Φωτογραφία: Παναγιώτης Τζάμαρος / FOSPHOTOS
Η Αδολφίνα και η Έξοδος
Ξεκινώ το άρθρο για το Brexit, το δημοφήφισμα εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), με μία αναφορά στη Γερμανία. Η γνωστή και ως “Αδολφίνα” Frauke Petry, η κομψή ηγέτις του (ακρο)δεξιού κόμματος Alternative für Deutschland, είναι μάλλον υπέρμαχη του να πυροβολούνται όσοι πρόσφυγες/μετανάστες επιχειρούν να διασχίσουν τα γερμανικά σύνορα. Η 41-χρονη αυτοχαρακτηρίζεται ως στοργική μητέρα με το γνωστό διπλό βάρος καριέρας-οικογένειας και είναι αρκετά «μοντέρνα» ώστε να είναι διαζευγμένη. Φέρεται ως η πιο πολυσυζητημένη γυναίκα πολιτικός στη Γερμανία μετά την Angela Merkel. Κατατάσσει το κόμμα της σε μια ευρεία ευρωπαϊκή οικογένεια (ακρο)δεξιών κομμάτων, μεταξύ των οποίων και το γαλλικό φασίζον μόρφωμα Front National, σα να είναι το φυσικότερο πράγμα στον κόσμο. Ουδέν μεμπτόν. Η Petry έχει δίκιο: η σύγχρονη νομιμοποίηση του φασισμού - με τα συμφραζόμενα της υπεροχής της φυλής και της βίαιης εκμηδένισης του “άλλου” που εποφθαλμιά όσα δικαιούται μόνο “η φυλή” - πρέπει πλέον να θεωρείται δεδομένη και mainstream. Η φυλή (η όποια) είναι άξια διότι είναι πάντα εργατική, ενδόξου παρελθόντος, αδικημένη και υπό απειλή. Πρόσφατα, η Ευρώπη φαίνεται να αποτελείται κυρίως από τέτοιες φυλές.
Το Brexit, όπως αποδίδεται μέσα από τις συντονισμένες εκστρατείες μίσους των βρετανικών ΜΜΕ, στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στις αξίες που εκπροσωπεί “η Αδολφίνα”. Αν η γερμανική ιθαγένεια της “Αδολφίνας” την κάνει να ακούγεται ενίοτε γκροτέσκα, λόγω των συνειρμών με τους Ναζί και με τον ρόλο της γερμανίδας μάνας στον “εξαγνισμό” της Άρειας φυλής, στη Βρετανία, που στερείται ναζιστικού παρελθόντος, οι αξίες της Αδολφίνας έχουν στοχευμένα παρουσιαστεί ως κοινή λογική. Η απόσταση από τον πατριωτικό λόγο (που θεωρείται “υγιής” έκφραση αισθημάτων κυριαρχίας) ως τον φασιστικό δεν είναι σταθερή, γνωρίζοντας εξηγήσιμες αυξο-μειώσεις. Η καμπάνια υπέρ του Brexit επένδυσε στην υστερική ξενοφοβία, μειώνοντας την απόσταση στο ελάχιστο. Καθημερινά, η δεξιοτέρα πλευρά του Brexit στοχοποιούσε όχι έναν «αφηρημένο μετανάστη» αλλά συγκεκριμένες εθνικότητες: υπήρξαν αναφορές σε Τούρκους («εγκληματίες» που θα πλημμυρίσουν τη Βρετανία), σε Αλβανούς, σε Βούλγαρους, σε Μακεδόνες (τους Φυρομίστες εννοούσαν, ας διαμαρτυρηθεί ο αρμόδιος Έλλην να κατέβει κι άλλο ο πήχυς) και λοιπούς Βαλκάνιους. Η σχετική διαφήμιση -σε όποια παραλλαγή- κοσμεί ως και σήμερα τον Facebook τοίχο μου. Ψάχνει και με βρίσκει, δεν την βρίσκω εγώ. Εγώ απλώς τη φωτογραφίζω εδώ και βδομάδες ως τεκμήριο μιας πιθανής μελλοντικής καταστροφής. Υπήρξαν και σουρεαλιστικές εκφάνσεις, όπως το απίστευτο ερώτημα αν οι Βρετανοί επιθυμούν να είναι στην ίδια «ένωση» με τους primitive Ισπανούς που κακοποιούν τα ζώα – εννοώντας τις ταυρομαχίες. Δεν γνωρίζω αν, επειδή είμαι ελληνίδα, ο Facebook τοίχος μου δε μου δείχνει τις κατηγορίες που οι διαφημιστές του Leave EU διατυπώνουν για την ελληνική φυλή. Σε κάθε περίπτωση, η σύνοψη του ρέοντος hate speech δόθηκε από τον Alex Andreou που έχει ζήσει στη Βρετανία πάνω-κάτω όσο κι εγώ: «Στα εικοσιέξι μου χρόνια σ΄αυτή τη χώρα, δεν έχω νιώσει ποτέ πιο ξένος, λιγότερο ευπρόσδεκτος, πιο περιθωριοποιημένος, λιγότερο ασφαλής». Σωστά. Αλλά αν η διαδικασία της κατρακύλας υπήρξε αξιοθαύμαστα γοργή, αυτό συνέβη γιατί υπήρχαν οι μηχανισμοί που επέτρεψαν τη διαδικασία κατ’ αρχήν. Εν συντομία, οι μηχανισμοί ονομάζονται ΕΕ.
ΕΕ: Αναχώρηση ως πολίτης, άφιξη ως εργάτης
Οι 90χρονοι Βρετανοί βετεράνοι του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου εκλιπαρούν μεν τα εγγόνια τους να μην εγκαταλείψουν την Ευρώπη των “70 χρόνων ειρηνικής συνύπαρξης” για την οποία αγωνίστηκαν, από την άλλη όμως η καλπάζουσα καθίζηση των βρετανικών μισθών και η αίσθηση αδυναμίας του “απλού εργαζόμενου” εγείρει εδώ και μήνες το σαρκαστικό ερώτημα: “μα γι’ αυτήν την Ευρώπη αγωνιστήκατε;” Το ότι οι μισθοί πείνας (non-living wages) και η επισφάλεια είναι γενικότερα στοιχεία του βιοπολιτικού management που επιχειρεί το κεφάλαιο διεθνώς δεν ενδιαφέρει τους αυτόχθονες φτωχούς. Χώρια που, όπως είπε κάποιος κάποτε, είναι ευκολότερο να φανταστεί κανείς το τέλος του κόσμου παρά το τέλος του καπιταλισμού – και οι Βρετανοί δεν αποτελούν εξαίρεση. Και τι άλλο σου μένει τότε από τη φαντασίωση ότι θα μπορέσεις να βάλεις φρένο έστω στις πολιτικές αφαίμαξης του χωριού σου αν «ανακτήσεις την κυριαρχία της χώρας σου» – όχι βέβαια εσύ ακριβώς, όταν λέμε «εσύ» εννοούμε αυτοί που θα σε εκπροσωπούν, αλλά μην το πιάσουμε αυτό. Η ουσία είναι ότι εξ’ αρχής η ΕΕ υπήρξε πονηρά ή έστω ελλιπώς σκεπτόμενη ως προς την δημοκρατία. Στο Brexit δεν ψηφίζουν οι κάτοικοι ΕΕ χωρών που διαμένουν στη Βρετανία – εκτός αν είναι Κύπριοι ή Μαλτέζοι ή Ιρλανδοί (βλ. βρετανική αυτοκρατορία). Αλλά γενικότερα, ως γνωστόν, οι κάτοικοι της ΕΕ δεν ψηφίζουν στις εθνικές εκλογές της χώρας όπου κατοικούν – διότι δεν είναι κάτοικοι και δεν κατοικούν. Είναι εργαζόμενοι και εργάζονται. Άλλο το ένα, άλλο το άλλο.
Τα ανοιχτά σύνορα της ΕΕ, τα οποία θεωρεί ιερή συνθήκη η Angela Merkel, δε σχεδιάστηκαν για τη διακίνηση πολιτών αλλά εργατικού δυναμικού. Το δημοφήφισμα της 23ης Ιουνίου, λόγω του διακυβεύματος, μας έτριψε κατά κάποιο τρόπο την πραγματικότητα στη μούρη. Και η πραγματικότητα είναι οικονομική. Με την ανακοίνωση του δημοψηφίσματος, υψηλόμισθοι, ειδικευμένοι ΕΕ εργαζόμενοι έβαλαν το ένα χέρι στην τσέπη κι έβγαλαν τις 1.200 στερλίνες για ν’ αγοράσουν την βρετανική υπηκοότητα και το άλλο χέρι στα μπαούλα για να βρούνε αποδείξεις της μακρόχρονης παραμονής τους στη Βρετανία, ενώ παράλληλα στρώθηκαν στο διάβασμα για τις εξετάσεις - που, απ' ό,τι ακούω, περιλαμβάνει ουκ ολίγα για τη βρετανική αυτοκρατορία, τη μοναρχία και τέλος πάντων όλα τα κακόγουστα, μπανάλ, «λαϊκίστικα» που καταναλώνει ο μέσος Άγγλος, τον οποίο δεν πολυβλέπουμε στις πανεπιστημιακές αίθουσες. Και που γνωρίζει ότι θα τον βλέπουμε ολοένα και λιγότερο λόγω της ραγδαίας ιδιωτικοποίησης της παιδείας.
Φωτογραφία: Andrea Bonetti / FOSPHOTOS
Οικονομία και ταξική συνείδηση
Το θέμα είναι οικονομικό, και συνεπώς ταξικό, από κάθε πλευρά. Ο Paul Mason το ανέπτυξε εκτενώς σε πρόσφατο άρθρο του που απευθύνεται στο μάλλον πανικόβλητο, και διχασμένο, κόμμα των Εργατικών. Το άρθρο αναγνωρίζει ότι η πολιτική συνείδηση της λευκής εργατικής τάξης στο Βασίλειο, αυτής για παράδειγμα που πουλάει χειρωνακτική εργατική δύναμη για να επιβιώσει, εμπεριέχει ικανές δόσεις ρατσισμού, και ότι κανένα επιχείρημα δεν μπορεί να πείσει τον λευκό Άγγλο εργάτη ότι για την ανεργία του και την ολίσθηση των μισθών δεν ευθύνονται οι φτηνοί, μη-Άγγλοι εργάτες. Το επιχείρημα ότι ευθύνονται οι Άγγλοι επιχειρηματίες που προσλαμβάνουν τους μη-Άγγλους εργάτες προφανώς εμπεριέχει την ίδια ρατσιστική λογική. Εμμέσως πλην σαφώς, το άρθρο καταθέτει μια πικρή αλήθεια: ότι είναι πολύ αργά για να ξεφορτωθούμε τον ρατσισμό ως το δημοψήφισμα, αλλά και μετά. Με βάση αυτό το σκεπτικό, ο Mason προτείνει ως ύστατο μέτρο την εξής διάκριση: ανοιχτά σύνορα για το ειδικευμένο εργατικό δυναμικό (για στελέχωση, π.χ., του βρετανικού ΕΣΥ με γιατρούς από την Ισπανία) αλλά κλείσιμο των συνόρων για τους ανειδίκευτους εργάτες από την ΕΕ με στόχο την «προστασία» των ντόπιων εργατών.
Aδιανόητο να υποτεθεί ότι ο γνωστός αριστερός πολιτικός αναλυτής και δημοσιογράφος αγνοεί τι θα σήμαινε ένα τέτοιο μέτρο: την «πρακτική» αλλά και ιδεολογική αποδοχή της απόλυτης νίκης του κεφαλαίου επί της εργασίας, καθώς ο μεγάλος χαμένος θα ήταν η ευρωπαϊκή εργατική τάξη στο σύνολό της, ως συλλογικό υποκείμενο. Η παραμονή της Βρετανίας στην ΕΕ θα καθίστατο εφικτή ως αποκλεισμός των φτωχών, οι οποίοι έχουν ανάγκη να εργαστούν οπουδήποτε και τους οποίους δεν θα ονομάσω κατ’ ευφημισμό «ευάλωτη ομάδα». Πρόκειται για τις νεαρές ελληνίδες που τελευταία συναντώ στις πτήσεις της Easyjet για Εδιμβούργο (μονοπώλιο, δύο φορές τη βδομάδα, τιμές συχνά αστρονομικές), για εποχιακή εργασία σε ξενοδοχεία ως καθαρίστριες ή σερβιτόρες. Έρχονται κάποια χρόνια μετά από τον στρατό των Πολωνέζων που φροντίζουν ηλικιωμένους κατ’ οίκον στη Βρετανία. Υπάρχουν έως και Γάλλοι που επιδιορθώνουν στέγες ή χτίζουν ή βάζουν ένα χέρι σε μια μετακόμιση. Βροχή τα flyers στις εισόδους που διατείνονται «no job is too small, call Ξένο Όνομα». Υπάρχουν εποχιακοί εργάτες που μαζεύουν φράουλες, και αυτοί ειδικά πρέπει να εκλείψουν και ν’ αφανιστούν, ας πάνε να μαζέψουν σπάνια μούρα στη Λάπλαντ, μούρα που ανήκουν στα «κοινά». Συνιστώ το μυθιστόρημα The Beggar & the Hare για να δείτε τι τραβάνε οι Ρουμάνοι στο ρατσισμό της χώρας του Άι Βασίλη και της εξαίρετης παιδείας, η οποία ωστόσο δε στάθηκε ικανή να αποτρέψει την εκλογή των ρατσιστών True Finns πέρυσι, οι οποίοι αποδομούν το κράτος πρόνοιας φέτος, και που δεν έχουν ακόμη επιτύχει την μείωση του εθνικού-αλκοολισμού-λόγω-δυστυχίας. Το σχόλιο του συγγραφέα Tuomas Kyro όταν ο Ρουμάνος χάνει το κινητό του στα μούρα είναι ότι η συσκευή θα αποτελέσει χρήσιμο στοιχείο για τον αρχαιολόγο του μέλλοντος που θα ερευνά τον ανθρώπινο πολιτισμό «την εποχή της συσσώρευσης». Και εδώ βρίσκεται και η ουσία του κάθε ενός από τα τρία δημοψηφίσματα στα οποία είχα την τύχη ή ατυχία να προσκρούσω μέσα σε δύο χρόνια: της Σκωτίας για την ανεξαρτησία, της Ελλάδας για την Ευρωζώνη, του Ηνωμένου Βασιλείου για την ΕΕ. Το ζητούμενο σε κάθε περίπτωση είναι η υπέρβαση μίας αντίφασης: η εποχή της συσσώρευσης είναι παράλληλα η εποχή της έλλειψης αγαθών – όπου και η εργασία νοείται ως τέτοιο. Αν η Ευρώπη προσεγγιστεί σοβαρά ως «ένωση», βιώνουμε την απαρχή ενός εμφύλιου για τα «αγαθά», λόγω της μεθοδευμένης, πλην πραγματικής, σπανιότητάς τους.
Ο φλοιός του εθνικισμού επί του απύθμενου βάθους των οικονομικών ανισοτήτων είναι ωστόσο ένα απαραίτητο ιδεολόγημα, το οποίο καλλιεργείται συστηματικά, μέσα από όλα τα διαθέσιμα κανάλια. Η σύγχρονη Ευρώπη έχει προσφέρει αφειδώς την προστασία της στην ιδέα και ιδεολογία «έθνος», επικαλούμενη την «σεβαστή ποικιλότητα» των εθνικών χαρακτήρων, και θάβοντας στο βαθμό του δυνατού την κοινή πραγματικότητα της εργασιακής μας υπόστασης και του ανταγωνισμού που απαιτεί το κεφάλαιο από τη εργαζόμενη βάση προς εξασφάλιση της μονοπωλιακής ροπής του στην κορυφή. Σε πρόσφατο Editorial του Der Spiegel με θέμα το Brexit και συνέντευξη του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε διαβάσαμε τι προσφέρει ο «βρετανικός», ο «γαλλικός» και ο «ιταλικός» χαρακτήρας στην «ένωση» και πόσο οι Γερμανοί θαυμάζουν τους Βρετανούς. Το τι προσφέρει ο «ελληνικός» χαρακτήρας δεν θίχτηκε, αλλά για τον κακό αυτό χαρακτήρα είχε μιλήσει επί μήνες η Bild, μεταξύ άλλων που έκριναν απαραίτητη την “τιμωρία” των ανεπίδεκτων μαθήσεως Ελλήνων, ενώ το επανέλαβε εγχώρια και εκπρόσωπος της καθόλου κομπλεξικής μας ιντελιγκέντσιας. Εν τέλει, στον αγώνα δρόμου όλης αυτής της «διαφορετικότητας» αναδείχθηκε νικητής το hate speech, στο οποίο οικοδομήθηκε και η εκστρατεία υπέρ του Brexit. Όμως το hate speech δεν είναι αποκλειστικό στοιχείο της βρετανικής κοινωνίας. Όταν έξω από ένα εστιατόριο στη Βαρσοβία τον Οκτώβρη του 2015 ρωτάω “τι είναι αυτές οι φωνές;” και λαμβάνω ως απάντηση “α, τίποτα, κάνουνε πορεία οι φασίστες εδώ πιο κάτω για τους ξένους”, δεν αποτελεί έκπληξη λίγους μήνες αργότερα η εκλογή μιας κυβέρνηση εθνικιστών ως καθεστηκυία τάξη του “δεν τρέχει τίποτα”. Όταν πρόσφατα ακούω από Εσθονή LGBT ακτιβίστρια ότι οι ομάδες στις οποίες είναι ενταγμένη στο Λονδίνο πρόκειται να ψηφίσουν έξοδο και άρα κλείσιμο των συνόρων, παρά την υποστήριξη που παρέχουν στους Σύρους πρόσφυγες, καθίσταται προφανές ότι η αντίφαση γίνεται αποδεκτή, ότι εξομαλύνεται και δεν ενοχλεί. (Ενοχλεί βέβαια την Εσθονή λεσβία φίλη που θα υποστεί τα αποτελέσματα της εξόδου, όμως, όπως είπαμε, δεν έχει δικαίωμα ψήφου).
Είναι τρελοί; Μπορεί, αλλά είναι και φασίστες
Ο Andreou δήλωσε ότι αισθάνεται ανασφαλής στην Βρετανία σε άρθρο που δημοσίευσε την 17η Ιουνίου μετά την δολοφονία της χαρισματικής Jo Cox, βουλευτίνας με τους Εργατικούς, από συμπατριώτη της νεο-Ναζί. Ο δολοφόνος Thomas Mair, που ανακοίνωσε στο δικαστήριο ότι ονομάζεται Θάνατος-στους-Προδότες, Ελευθερία-στη-Βρετανία, υπήρξε χρόνια άνεργος. Είναι λευκός, χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, απόλυτα χειραγωγήσιμος από την καμπάνια ξενοφοβίας των βρετανικών ΜΜΕ. Η Cox, έχοντας εργαστεί για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε επικίνδυνα περιβάλλοντα ανά τον κόσμο, έχοντας υποστηρίξει τους Σύρους πρόσφυγες, ήταν υπέρμαχη της παραμονής της Βρετανίας στην ΕΕ. Δεν ανήκε όμως στη νέα αριστερά των Εργατικών, και δεν ψήφισε καν τον Jeremy Corbyn στην αρχηγία του κόμματος το 2015. Από μία άποψη, η Cox εκπροσωπούσε κυρίως την «ηθική» παρά την «πολιτική» αριστερά. Πρόκειται για την μόνη κάπως δημοφιλή αριστερά. Αν και έχω προσωπικά αρκετές διαφωνίες με την ηθική αριστερά επί της ουσίας, την μετατροπή δηλαδή πολιτικών (και δη οικονομικών) θεμάτων σε επιλογές ηθικής στάσης και ανθρωπισμού, οφείλω να παραδεχτώ ότι στην ιδεολογική σύγχυση της εποχής της συσσώρευσης ο ανθρωπισμός της ηθικής αριστεράς υπήρξε σημείο συσπείρωσης απέναντι στον προοδευτικό εκφασισμό του δημόσιου λόγου στη Βρετανία. Υπό αυτό το πρίσμα, η δολοφονία της Cox από τον Φασίστα της Διπλανής Πόρτας ενδέχεται να αποτυπωθεί ως η θυσία που οδήγησε κάποιους να σκεφτούν πιο σοβαρά σε τι μετέχουν ψηφίζοντας υπέρ της εξόδου στη συγκεκριμένη χώρα τη συγκεκριμένη στιγμή. Παράλληλα, ήδη η δολοφονία παρουσιάζεται από την εθνικιστική ακροδεξιά ως απόπειρα κλοπής της επικείμενης πολιτικής της νίκης στο δημοψήφισμα, όπως επισημαίνει ο Richard Seymour στο άρθρο του «Καλώς ήρθατε στη Βρετανία της Βαϊμάρης». Η ανάδειξη της λευκής, Βρετανής, συζύγου και μητέρας, μίας-από-εμάς Jo Cox σε Ιφιγένεια μιας πολιτικής σκηνής που χαρακτηρίζεται από δημαγωγία και αποδιοπομπαίους τράγους έχει πολλές σκοτεινές πτυχές (όπως εξάλλου και ο μύθος της Ιφιγένειας), οι οποίες ενδέχεται να πυκνώσουν στο μέλλον, ανεξάρτητα με την έκβαση του δημοψηφίσματος.
Η επάνοδος του φασισμού στην Ευρώπη της λιτότητας και των εμφύλιων πολέμων που γεννούν οι ανισότητες συνδέεται ολοένα και περισσότερο με την επιθυμία να λειτουργήσουν οι πολιτικές δολοφονίες της ακροδεξιάς (η Ελλάδα του Παύλου Φύσσα δεν είναι ξένη προς το φαινόμενο) ως κοινωνική αφύπνιση. Το 2011 ο ακροδεξιός Anders Breivik με τα 77 του θύματα υπήρξε ένα κρούσμα που δεν εκτιμήθηκε στις πραγματικές του διαστάσεις, καθώς η τραυματισμένη νορβηγκή κοινωνία προτίμησε να τονίσει το ατυχές της ψυχικής ασθένειας του δολοφόνου. (Παρένθεση: Χρειάζεται να πούμε ότι ακόμη και η πλούσια Νορβηγία ακολουθεί το ρεύμα προστασίας των αγαθών που ανήκουν στη φυλή; Χρειάζεται να υπενθυμίσουμε ότι και η πλούσια Ελβετία απαίτησε από τους πρόσφυγες να παραδίδουν ως εγγύηση αντικείμενα άνω των 1.000 φράγκων;) Και ο δολοφόνος της Jo Cox ίσως «πάσχει». Εξάλλου, ποιος δεν έχει ακούσει το επιχείρημα ότι ο Χίτλερ «ήταν τρελός»; Όμως πλέον οφείλουμε να πούμε: και λοιπόν; Πέρα από την αποτροπιαστική προσβολή που συνιστά προς τα άτομα που νοσούν ψυχικά, το συμπέρασμα ότι ο Thomas Mair «ήταν άρρωστος» αποτελεί έναν προβληματικό έως χυδαίο εξωραϊσμό της σύγχρονης ευρωπαϊκής πολιτικής πραγματικότητας. Ο φασίστας σκοτώνει επειδή είναι φασίστας, όχι επειδή τυχαίνει (ή όχι) να έχει κακή ψυχική υγεία. Η επιβολή μέσω της φυσικής βίας είναι πολιτική αξία του φασισμού. Πρόκειται για μια πολιτική αξία που εμπλέκεται άμεσα στο δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου, και συνεπώς για μια πολιτική αξία που θα διαμορφώσει την ιστορία της ηπείρου στον 21ο αιώνα, όπως την διαμόρφωσε και στον 20ο. Δεν υπάρχει πλέον καμία δικαιολογία αποσιώπησης της σχέσης του νεο-φασισμού με τις οικονομικές πολιτικές της ΕΕ. Το θέμα είναι αν, και πώς, η μη-αποσιώπηση θα μπορέσει να εξελιχθεί σε μαζική διεκδίκηση.
Φωτογραφία: Γεράσιμος Δομένικος / FOSPHOTOS
Εθνικές εργατικές τάξεις στο λαβύρινθο του παγκόσμιου κεφαλαίου
Οι οικονομικές αυτές πολιτικές είναι και ο λόγος υποστήριξης του Brexit από μέρος της βρετανικής αριστεράς. Το Lexit, η αριστερή καμπάνια για την έξοδο της Βρετανίας, έχει προβάλει σχετικά επιχειρήματα. Ένα από τα βασικότερα είναι ότι η έξοδος θα είχε ως αποτέλεσμα την κατάρρευση των Συντηρητικών και τον σχηματισμό κυβέρνησης από τους Εργατικούς με ηγέτη τον “αριστερό” Corbyn. Δεν δίνεται ίσως αρκετή σημασία στο ότι οι Συνηρητικοί είναι -ακριβώς αυτό- διχασμένοι, και ότι με βάση την εδραιωμένη πεποίθηση ότι το ντόπιο κεφάλαιο θα προσλάμβανε ντόπιους εργάτες μετά το Brexit, τίποτε δεν αποκλείει μια κυβέρνηση από εθνικιστές Συντηρητικούς, οι οποίοι θα θεωρούνταν πολύ πιο ικανοί διαχειριστές του ντόπιου κεφαλαίου. Από πού θα προέκυπτε η κρίσιμη πλειοψηφία αριστερής συνείδησης προς υποστήριξη μιας αριστερής κυβέρνησης και πολιτικής στη Βρετανία; Σίγουρα η στάση των περισσότερων Βρετανών το 2015, κατά το υπό-εξέλιξη δράμα των ελληνικών διαπραγματεύσεων, δεν δίνει πολλές ελπίδες. Ας υποθέσουμε όμως ότι συμβαίνει το Brexit και ότι εκλέγονται όντως οι Εργατικοί. Σε αυτή την περίπτωση δεν θα ακολουθούσε βεβαίως μια «εξέγερση» του ανύπαρκτου αριστερού βρετανικού προλεταριάτου. Θα είχαμε, αντίθετα, το μενού των στρατηγικών που πρότεινε, ρεαλιστικά, ο Mason, και οι οποίες βασίζονται στη σωστή, κατά τη γνώμη μου, ανάγνωση της πολιτικής συνείδησης της βρετανικής εργατικής τάξης: στην απαίτηση της προστασίας της όχι από το κεφάλαιο αλλά από τη διεθνή εργατική τάξη που την ανταγωνίζεται στην καπιταλιστική αγορά εργασίας. Είναι δυνατόν να υπάρξει αριστερή πολιτική που να βασίζεται στην αντιπαραθέση μεταξύ μιας ιθαγενούς και μιας διεθνούς εργατικής τάξης; Τι ακριβώς θα σήμαινε ο όρος «αριστερά» σε μία τέτοια περίπτωση;
Με βάση τα παραπάνω, το Brexit, ακόμη και στην εκδοχή του ως Lexit, συνιστά μάλλον σύμπτωμα της ήττας της ευρωπαϊκής αριστεράς. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά δυσοίωνο σύμπτωμα, μέσα απ΄το οποίο βιώνεται ως αναπόφευκτη η διάσπαση των υπολειμμάτων του εργατικού κινήματος του εικοστού αιώνα – κίνημα που βλέπουμε πλέον σε εκθέσεις σε μουσεία (το 2015 στην εξαιρετική έκθεση Not Yet στο Reina Sofia της Μαδρίτης). Τίποτα δεν μαρτυρά την ιδεολογική ηγεμονία της στρατηγικής “διαίρει και βασίλευε” του κεφαλαίου όσο η πεποίθηση ότι η κατάτμηση της διεθνούς εργατικής τάξης (ως παραγωγικής βάσης της αυτοκρατορίας του κεφαλαίου) θα μπορούσε να οδηγήσει σε ριζοσπαστική αυτοδιάθεση της όποιας εθνικής εργατικής τάξης. Όσοι αριστεροί ψηφίσαμε υπέρ της ανεξαρτησίας της Σκωτίας το 2014, το κάναμε με την προοπτική ότι η ΕΕ θα αποκτούσε εντός της μια αριστερή κυβέρνηση προς υποστήριξη και άλλων αριστερών κυβερνήσεων και όχι επειδή πιστεύαμε στη δυνατότητα αυτοδιάθεσης της σκωτσέζικης εργατικής τάξης στον παγκόσμιο καπιταλισμό (και δεδομένης της πρόσφατης δεξιάς στροφής του κυβερνώντος κόμματος, υπάρχουν πλείστες αναθεωρήσεις). Όσον αφορά στο Brexit ως LeftLeave, είναι δυνατόν η έξοδος από την ΕΕ να νοείται ως έξοδος από τον καπιταλισμό; Και όμως, αυτή η διεκδίκηση, που η ήττα της αριστεράς στην ΕΕ καθιστά γραφική, θα έπρεπε να είναι το μόνο ζητούμενο με βάση το οποίο αναπτύσσεται η όποια στρατηγική. Η ιδέα των ανοιχτών συνόρων δεν ανήκει εξάλλου στο κεφάλαιο, έστω κι αν η παγκόσμια κυριαρχία του τελευταίου του επιτρέπει να ελέγχει σύνορα, “ανθρώπινες ροές” και τη διακίνηση αγαθών. Καθώς ο Σόιμπλε απέκλεισε πρόσφατα το ενδεχόμενο (είναι σε θέση να αποκλείει διάφορα ενδεχόμενα) την πορεία της ΕΕ προς τον φεντεραλισμό μετά την υποθετική έξοδο της Βρετανίας (βλ. Der Spiegel), είναι σαφές ότι το μέλλον της ΕΕ θα εξακολουθήσει να κρίνεται από τις εθνικές κυβερνήσεις, δηλαδή από τις επιλογές των αυτόχθονων ψηφοφόρων. Ως τώρα, η ήττα της ευρωπαϊκής αριστεράς έχει μεταφραστεί σε τοπικές νίκες της (ακρο)οδεξιάς σε επίπεδο πολιτικών αλλά και νοοτροπίας, καθώς το μόνο σίγουρο είναι πως οι εργαζόμενοι, και τα εκατομύρια των ανέργων, δεν είναι ικανοποιημένοι από την Ευρώπη στην οποία μένουμε. Η βασική ανησυχία είναι ότι οι όποιοι “ξένοι” θα επιβαρύνουν περισσότερο το υπό διάλυση κράτος πρόνοιας – έστω κι αν η δεξιά έχει καταφέρει να προσθέσει στο μενού τη σάλτσα περί διαφορετικών πολιτισμών και ευρωπαϊκές αξίες που “απειλούνται”. Όπως δήλωσαν οι αντιφασίστες της πόλης Leeds μετά τη δολοφονία της Cox:
«Ο φασισμός είναι μια ιδεολογία που τρέφεται από τις πραγματικές ανησυχίες των κοινοτήτων της εργατικής τάξης – χαμηλοί μισθοί, κρίση στη στέγαση, απουσία ελέγχου και αυτοδιάθεσης- ζητήματα για τα οποία [ο φασισμός] κατηγορεί μειονότητες, τους μετανάστες, τους έγχρωμους, όσους έχουν άλλη θρησκεία, τις LGBT κοινότητες κ.λπ. Είναι το μεγάλο τρικ αποπροσανατολισμού του καπιταλισμού – το να μας βάζει να σκοτωνόμαστε μεταξύ μας αντί να ενωνόμαστε ενάντια στις δυνάμεις που μας καταπιέζουν στο σύνολό μας, συχνά με τραγικά αποτελέσματα.»
Με το Brexit στο βάθος, η ανακοίνωση θα έπρεπε να διευκρινίζει: με την οργάνωση της διεθνούς εργατικής τάξης. Οποιαδήποτε άλλη τακτική θα έχει ως αποτέλεσμα τον περαιτέρω εγκλωβισμό της όποιας εθνικής εργατικής τάξης στα αδιέξοδα που συνθέτουν τον λαβύρινθο των κοινωνικών σχέσεων του παγκοσμιοποιημένου κεφαλαίου, από τον οποίο δεν λείπει ούτε ο Μινώταυρος.
