EPA/ANTONIO LACERDA
Μία από τις πιο βίαιες και αμφιλεγόμενες αστυνομικές επιχειρήσεις στην ιστορία της Βραζιλίας πραγματοποιήθηκε τις πρώτες ώρες της Τρίτης 28 Οκτωβρίου 2025 στην πόλη του Ρίο ντε Τζανέιρο, στο πλαίσιο επιχείρησης κατά του οργανωμένου εγκλήματος. Σύμφωνα με τις επίσημες ανακοινώσεις, τουλάχιστον 121 άνθρωποι σκοτώθηκαν, συμπεριλαμβανομένων τεσσάρων αστυνομικών. Οι ανεπίσημες εκτιμήσεις ανεβάζουν τον αριθμό στους 132 νεκρούς.
Η επιχείρηση στόχευε την εγκληματική οργάνωση Comando Vermelho («Κόκκινη Διοίκηση») σε φτωχικές συνοικίες-φαβέλας όπως η Complexo da Penha και η Complexo do Alemão. Από χθες το πρωί κυκλοφόρησαν εικόνες σοκ: δεκάδες πτώματα τοποθετημένα κατά σειρά σε δρόμους των φαβέλας, με κατοίκους να τα μεταφέρουν και να τα εκθέτουν ως ένδειξη της κλίμακας της επιχείρησης. Το Ρίο ξαναμετρά τα θύματά του και η πόλη είναι βυθισμένη στον τρόμο και την αμφιβολία.
Εναέρια φωτογραφία με νεκρά σώματα στο Ρίο ντε Τζανέιρο. EPA/RENATO SPYRRO
Μια γυναίκα κλαίει δίπλα σε νεκρά σώματα σε δρόμο του Ρίο ντε Τζανέιρο. EPA/ANTONIO LACERDA
Τα συμβάντα
Υπόβαθρο της δράσης της Comando Vermelho: Η Comando Vermelho είναι μία από τις παλαιότερες και ισχυρότερες συμμορίες της Βραζιλίας, ξεκινώντας από τις φυλακές τη δεκαετία του 1970 και εξελισσόμενη σε μεγάλο οργανισμό διακίνησης ναρκωτικών, όπλων και σε εκβιαστικές δραστηριότητες. Στο Ρίο ντε Τζανέιρο, πολλές φαβέλας βρίσκονται υπό έμμεσο έλεγχο της οργάνωσης, με την παρουσία της να είναι καθημερινό φαινόμενο και οι δυνάμεις του κράτους να αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα όσον αφορά την ασφάλεια και τη στρατηγική επιτήρηση.
Η επιχείρηση: «Contenção» («Περιορισμός») ή όπως ονομάστηκε. Η πολιτεία του Ρίο κινητοποίησε περίπου 2.500 αστυνομικούς και στρατιωτικές δυνάμεις για την επιχείρηση. Η δράση επεκτάθηκε σε πολυάριθμες κοινότητες, με συχνές ανταλλαγές πυρών, χρήση ελικοπτέρων, τεθωρακισμένων οχημάτων και drones σύμφωνα με αναφορές.
Τα αποτελέσματα και η κλίμακα: Η κρατική αστυνομία ανακοίνωσε τη σύλληψη τουλάχιστον 113 υπόπτων και κατάσχεση 118 όπλων. Οι νεκροί ήταν σε μεγάλο βαθμό νέοι άνδρες από τις φάβελας, πολλοί ενδεχομένως μέλη ή συνεργάτες της συμμορίας. Ωστόσο, αυτή η εξήγηση δεν κάλυψε τις καταγγελίες για μαζικές εκτελέσεις ή υπέρμετρη χρήση βίας.
Μια γυναίκα κλαίει πάνω από ένα νεκρό σώμα σε δρόμο του Ρίο ντε Τζανέιρο. EPA/ANTONIO LACERDA
Άνθρωποι απομακρύνουν άψυχα σώματα από ένα όχημα στο Ρίο ντε Τζανέιρο. EPA/ANDRE COELHO
Οι βασικές αντιδράσεις
Καταγγελίες υπέρμετρης βίας: Μάρτυρες και ακτιβιστές αναφέρουν ότι πολλοί εκ των νεκρών έφεραν τραύματα στο κεφάλι, στην πλάτη ή σημάδια βασανισμού: «Είδαμε εκτελεσμένους, πυροβολημένους στην πλάτη, χτυπημένους στο κεφάλι, δεμένους».
Διαμαρτυρίες κατοίκων: Κάτοικοι της φάβελας Penha συγκεντρώθηκαν έξω από κυβερνητικά κτίρια φωνάζοντας «δολοφόνοι!» και δηλώνοντας ότι η επιχείρηση ήταν «σφαγή» όχι «επιχείρηση».
Κριτική από διεθνείς οργανισμούς: Το γραφείο του United Nations Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR) δήλωσε ότι «είναι τρομακτικό» το μέγεθος της επιχείρησης και κάλεσε διερεύνηση.
Αμυντική στάση κυβέρνησης/πολιτείας: Ο κυβερνήτης της πολιτείας του Ρίο, Cláudio Castro, υπερασπίστηκε την επιχείρηση ως «πόλεμο κατά του ναρκο-τρομοκρατισμού» και ισχυρίστηκε ότι όλοι οι νεκροί ήταν εγκληματίες.
EPA/ANTONIO LACERDA
Άνθρωποι μεταφέρουν νεκρά σώματα πάνω σε όχημα στο Ρίο ντε Τζανέιρο. EPA/ANTONIO LACERDA
Τι αντιμετωπίζουμε
Μιλάμε για ρεκόρ θανάτων. Ποτέ στο παρελθόν σε επιχείρηση της πολιτείας του Ρίο δεν είχαν σημειωθεί τόσοι πολλοί θάνατοι σε μία μέρα. Είχε προηγηθεί η υπόθεση της φαβέλας Jacarezinho το 2021, με 28 νεκρούς.
Από την άλλη, το ζήτημα του κράτους δικαίου και των ανθρώπινων δικαιωμάτων βρίσκεται πάλι στο επίκεντρο της παγκόσμιας ανησυχίας. Η υπόθεση εγείρει ερωτήματα για το κατά πόσο η καταπολέμηση της εγκληματικότητας μπορεί και πρέπει να γίνεται με τόσο υψηλό κόστος, τόσο θανάτων όσο και πιθανών παραβιάσεων δικαιωμάτων.
Όλες αυτές οι βίαιες επιχειρήσεις εντείνουν τον φόβο, την ανασφάλεια και την αποξένωση των κατοίκων των φαβέλας (κοινότητες που ήδη βιώνουν κοινωνική απομόνωση και κρατική ανεπάρκεια), ενώ η κυβέρνηση εμφανίζεται ότι εκμεταλλεύεται την «σιγή της σφαίρας» -δηλαδή την ένταση στη χρήση βίας- ως εργαλείο πολιτικής ενίσχυσης του κύρους της, κάτι που επικρίθηκε από οργανώσεις πολιτικών δικαιωμάτων.
Πόσο «καθαρή» ήταν η δράση των αστυνομικών δυνάμεων λοιπόν; Πόσοι από τους νεκρούς ήταν όντως ένοχοι και πόσοι πολίτες ή «προστατευόμενα» πρόσωπα; Τι μέτρα λαμβάνονται ώστε να διασφαλιστεί διαφάνεια, έλεγχος και λογοδοσία για θανάτους που προκύπτουν από αστυνομικές επιχειρήσεις; Ποια είναι η στρατηγική μετά την επιχείρηση; Η μεγάλη αστυνομική παρέμβαση μπορεί να οδηγήσει σε προσωρινό «καθάρισμα», αλλά αν δεν συνοδεύεται από κοινωνική πολιτική, πρόληψη και ανασυγκρότηση, η εγκληματικότητα πιθανότατα θα επανέλθει ή θα μετατοπιστεί. Πώς επηρεάζονται οι κοινότητες των φαβέλας; Ποιες συνέπειες έχει για τη ζωή των κατοίκων, την εμπιστοσύνη στην Πολιτεία, τη συλλογική ψυχολογία και την κοινωνική συνοχή;
Άνθρωποι κοιτούν νεκρά σώματα σε δρόμο του Ρίο ντε Τζανέιρο. EPA/ANDRE COELHO
Αστυνομικοί του Ρίο ντε Τζανέιρο φρουρούν μια ομάδα ανθρώπων κατά τη διάρκεια επιχείρησης στην πόλη. EPA/ANTONIO LACERDA
Η επιχείρηση στο Ρίο ντε Τζανέιρο αποτελεί ένα κρίσιμο σημείο αναφοράς. Από τη μία πλευρά, η ανάγκη του κράτους να αντιμετωπίζει δυναμικά την οργανωμένη εγκληματικότητα είναι σαφής, αλλά από την άλλη, η κλίμακα και η μορφή της βίας που ασκήθηκε εγείρει σοβαρά ερωτήματα για τη σχέση ασφάλειας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η εικόνα των σορών που στοιβάζονται στους δρόμους ενός αστικού περιθωρίου και το σάστισμα των κατοίκων, λειτουργούν ως ο καθρέφτης μιας πόλης (και ενός κράτους) που λένε πως «είναι υπό πόλεμο», αλλά ίσως δεν έχουν ξεκαθαρίσει ποιος τελικά παίζει και ποιος πληρώνει το κόστος.
