύματα για το τραγούδι. Το τραγούδι ανήκει σε εκείνους που πιστεύουν τα λόγια του και προσπαθούν να κάνουν θετικές αλλαγές. Γι’ αυτό τον λόγο ο Ντόναλντ Τραμπ ποτέ δεν θα το έχει».
Σε ένα κόσμο με ηγέτες όπως ο Τραμπ, τι ακριβώς πρέπει να κάνει ο κόσμος τη δύναμή του; «Λόγω της δύναμης που έχουν οι κυβερνήσεις να κατασκευάζουν πυρηνικά όπλα και λόγω της δύναμης των πλουσίων, η μοναδική μας ελπίδα είναι μια μεγάλη επανάσταση. Μια παγκόσμια επανάσταση. Οι άνθρωποι πρέπει να πουν διεθνώς “αρκετά, σας παίρνουμε την εξουσία". Είναι ένα όνειρο, αλλά πιστεύω σε αυτό. Ενωμένοι έχουμε δύναμη. Βλέπουμε τι πέτυχε ο Γκάντι, κι ήταν ένα άτομο! Ενέπνευσε εκατομμύρια ανθρώπους! Ξέρουμε ότι είναι δυνατό να ξαναγίνει. Είναι δύσκολο, αλλά κάτι πρέπει να μας εμπνεύσει. Τι με εμπνέει να σηκώνομαι απ' το κρεβάτι μου κάθε πρωί; Το όνειρο. Όταν θάβουμε όνειρα και ελπίδες, είμαστε νεκροί. Κάποιοι μπορεί να λένε “Δεν ξέρεις τι είναι να υποφέρεις”. “Δεν είναι εύκολο να είσαι ένα ονειροπόλος όλη την ώρα”. Κι όμως, ξέρω τι είναι να υποφέρεις. Υπόφερα από πείνα όταν ήμουνα μικρή, από αρρώστια, από απώλειες, από πόλεμο -βλέποντας τους δίδυμους Πύργους να καταρρέουν δίπλα από το σπίτι μου- χωρίς βεβαίως να έχω βιώσει όσα βιώνουν, για παράδειγμα, ο συριακός λαός ή η Ελλάδα της κρίσης. Αλλά ακόμα μπορώ ως ανθρώπινη ύπαρξη να έχω ενσυναίσθηση».
