Κλειστά τα χαρτιά του κρατούσε μέχρι τελευταία στιγμή ο πρόεδρος της Βραζιλίας Λουίς Ινάσιου Λούλα ντα Σίλβα, αφήνοντας την αγωνία για τη στάση του στο αποκαλούμενο «νομοσχέδιο της καταστροφής» να κορυφωθεί. Στις 8 Αυγούστου, έσπασε τη σιωπή του με μια κίνηση διττής όψης: Υπέγραψε το νομοσχέδιο, ασκώντας ωστόσο βέτο σε βασικά άρθρα που θα διέλυαν το σύστημα περιβαλλοντικής αδειοδότησης της χώρας. Παρ'ολα αυτά, ο Αμαζόνιος για ακόμα μια φορά απομακρύνεται από πολιτικές προστασίας.
Υπό το άγρυπνο βλέμμα ολόκληρου του πλανήτη καθώς σε τέσσερις μήνες η Βραζιλία θα φιλοξενήσει την διάσκεψη του ΟΗΕ για το Κλίμα (COP30) στην πόλη Μπελέμ του Αμαζονίου, αλλά και υπό την ασφυκτική πίεση του ελεγχόμενου από τη δεξιά αντιπολίτευση βραζιλιανικού Κογκρέσου που ενέκρινε στις 17 Ιουλίου τον νόμο με συντριπτική πλειοψηφία (267 υπέρ, 116 κατά), ο Λούλα ακύρωσε ή έθεσε προς τροποποίηση 63 από τις 398 διατάξεις του νομοσχεδίου, το οποίο ως έχει χαρακτηριστεί ως η μεγαλύτερη περιβαλλοντική οπισθοδρόμηση στη Βραζιλία τα τελευταία 40 χρόνια.
Αν και είχαν πολιορκήσει τον «πράσινο» πρόεδρο για πλήρες βέτο, περιβαλλοντικοί ακτιβιστές χαιρέτισαν την απόφαση. Μια μάχη κερδήθηκε ωστόσο ο πόλεμος απέχει πολύ ακόμα από το να έχει κριθεί – αφενός επειδή το Κογκρέσο έχει επανειλημμένως ανατρέψει προεδρικά βέτο, αφετέρου επειδή ο πρόεδρος Λούλα βρίσκεται ανάμεσα σε πολιτικές Συμπληγάδες. Στην περίπτωση της διόλου απίθανης ανατροπής του προεδρικού βέτο, περιβαλλοντικές οργανώσεις και βουλευτές αναμένεται να προσφύγουν εναντίον του νόμου στο Ανώτατο Δικαστήριο της Βραζιλίας.
Το νομοσχέδιο, όπως είχε εγκριθεί από το Κογκρέσο (αλλά και από τη Γερουσία τον Μάιο), αποδομεί βασικές προστασίες του ομοσπονδιακού συστήματος περιβαλλοντικής αδειοδότησης, αντικαθιστώντας την υφιστάμενη διαδικασία των τριών σταδίων με ένα απλό αυτοδηλωτικό έγγραφο για έργα υποδομών και γεωργίας χαμηλής ή μεσαίας περιβαλλοντικής επίπτωσης. Οι εταιρείες «θα περιγράφουν το σχέδιο σε μια ηλεκτρονική φόρμα, θα πατούν ένα κουμπί, και η άδεια θα εκδίδεται», είχε πει στο Euronews ο Σουέλι Αραούχο, συντονιστής δημόσιας πολιτικής του δικτύου ΜΚΟ Παρατηρητήριο Κλίματος – διαδικασία που θα κάλυπτε το 90% όλων των έργων στη Βραζιλία.
Το νομοσχέδιο απάλλασσε επίσης τους επενδυτές από την υποχρέωση να εξετάζουν τον αντίκτυπο των έργων τους σε εκατοντάδες κοινότητες ιθαγενών και Κιλομπόλα (κοινότητες απογόνων μαύρων δούλων), οι οποίες δεν αναγνωρίζονται ακόμα επίσημα από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Κοινωνικοπεριβαλλοντικής Έρευνας ISA (μιας ΜΚΟ που στηρίζει τους ιθαγενείς πληθυσμούς), το 32,6% των περιοχών των ιθαγενών και το 80% των κοινοτήτων Κιλομπόλα θα εξαιρούνταν από τις μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Οι παραπάνω δύο διατάξεις «κόπηκαν» από το βέτο του Λούλα (αν ανατραπεί, θα επανέλθουν).
Ωστόσο, ο Βραζιλιάνος πρόεδρος ενέκρινε τη διάταξη που προβλέπει ταχεία περιβαλλοντική άδεια για έργα υποδομών τα οποία χαρακτηρίζονται «στρατηγικά» από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Τέτοια είναι οι έρευνες για πετρέλαιο στις ακτές του Αμαζονίου ή η ανακατασκευή του εγκαταλελειμμένου αυτοκινητοδρόμου BR-319, που συνδέει τις πρωτεύουσες των πολιτειών Ροντόνια και Αμαζόνας και επηρεάζει 40 προστατευόμενες περιοχές και 50 περιοχές ιθαγενών.
Ο νόμος αποτυγχάνει να αποκαταστήσει την αδικία εναντίον εκατοντάδων κοινοτήτων ιθαγενών, καθώς δεν τις αναγνωρίζει επίσημα «και θα εξακολουθήσουν να αποκλείονται από τη διαδικασία αδειοδότησης, ενώ αυθαίρετα όρια αποστάσεων -όπως των 8 χιλιομέτρων για τις εξορύξεις, πέρα από το οποίο οι κοινότητες θεωρείται πως δεν επηρεάζονται- εξακολουθούν να αναιρούν το δικαίωμα διαβούλευσης στις συγκεκριμένες κοινότητες, ακόμα και όταν υπάρχει σοβαρός περιβαλλοντικός κίνδυνος», έγραφε το Παρατηρητήριο του Αμαζονίου.
Πώς επέτρεψε ο «πράσινος» Λούλα τέτοιο νομοσχέδιο;
Το «νομοσχέδιο της καταστροφής» εγκρίθηκε τον Ιούλιο από τη Βουλή των Αντιπροσώπων εν μέσω πολιτικής κρίσης ανάμεσα στην κυβέρνηση Λούλα και σε ένα ελεγχόμενο από τη δεξιά αντιπολίτευση Κογκρέσο, που «δεν υπήρξε ποτέ ισχυρότερο, πιο αρπακτικό ή πιο κυριαρχούμενο από το αγροτοβιομηχανικό λόμπι», γράφει το με το περιβαλλοντικό μέσο Sumaúma.
Η κυβέρνηση Λούλα ωστόσο δεν είναι άμοιρη ευθυνών. Σύμφωνα με το Sumaúma, η παθητικότητά της συνέβαλε στην έγκριση του νομοσχεδίου. Μια παθητικότητα που αντικατοπτρίζεται και στο μερικό βέτο Λούλα, αλλά και στις εξαιρετικά μετριοπαθείς δηλώσεις υπουργών της κυβέρνησης στη συνέντευξη Τύπου που ακολούθησε, κατά την οποία προσπάθησαν να αποφύγουν την κριτική στο Κογκρέσο χαρακτηρίζοντας το νομοσχέδιο ως «έχον και θετικά στοιχεία».
Τι συνέβη σε έναν (αποδεδειγμένα κατά τις προηγούμενες θητείες του) «πράσινο» πρόεδρο που επανεξελέγη πανηγυρικά το 2022, κυριολεκτικά στα «παρά πέντε» για να σταματήσει το μαύρο έργο του ακροδεξιού προκατόχου του, Μπολσονάρου, κατά την προεδρία του οποίου ο Αμαζόνιος κινδύνευσε να φθάσει στο σημείο χωρίς επιστροφή – να αποψιλωθεί δηλαδή στο 20%-25% της αρχικής του έκτασης και να μην μπορεί να παράγει αρκετή υγρασία για να συνεχίσει να λειτουργεί ως τροπικό δάσος;
Τι συνέβη στον πρόεδρο ο οποίος στην ομιλία μετά την εκλογή του είχε δηλώσει ότι ο τερματισμός της αποψίλωσης του Αμαζονίου θα είναι η κορυφαία του προτεραιότητα μαζί με την αντιμετώπιση της πείνας και της φτώχειας στη χώρα που, ενώ είναι η τρίτη μεγαλύτερη παραγωγός τροφίμων και ζωικής πρωτεΐνης στον κόσμο, 100 εκατομμύρια άνθρωποι είναι φτωχοί και 33 εκατομμύρια πεινούν;
Όλοι γνώριζαν εξαρχής ότι ο Λούλα αναλάμβανε να διεκπεραιώσει έναν τεράστιο άθλο ως άλλος «πράσινος» Ηρακλής. Τα εμπόδια είχαν καταστεί πια υπέρμετρα – για παράδειγμα, η φτώχεια.
Γράφαμε ότι ο Λούλα εφάρμοσε αποτελεσματικά πολιτική κοινωνικής πρόνοιας στην προηγούμενη θητεία του, τότε όμως υπήρχε έκρηξη του εμπορίου, που σήμαινε αυξημένα έσοδα για τη Βραζιλία από τις εξαγωγές της. Όταν ανέλαβε το 2022, επικρατούσαν συνθήκες υψηλού πληθωρισμού και αυξημένων ποσοστών φτώχειας και πείνας.
Στα μέσα λοιπόν της τωρινής θητείας του, τον Απρίλιο, οι δείκτες ανάπτυξης της Βραζιλίας ευημερούσαν, τα ποσοστά ανεργίας μειώνονταν, αλλά οι πολίτες παραπονούνταν για τις υψηλότερες τιμές των τροφίμων και την εγκληματικότητα.
Σαν να μην έφταναν όλ’ αυτά, η πίεση στον Βραζιλιάνο πρόεδρο αυξήθηκε δραματικά στις 6 Αυγούστου, όταν τέθηκαν σε ισχύ οι δασμοί ύψους 50% που επέβαλε ο Αμερικανός πρόεδρος Τραμπ στις εξαγωγές της Βραζιλίας – ένα εξωφρενικό ποσοστό, από τα υψηλότερα διεθνώς. Οι δασμοί επιβλήθηκαν ως αντίποινα για τη δίωξη του ομοϊδεάτη του Τραμπ, ακροδεξιού Βραζιλιάνου πρώην προέδρου Μπολσονάρου, για την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος το 2022.
Εκτιμάται ότι θα είναι δύσκολο για τη Βραζιλία, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, να βρει νέες αγορές που να αντικαταστήσουν την αμερικανική, καθώς εξάγει τεράστιες ποσότητες προϊόντων στις ΗΠΑ.
«Το Παρατηρητήριο του Αμαζονίου θεωρεί ότι η στάση της κυβέρνησης αντανακλά αντικρουόμενες πολιτικές και οικονομικές πιέσεις, καθώς και εσωτερικές διαφωνίες», όπως έγραφε χαρακτηριστικά το παρατηρητήριο μετά το μερικό βέτο Λούλα στο «νομοσχέδιο της καταστροφής».
«Δεν θα σας αφήσουμε φτωχούς, αν υπάρχει εδώ πετρέλαιο»
Εν μέσω λοιπόν οικονομικής πίεσης -που τώρα μεγαλώνει- τον περασμένο Φεβρουάριο η δημοτικότητα του Λούλα βρισκόταν στο ιστορικά χαμηλότερο ποσοστό και των τριών θητειών του – στο 23%.
Τότε ο πρόεδρος ξεκίνησε περιοδεία σε όλη τη χώρα. Στο πλαίσιό της, επισκέφθηκε την πολιτεία Αμαπά, με στόχο -γράφει το BBC- να εξευμενίσει τον δεξιό πρόεδρο της Γερουσίας Νταβί Αλκολούμπρε (Uniao-AP), που είχε μόλις επανεκλεγεί. Ο γερουσιαστής της Αμαπά είναι όχι μόνο ένθερμος υποστηρικτής των πετρελαϊκών ερευνών στον Αμαζόνιο, αλλά και ο εμπνευστής της πρόβλεψης του νόμου για ειδική περιβαλλοντική άδεια σε δημόσια έργα στρατηγικού συμφέροντος ακόμα και αν συνεπάγονται σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Μια διάταξη από εκείνες που ο Λούλα άφησε έξω από το βέτο του.
«Κανένας δεν μπορεί να μας σταματήσει, δεν θα αφήσουμε την Αμαπά φτωχή, αν αποδειχθεί ότι υπάρχει πετρέλαιο εδώ», είχε δηλώσει κατά την επίσκεψή του στην περιοχή ο Βραζιλιάνος πρόεδρος, ικανοποιώντας τον Αλκολούμπρε και στέλνοντας το «πράσινο» ακροατήριό του να καθίσει σε αναμμένα κάρβουνα.
Το 33% του πληθυσμού της Αμαπά ζει σε συνθήκες ακραίας φτώχειας — ποσοστό υψηλότερο από τον εθνικό μέσο όρο που είναι 27,5%. Η έρευνα για πετρέλαιο στην περιοχή είχε μπλοκαριστεί από το (ξεδοντιασμένο επί Μπολσονάρο) Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Περιβάλλοντος και Ανανεώσιμων Φυσικών Πόρων - IBAMA. Παρ’ όλα αυτά, τώρα προωθείται ένθερμα από την πολιτική ηγεσία της Αμαπά, με τον Αλκολούμπρε μεταξύ των βασικών υποστηρικτών.
Μάλιστα, το βραζιλιανικό Παρατηρητήριο Κλίματος έγραφε ότι μετά την εκλογή Αλκολούμπρε στην προεδρία της Γερουσίας, ο Λούλα ενέτεινε την πίεση προς το IBAMA να εγκρίνει την άδεια για το πετρελαϊκό κοίτασμα στο Block 59 έξω από την Αμαπά, ασκώντας μάλιστα κριτική στο ινστιτούτο και διαβεβαιώνοντας τον Αλκολούμπρε ότι η άδεια θα εγκριθεί.
«Ακόμη και μέλη του κόμματος του Λούλα, όπως ο γερουσιαστής Ράντολφι Ροντρίγκες, του οποίου η πολιτεία βρίσκεται κοντά στις εκβολές του Αμαζονίου, επιθυμούν τα οικονομικά οφέλη που υποθέτουν ότι θα προκύψουν από τα νέα πεδία πετρελαίου. Η βραζιλιάνικη οικονομία εξαρτάται ολοένα και περισσότερο από τις εξαγωγές πετρελαίου και γεωργικών προϊόντων», τόνιζε το Sumauma.
Επιπλέον, τον Φεβρουάριο, ο Βραζιλιάνος πρόεδρος τάχθηκε ανοιχτά υπέρ των εξορύξεων. Επισκέφθηκε τον κολοσσό Vale που γιόρταζε την επέκτασή του για εξορύξεις σιδήρου και χαλκού στην πολιτεία Παρά του Αμαζονίου. Εκεί ο Λούλα δήλωσε ότι η ανάπτυξη της Vale συνιστά στρατηγικό συμφέρον για τη χώρα.
ESA/A.Gerst, CC BY-SA 3.0 IGO via Wikimedia Commons
Ένας αυτοκινητόδρομος που θα ρημάξει το δάσος
Τον Σεπτέμβριο του 2024, ο Λούλα τάχθηκε δημόσια υπέρ της ανακατασκευής του μήκους 885 χιλιομέτρων αυτοκινητόδρομου BR-319, η οποία τώρα διευκολύνεται από την ταχεία περιβαλλοντική άδεια που προβλέπει ο νέος νόμος για «στρατηγικά» δημόσια έργα.
Ο αυτοκινητόδρομος εγκαινιάστηκε το 1976 αλλά δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Έχει εγκαταλειφθεί για δεκαετίες και είναι πλέον σχεδόν απροσπέλαστος στο μεγαλύτερο τμήμα του, ιδιαίτερα την περίοδο των βροχών. Πολιτικοί από διάφορες περιοχές ζητούν την ανακατασκευή του ώστε να συνδέεται η Πολιτεία Αμαζόνας με την υπόλοιπη Βραζιλία, καθώς σήμερα η μετακίνηση γίνεται κυρίως μέσω ποταμού και διαρκεί μέρες.
Ωστόσο, ο BR-319 διασχίζει μια από τις πιο ανέγγιχτες περιοχές του Αμαζονίου, και οι περιβαλλοντολόγοι προειδοποιούν ότι η ανακατασκευή του θα προκαλέσει εκτεταμένη αποψίλωση, με κίνδυνο να οδηγήσει το τροπικό δάσος σε κατάρρευση και μετατροπή του σε σαβάνα. Κι αυτό, γιατί -όπως υποστηρίζουν- η ανακατασκευή του δρόμου θα προκαλέσει μια αλυσιδωτή αντίδραση γνωστή ως «ραχοκοκαλιά ψαριού», που σημαίνει ότι διανοίγονται παράνομα μικρότεροι δρόμοι δεξιά κι αριστερά του κεντρικού από όσους λυμαίνονται τον Αμαζόνιο.
Ο Μπολσονάρο ξεκίνησε πρώτος τη διαδικασία αδειοδότησης του αυτοκινητοδρόμου, αλλά η προκαταρκτική άδεια που χορήγησε η αποδυναμωμένη περιβαλλοντική υπηρεσία IBAMA το 2022 ανεστάλη με δικαστική απόφαση λόγω ανησυχιών για την περιβαλλοντική βιωσιμότητα του έργου.
Κρίσιμη στιγμή
Οι πνεύμονες της γης καθίστανται για μια ακόμα φορά έρμαιο σε ένα πολιτικό παζάρι που φαίνεται να γέρνει εναντίον τους.
Όλο αυτό δεν θα μπορούσε να συμβαίνει σε χειρότερη στιγμή. Όχι μόνο ο πλανήτης φθάνει επικίνδυνα στα όριά του, αλλά συγκεκριμένα στη Βραζιλία οι δασικές πυρκαγιές αυξήθηκαν πέρσι σε βαθμό που ξεπέρασε τις χειρότερες στιγμές της κυβέρνησης Μπολσονάρου. Σύμφωνα με έκθεση του Global Forest Watch, από τη συνολική απώλεια πρωτογενούς τροπικού δάσους παγκοσμίως το 2024, στη Βραζιλία αντιστοιχεί το 42% καθώς η χώρα έχασε πάνω από 25.000 τ. χλμ. κυρίως λόγω μιας ιστορικής ξηρασίας που επιδεινώθηκε από την κλιματική κρίση. Για πρώτη φορά, αυτές οι ανθρωπογενείς πυρκαγιές κατέστρεψαν μεγαλύτερη έκταση δάσους από ό,τι η εκχέρσωση γης.
Μέχρι η ανθρωπότητα να περιθωριοποιήσει τους πολιτικούς μύωπες-εχθρούς του περιβάλλοντος και να λύσει τις πολιτικές της διαφωνίες, μάλλον δεν θα μπορεί πια να αναπνεύσει.
