«Το αίμα ρέει στους αρχαίους δρόμους της Αθήνας, όσο Έλληνες μάχονται Έλληνες». Από το ρεπορτάζ του αμερικάνικου περιοδικού LIFE, τον Δεκέμβρη του 1944. Βέβαια δεν ήταν μόνο Έλληνες που μάχοταν μεταξύ τους. Χριστουγεννιάτικα καταφθάνει κι ο Τσόρτσιλ. Ο Ποπόφ κάπνιζε με ευχάριστη συντροφιά στο σαλόνι της Μεγάλης Βρετανίας (το ξενοδοχείο). Μετά ήρθαν οι (δηλητηριώδεις) μέλισσες του Εμφυλίου / συμμοριτοπόλεμου με το μεγάλο Χίτ-ικο κρεσέντο. Και για το τέλος οι Αμερικανοί έπρεπε να βγάλουν το (κόκκινο) φίδι από την τρύπα μετά την πάσα των Άγγλων που δεν τα βγάζαν πέρα. Βασικά κάνεις δεν τα βγαζε πέρα, αλλά το «μαζί» στην ελαιοχώρα, σημαίνει ταπείνωση, οπισθοχώρηση, ήττα, ενώ ο συμβιβασμός ισοδυναμεί με εσχάτη προδοσία. 70 χρόνια επιτυχίες λοιπόν. Οχι, ας μην τα 100στήσουμε.
3 Δεκεμβρίου [1944]. Εκτροχιαστήκαμε. Κουτή τακτική της δεξιάς, που, με την εμπάθειά της, εμπόδισε, όσο ήτανε στο χέρι της, την πολιτική του κατευνασμού να επιτύχει, δηλητηριάζοντας ολοένα την ατμόσφαιρα με την προκλητικότητά της. […] Κουτή τακτική της αριστεράς που, την τελευταία στιγμή, έσπρωξε τα πράματα στα άκρα, χωρίς να είναι τούτο αληθινά αναπόφευκτο.[…] Κουτή, λέω, εξόν αν η αριστερά υπακούει σ’ εντολές απ’ έξω, που αποβλέπουν στην εφαρμογή μυστικών διεθνών σχεδίων. Και τούτο βέβαια θα ήτανε το χειρότερο ενδεχόμενο, το πιο επικίνδυνο για την εθνική μας ύπαρξη. Υπερβολική αδιαλλαξία των Άγγλων που εκδηλώθηκε και με πράξεις και με λόγια και που με ξενίζει βαθιά. […] Όλοι αυτοί οι παράγοντες μας οδήγησαν στο ξέσπασμα της πολιτικής κρίσης και στα σημερινά θλιβερά γεγονότα. Η Κυβέρνηση απαγόρευσε το συλλαλητήριο που είχε καλέσει το ΕΑΜ για σήμερα. Το ΕΑΜ περιφρόνησε τη διαταγή κι η αστυνομία πυροβόλησε τους διαδηλωτές στο Σύνταγμα και σποραδικά στη λεωφόρο Κηφισίας. […] Το ηλεκτρικό δε λειτουργεί, ούτε το τηλέφωνο. Για αύριο αναγγέλεται γενική απεργία. Το απόγευμα είδα νέους που τοιχοκολλούσαν εαμικές προκηρύξεις τραγουδώντας: «Τα όπλα δεν τα δίνουμε!» Ένας λαϊκός τύπος, που τους συνόδευε, εξηγούσε στους διαβάτες: «Μόνοι μας τα πήραμε! Γιατί να τα δώσουμε;».
– Γιώργος Θεοτοκάς , «Τετράδια Ημερολογίου», εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας
(το boldάρισμα δικό μας)
Pause (εκ του Παύση)
Το πανό στη φωτογραφία γράφει: ΟΤΑΝ Ο ΛΑΟΣ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΤΗΣ ΤΥΡΑΝΙΑΣ ΔΙΑΛΕΓΕΙ Ή ΤΙΣ ΑΛΛΥΣΙΔΕΣ Ή ΤΑ ΟΠΛΑ Ε.Α.Μ.
Διάλεξα αυτή τη φωτογραφία ξεφυλλίζοντας την ένθετη έκδοση που είχα δουλέψει (γραφιστικά) μεγάλου σχήματος από το ΒΗΜΑ της Κυριακής, το 2010 με φωτογραφικό υλικό του Dmitri Kessel από τις εκδόσεις Άμμος και επιμέλεια του δημοσιογράφου Γιώργου Μαλούχου. Στάθηκα για δύο λόγους. Ο πρώτος από καθαρή συγκίνηση, οπότε κάθε περαιτέρω εξήγηση είναι περιττή. Ο δεύτερος όμως είναι λίγο πιο παράδοξος, μιας και νομίζω ότι η φωτογραφία έχει ένα είδος «φωτομοντάζ». Λόγω του μεγέθους της φωτογραφίας στο δισέλιδο (58x42 εκ.), το μάτι μου έπεσε δίπλα από το βλέμμα της πρώτης νέας γυναίκας στα δεξιά που κρατάει το ένα από τα τρία κοντάρια. Ο πιτσιρίκος στέφεται προς το φακό, όπως και ο κύριος που φαίνεται να «ίπταται» καθήμενος, ενώ ο διπλανός του κινείται προς αντίθετη κατευθυνση. Η κοπέλα πίσω από τον πιτσιρικά, με τη γυρισμένη πλάτη κρατάει στο δεξί της χέρι (που δεν βλέπουμε) μια μαύρη (ή κόκκινη) σημαία, που ενώ φαινομενικά είναι κάθετη, η κορυφή της περνάει μπροστά από το πανό στο σημείο της λέξης ΟΠΛΑ. . .
Παράλληλα διακρίνεται καθαρά μια «μουτζούρα» μεταξύ των δύο σκυφτών ανθρώπων. Επιπλέον το υφασμάτινο πάνω μέρος της σταυροειδούς ελληνικής σημαίας λείπει εντελώς, ενώ διακρίνεται το κοντάρι και κάτι «μαύρο» προεκτείνεται προς τα κάτω.
Τα κοντάρια με τις σημαίες έφεραν μαύρες κορδέλες. Το κράτημα υπό γωνία δηλώνει πένθος. Την προηγούμενη μέρα υπήρχαν θύματα, το πανό είναι μέσ' τα αίματα. Οι κορδέλες φαίνονται και από τους άλλους διαδηλωτές που κρατάνε σημαίες, αριστερά στη φωτό (μία με σφυροδρέπανο, μία εθνική).
Πιο κάτω η (παγωμένη) φιγούρα του διαδηλωτή μοιάζει με «χαλκομανία», μικρό μπράτσο και χέρι, ανύπαρκτος ώμος, απουσία συνέχειας του κράσπεδου πίσω από τη σημαία και το μέγεθος του κεφαλιού του ενός από τους δύο διαδηλωτές στα δεξιά, μεγαλύτερο από του πιο κοντινού στο φακό μυστακιοφόρου. Επίσης οι σκυφτοί διαδηλωτές στο βάθος είναι στραμμένοι προς την αντίθετη κατεύθυνση.
Ακόμα κι αν «πειράχτηκε» για κάποιο λόγο η λήψη ή υπήρξε «συνδυασμός» φωτογραφιών, σημαίνει κάτι; Έχει καμμιά σημασία; Πειράζει που μπορεί να έδωσε μια «επική» διάσταση σε αυτή την αρχετυπική για τα γεγονότα και την ιστορία μας εικόνα; Βλέπω φαντάσματα; . . .
Tο επάγγελμα του πολεμικού ανταποκριτή μόλις είχε κάνει τα πρώτα θεαματικά βήματα, από τις ένοπλες συγκρούσεις στις σελίδες των περιοδικών. Ο Β' ΠΠ δεν είχε ακόμα τελειώσει κι ο ουκρανός εμιγκρές «Δημήτρης», εκπαιδευμένος στον Κόκκινο Στρατό, από το ευρωπαϊκό γραφείο με έδρα το Παρίσι του περιοδικού LIFE, έστειλε και δημοσιεύθηκαν οι εμβληματικότερες εικόνες των ελληνικών Δεκεμβριανών.
Η φωτογραφία του Dmitri Kessel όπως δημοσιεύθηκε στο LIFE το 1944.
Βλέποντας τα φέρετρα να περνούν. Με τα λόγια του Ντιμίτρι Κέσελ.
» Η νεκρώσιμη ακολουθία έγινε στη Μητρόπολη κι ένα μεγάλο πλήθος προσευχόταν στη μικρή πλατεία. Από εκεί, η νεκρική πομπή κατευθύνθηκε στο Σύνταγμα. Τα φέρετρα παρατάχθηκαν σε μια γραμμή, εκεί όπου τα θύματα των πυροβολισμών της Κυριακής είχαν πέσει. 'Ολοι γονάτισαν σε σιωπηλή προσευχή. Μερικοί κρατούσαν πανώ γραμμένα με τα αίματα των θυμάτων. Ένα που βρισκόταν στην κορυφή της πομπής, έγραφε : «όταν ο λαός είναι αντιμέτωπος με τον κίνδυνο της τυραννίας πρέπει να διαλέξει ανάμεσα στις αλυσίδες και τα όπλα». 'Ηταν πιτσιλισμένο με αίμα. Στους δρόμους, χιλιάδες Αθηναίοι περίμεναν την πομπή να περάσει. [στη συνέχεια περιγράφει την συνάντησή του με έναν επιχειρηματία και το πόσο θλιβερό είναι να βλέπει τα τελευταία χρόνια «τα φέρετρα να περνούν»] Από τους λόφους κοντά στην Ακρόπολη και από την κατεύθυνση του Πειραιά ακούγονταν σποραδικοί πυροβολισμοί και ριπές αυτομάτων. Ο ΕΛΑΣ έλυνε τους λογαριασμούς του με τη νεοφασιστική φιλομοναρχική ομάδα Χ και είχε επιτεθεί στον αστυνομικό σταθμό του Πειραιά. Ο εμφύλιος πόλεμος είχε αρχίσει.
Dmitri Kessel, (Κίεβο, 1902 – Νέα Υόρκη, 1995). Και η «νεκρολογία» (Obituary) του Independent καταλήγει: Asked why he put his life in danger when photographing the Greek Civil War, he replied without pretension and quite simply that "somebody had to".
Όλο το Obituary εδώ. Σύνοψη των ημερολογιακών εγγραφών του Θεοτοκά εδώ
