Πρόγραμμα Antinero
Μια ογκώδης αναφορά-καταπέλτης 206 σελίδων, που αφορά στο Πρόγραμμα Antinero, κατατέθηκε στις 22 Μαΐου στην Επιτροπή Αναφορών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και στις 9 Ιουνίου στο Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, από το Επιμελητήριο Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητας από κοινού με 212 περιβαλλοντικές οργανώσεις, συλλογικότητες και ενεργούς πολίτες. Η αναφορά εγείρει σοβαρότατες καταγγελίες για συστηματικές παραβιάσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας στο πλαίσιο του κυβερνητικού προγράμματος προστασίας δασών Antinero Ι, ΙΙ και ΙΙΙ, το οποίο φέρεται να καταστρέφει τα ελληνικά δάση.
Στους συνυπογράφοντες περιλαμβάνονται 35 οργανώσεις, μεταξύ των οποίων η Πανελλαδική Φιλοζωική και Περιβαλλοντική Ομοσπονδία, η Καλλιστώ - Περιβαλλοντική Οργάνωση για την Άγρια Ζωή και τη Φύση, η Οικολογική Κίνηση Πάτρας, ο Σύλλογος Μελισσοκόμων Αττικής, η SOS Μαίναλο, οι Πολίτες υπέρ των Ρεμάτων - Ροή, το Δίκτυο Συλλόγων και Φορέων για την Προστασία της Ευβοϊκής Γης, η Επιτροπή Προστασίας του Σέιχ Σου, ο Όμιλος Φίλων Δάσους Λαμίας, η Δρω - Κίνηση Πολιτών για την Αιτωλοακαρνανία, η ΠελοπόννηSOS.
Στο υλικό τεκμηρίωσης της αναφοράς περιλαμβάνονται και τα τρία αποκαλυπτικά ρεπορτάζ της Popaganda, που είχε πρώτη φέρει στο φως το ζήτημα (εδώ, εδώ, κι εδώ).
Το Antinero εφαρμόζεται από το 2022 από την ελληνική κυβέρνηση ως το βασικό πρόγραμμα θωράκισης των δασών από τις πυρκαγιές και χρηματοδοτείται από ευρωπαϊκά κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Ωστόσο, σύμφωνα με την αναφορά, το πρόγραμμα, που στηρίζεται κυρίως σε καθαρισμούς δασών, προκαλεί οικολογική βλάβη και καταστροφή, παρακάμπτει την περιβαλλοντική αδειοδότηση κι έχει εξαιρεθεί παράνομα από αυτή – και, τέλος, παραβιάζει ευθέως τις ευρωπαϊκές Οδηγίες για τους οικοτόπους, τα πτηνά και τα χρηματοδοτικά προγράμματα.-
Πέραν των περιβαλλοντικών ζητημάτων, η αναφορά θέτει στο μικροσκόπιο των ευρωπαϊκών θεσμών και ζητήματα διαφάνειας, νομιμότητας και ποινικής ευθύνης: φαινόμενα μεροληψίας, κακοδιαχείριση κοινοτικών πόρων μέσω συμβάσεων με αντικείμενο άσχετο με την προστασία των δασών, παραβιάσεις της νομοθεσίας περί δημοσίων συμβάσεων και ανταγωνισμού, καθώς και ενδεχόμενες ποινικές ευθύνες των εμπλεκόμενων οργάνων.
Τέλος, η αναφορά αναδεικνύει τη συστηματική προσβολή του συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματος των πολιτών στο φυσικό περιβάλλον και τον ζωτικό τους χώρο.
Οι 213 καταγγέλλοντες ζητούν από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τη διερεύνηση όλων των καταγγελιών για παραβιάσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Παράλληλα, αιτούνται από το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο να ελέγξει τη νομιμότητα της χρήσης των ευρωπαϊκών κονδυλίων που χρηματοδοτούν το πρόγραμμα Antinero και, εφόσον διαπιστωθούν παραβάσεις, να επιβληθούν κυρώσεις στην Ελλάδα, να ανασταλεί άμεσα η χρηματοδότηση του προγράμματος, να παραπεμφθεί η υπόθεση στην Ευρωπαϊκή Εισαγγελία και στο Δικαστήριο της ΕΕ. Ζητούν επίσης την οριστική ματαίωση του Antinero, την καταλογιστική απόδοση ευθυνών, καθώς και την πλήρη αποκατάσταση του περιβάλλοντος με ευθύνη και δαπάνη των αρμόδιων αρχών.
Οικολογική βλάβη και καταστροφή
«Το πρόγραμμα AntiNero αντιμετωπίζει αντιεπιστημονικά το σύνολο των δασών της χώρας με τα ίδια κριτήρια, μολονότι η Ελλάδα είναι μία χώρα με έντονες διαφοροποιήσεις στο τοπίο, στο κλίμα και στο ανάγλυφό της», καταγγέλλεται στην αναφορά.
Υλοποιείται δε σε εξαιρετικά ακατάλληλες εποχές: την άνοιξη, όταν η φύση βρίσκεται σε πλήρη αναπαραγωγικό οργασμό, προκαλώντας βίαιη διατάραξη των οικοσυστημάτων· ή κατακαλόκαιρο, όταν οι επεμβάσεις στα δάση απαγορεύονται γιατί προκαλούν σοβαρές κακώσεις στα δέντρα, ενώ ενέχουν και το ρίσκο πυρκαγιάς λόγω χρήσης βαρέων μηχανημάτων που λειτουργούν με καύσιμο.
Σχεδόν σε όλες τις περιοχές εφαρμογής Antinero παρατηρήθηκαν άμεσα εκτεταμένες ξηράνσεις, νεκρώσεις δέντρων «και πρωτόγνωρη οικολογική υποβάθμιση και καταστροφή», ενώ δεν απεφεύχθησαν οι πυρκαγιές – τονίζεται στην αναφορά.
Πέραν των ξηράνσεων, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην ολική αφαίρεση του δασικού υπορόφου η οποία «εξαλείφει και την αναγκαία σκίαση, την υγρασία και την δρόσο», με αποτέλεσμα τα δάση να καθίσταται «απολύτως ευάλωτα στην κλιματική αλλαγή, στην αύξηση της θερμοκρασίας, στην αλλοίωση του τοπικού μικροκλίματος, στην ερημοποίηση, στην ξηρασία, στα ξυλοφάγα έντομα και σε ποικίλες ασθένειες, αλλά και στις δασικές πυρκαγιές, τις οποίες μάλιστα το Antinero έχει ως βασικό στόχο να αναχαιτίσει».
Η αναφορά συνοδεύεται από εκτενή τεκμηρίωση για τις καταστροφές που έχουν ήδη καταγραφεί μεταξύ άλλων σε Υμηττό, Αισθητικό Δάσος Καισαριανής, Λόφο Φιλοπάππου, όρη Φαλακρό και Πατέρα, καθώς και στη Νήσο Κάλαμο.
Οικότοποι και πτηνά στο περιθώριο, μαζί με τις ευρωπαϊκές Οδηγίες
Στην αναφορά τονίζεται ότι το Πρόγραμμα Antinero «θα έπρεπε να υποβάλλεται σε αυστηρό πλαίσιο περιβαλλοντικού ελέγχου και αξιολόγησης, με την εφαρμογή σε αυτό της διαδικασίας περιβαλλοντικής εκτίμησης που προβλέπει η Οδηγία 2001/42/ΕΚ» για προγράμματα «με σημαντικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον που συγχρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση».
Ειδικά δε στις περιπτώσεις που το Πρόγραμμα υλοποιείται σε δάση Natura 2000 καθώς και σε Σημαντικές Περιοχές για τα Πτηνά, προβλέπεται η ακόμα πιο αυστηρή διαδικασία Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης, σύμφωνα με την αναφορά – στην οποία επίσης δεν έχει υποβληθεί το Πρόγραμμα.
Καταγγέλλεται επομένως ότι στοιχειοθετούνται παραβιάσεις και των Οδηγιών 92/43/ΕΟΚ για τους οικοτόπους και 2009/147/ΕΚ για τα πτηνά, αλλά και του Κανονισμού 2018/841/ΕΚ «που όρισε τη δασοπονία ως βασικό μοχλό ανάσχεσης της κλιματικής αλλαγής μέσω της βιώσιμης διαχείρισης των υφισταμένων δασών και της δημιουργίας νέων δασών, σε πλήρη αντίθεση με όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα σήμερα με το πρόγραμμα AntiNero, το οποίο υποβαθμίζει ραγδαία και αφανίζει ακόμα και τα ήδη υφιστάμενα δάση».
Παράνομη εξαίρεση από την περιβαλλοντική αδειοδότηση
Στην αναφορά καταγγέλλεται ότι, όχι μόνο δεν έχει υποβληθεί το Antinero στην προβλεπόμενη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης, αλλά την έχει παρακάμψει με δύο τρόπους.
Καταρχάς, αποκαλύπτεται ότι το ΥΠΕΝ εξαίρεσε από τη διαδικασία «μη νόμιμα και επίσημα» το πρόγραμμα. Η αναφορά φέρνει στο φως υπηρεσιακό έγγραφο από την προϊσταμένη της Διεύθυνσης Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης (ΔΙΠΑ) της Γενικής Διεύθυνσης Περιβαλλοντικής Πολιτικής του ΥΠΕΝ Κωνσταντίνα Νίκα προς τη Διεύθυνση Προστασίας Δασών του ΥΠΕΝ. Σε αυτό, η ΔΙΠΑ αποφαίνεται ότι «τα έργα του προγράμματος Antinero δεν υπόκεινται σε υποχρέωση περιβαλλοντικής αδειοδότησης». Αυτό βρίσκεται «σε πλήρη αντίθεση με τη Συνταγματική επιταγή του άρθρου 24 και την κείμενη περιβαλλοντική νομοθεσία της ΕΕ», τονίζει η αναφορά, σημειώνοντας ότι το έγγραφο δεν δημοσιεύτηκε στη Διαύγεια ή σε ΦΕΚ.
Έπειτα, το Antinero υλοποιείται έως σήμερα με απλές δασοτεχνικές μελέτες που εγκρίνουν τα τοπικά δασαρχεία, οι οποίες κανονικά αφορούν σε μικρής κλίμακας έργα. Οι ευρωπαϊκές αρχές καλούνται λοιπόν να διερευνήσουν αν, στο πλαίσιο του Antinero, συντελείται παράνομη κατάτμηση του προγράμματος. Δηλαδή αν το πρόγραμμα, ενώ σχεδιάζεται για το σύνολο των δασών της χώρας, στη συνέχεια διασπάται στις επιμέρους τοπικές δασικές αρχές και έτσι καταλήγει να εκπονείται με απλές δασοτεχνικές μελέτες, παρακάμπτοντας με τον τρόπο αυτό την αυστηρότερη διαδικασία συνολικής περιβαλλοντικής εκτίμησης και αδειοδότησης για τις συνέπειες όλου του προγράμματος στα δάση της χώρας.
Οι ίδιοι εκπονούν τα έργα, οι ίδιοι τα εγκρίνουν
Στην αναφορά τονίζεται ότι το πρόγραμμα Antinero εκπονείται, εγκρίνεται και εφαρμόζεται σε περιοχές Natura 2000 «ερήμην του ΟΦΥΠΕΚΑ», δηλαδή του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής - του κατεξοχήν αρμόδιου φορέα για τις προστατευόμενες περιοχές της χώρας.
Μάλιστα, η αναφορά κάνει λόγο για «εντυπωσιακή αδιαφορία» εκ μέρους του ίδιου του Οργανισμού, ο οποίος, παρά τις τεκμηριωμένες βαριές παρεμβάσεις σε ευαίσθητους οικοτόπους και Σημαντικές Περιοχές για τα Πτηνά, δεν φαίνεται να ασκεί κάποιον ουσιαστικό έλεγχο ή να αντιδρά στις πρακτικές που εφαρμόζονται.
Ένα σημείο-κλειδί που φωτίζει η αναφορά είναι η «προβληματική συμμετοχή» στο Διοικητικό Συμβούλιο του ΟΦΥΠΕΚΑ υψηλόβαθμων στελεχών του ΥΠΕΝ - δηλαδή του ίδιου φορέα που σχεδιάζει και υλοποιεί το AntiNero. Συγκεκριμένα, παραπέμπει στην ιστοσελίδα του οργανισμού, όπου βλέπουμε ότι πρόκειται για τον αναπληρωτή προϊστάμενο της Γενικής Διεύθυνσης Δασών Ευάγγελο Γκουντούφα και τον προϊστάμενο της Γενικής Διεύθυνσης Περιβαλλοντικής Πολιτικής του ΥΠΕΝ Κώστα Δημόπουλο. Και οι δύο υπηρεσίες τονίζεται πως έχουν «νευραλγικό και αποφασιστικό ρόλο στην εκπόνηση και στην υλοποίηση του AntiNero (!)». Με άλλα λόγια, τα ίδια πρόσωπα που συμμετέχουν στον σχεδιασμό του Antinero, έχουν λόγο και στη διαχείριση των περιοχών Natura μέσω του ΔΣ του ΟΦΥΠΕΚΑ.
Η θεσμική στρέβλωση εντείνεται από το γεγονός ότι, κατά ρητή πρόβλεψη της ευρωπαϊκής Οδηγίας 2001/42/ΕΚ, η αρχή σχεδιασμού ενός προγράμματος δεν επιτρέπεται να ταυτίζεται με την αρχή που το εγκρίνει. Ωστόσο, στην περίπτωση του Antinero συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο, σημειώνεται στην αναφορά: η Γενική Γραμματεία Δασών και η Γενική Διεύθυνση Δασών του ΥΠΕΝ, που έχουν τον πλήρη έλεγχο του σχεδιασμού, είναι ταυτόχρονα προϊστάμενες αρχές των Διευθύνσεων Δασών και των τοπικών δασαρχείων, που εγκρίνουν τις δασοτεχνικές μελέτες για το πρόγραμμα και τις υλοποιούν.
Ευρωπαϊκά κονδύλια για τα δάση ποτίζουν… κτίρια
Υπέρογκα ποσά εγκρίθηκαν στο πλαίσιο του Antinero για έργα με άσχετο σκοπό. Αυτό αποκαλύπτει η αναφορά, καταγγέλλοντας σοβαρές παραβιάσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας και ζητώντας τη διερεύνησή τους.
Στην πιο χαρακτηριστική περίπτωση, στο πλαίσιο του Antinero εγκρίθηκαν 111 εκατομμύρια ευρώ για το έργο «Εξοικονόμηση Ενέργειας σε Επιχειρήσεις – Αλλάζω Συσκευή», το οποίο αφορά την ενεργειακή αναβάθμιση του κτιριακού αποθέματος της χώρας, χωρίς καμία σχέση με τη δασοπροστασία.
Ιδιαίτερη βαρύτητα έχει η καταγγελία ότι όλες οι πιστώσεις του εθνικού προϋπολογισμού που είχαν δεσμευτεί για το Εθνικό Σχέδιο Αναδασώσεων μεταφέρθηκαν στο Antinero, οδηγώντας στην πλήρη εγκατάλειψη του σχεδίου. Καταγγέλλεται ότι η απόφαση αυτή, όχι μόνο αποδυναμώνει τη δασική πολιτική της χώρας, αλλά συνιστά στρατηγική εκτροπή πόρων, και ζητούν να διερευνηθεί με ποια κριτήρια εγκρίθηκε.
Η αναφορά ζητά επίσης τη διερεύνηση ενδεχόμενων παραβιάσεων του ευρωπαϊκού Δικαίου περί δημοσίων συμβάσεων και ανταγωνισμού. Σημειώνεται εμφατικά ότι η υλοποίηση των έργων στο πλαίσιο του προγράμματος Antinero «συντελείται κατά κόρον με απ’ ευθείας αναθέσεις» και με διαδικασίες που έχουν επικριθεί για έλλειψη διαφάνειας.
Το Antinero «καίει» δάση και δικαιώματα
Το πρόγραμμα Antinero επισημαίνεται στην αναφορά ότι «“επινοήθηκε” από τη Γενική Γραμματεία Δασών και εφαρμόζεται ως ο βασικός “μηχανισμός” απορρόφησης υπέρογκων ευρωπαϊκών κονδυλίων». Τα κονδύλια αυτά -συνεχίζει- διοχετεύονται για την υλοποίηση δασικών εργασιών που δεν δικαιολογούν σε καμία περίπτωση «τέτοια τεράστια “κόστη”», ενώ εκτελούνται χωρίς ουσιαστική μέριμνα για τη βιώσιμη διαχείριση και την πραγματική προστασία των ελληνικών δασών.
Η αναφορά δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνειών. Δηλώνει ρητά ότι τα δάση της χώρας έχουν υποβιβαστεί σε εργολαβικά πεδία «αθρόας εκμετάλλευσης και πλουτισμού», ακριβώς από εκείνους που έχουν θεσμικά την ευθύνη να τα διαφυλάσσουν: «τις δασικές υπηρεσίες της χώρας, όλων των βαθμίδων».
Τέλος, η αναφορά επισημαίνει εμφατικά ότι με το Antinero απεμπολούνται βασικά δικαιώματα: λόγω της οικολογικής υποβάθμισης που προκαλείται, παραβιάζεται ευθέως το θεμελιώδες δικαίωμα των πολιτών στο περιβάλλον και στον ζωτικό τους χώρο, όπως αυτό κατοχυρώνεται στο άρθρο 24 του Συντάγματος και αντανακλάται στο άρθρο 57 του Αστικού Κώδικα. Υπογραμμίζεται ότι η βλάβη αυτή συνιστά ταυτόχρονα και προσβολή της προσωπικότητας των πολιτών.
Μέσα από την αναφορά, η υπόθεση Antinero αναδεικνύεται σε αντιπαράδειγμα περιβαλλοντικής πολιτικής και υπόδειγμα θεσμικής στρέβλωσης, καθώς ο απολύτως πραγματικός κίνδυνος των πυρκαγιών φέρεται να εργαλειοποιείται ως πρόσχημα για την εκταμίευση ευρωπαϊκών κονδυλίων, μακριά από κάθε έννοια διαφάνειας, βιωσιμότητας και, φυσικά, δημοσίου συμφέροντος.
