Δεν έχει ξανασυμβεί στη σύγχρονη ιστορία, τουλάχιστον όχι τόσο απροκάλυπτα: Ο πιο πλούσιος άνθρωπος του κόσμου, ιδιοκτήτης μιας εκ των μεγαλύτερων πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης και πλέον στενός συνεργάτης του νεοεκλεγέντα Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, ο Ίλον Μασκ, παρεμβαίνει ευθέως στα πολιτικά πράγματα της Ευρώπης, ενισχύοντας τα ακροδεξιά ευρωσκεπτικιστικά κόμματα.
«Μόνο το AfD (σ.σ: το ακροδεξιό κόμμα της Γερμανίας) μπορεί να σώσει τη Γερμανία», έγραψε ο Μασκ στο X εν όψει των γερμανικών εκλογών της 23ης Φεβρουαρίου που προκηρύχτηκαν μετά την κατάρρευση της κεντροαριστερής κυβέρνησης συνασπισμού του Όλαφ Σολτς. Δεν δίστασε μάλιστα να συζητήσει ζωντανά στο X με τη συμπρόεδρο του AfD Άλις Βάιντελ. Σε μια απρόσμενη εξέλιξη, άρθρο γνώμης του Μασκ υπέρ του AfD δημοσίευσε η μεγάλη γερμανική εφημερίδα Die Welt του πανίσχυρου μιντιακού ομίλου Axel Springer.
Τη στιγμή λοιπόν που το AfD βρίσκεται υπό το ραντάρ των μυστικών υπηρεσιών της Γερμανίας ως ύποπτο για εξτρεμιστικές ενέργειες, αναπόφευκτα αναβαθμίζεται στα μάτια των συμπατριωτών του ως το εκλεκτό κόμμα του πλουσιότερου ανθρώπου στον κόσμο και στενού συνεργάτη του προέδρου της υπερδύναμης. Τέτοια στήριξη μόνο καθοριστική μπορεί να είναι.
Ο Μασκ δεν δίστασε να επιτεθεί με απόλυτα προβοκατόρικο τρόπο και στο Ηνωμένο Βασίλειο, θέτοντας στους 211 εκατομμύρια ακολούθους του στο Χ το ερώτημα εάν «η Αμερική πρέπει να απελευθερώσει τον βρετανικό λαό από την τυραννική του κυβέρνηση». Προσπάθησε να διεγείρει τα όποια ακροδεξιά αντανακλαστικά στη χώρα, κατηγορώντας ανοιχτά τον πρωθυπουργό της Κιρ Στάρμερ ότι στη θητεία του ως ανώτατος εισαγγελέας δεν απέδωσε Δικαιοσύνη για την πολύκροτη υπόθεση κακοποίησης και αποπλάνησης παιδιών (κυρίως λευκών κοριτσιών) από ομάδες μεταναστών (κυρίως Πακιστανών), οι οποίοι αργότερα καταδικάστηκαν.
Φυσικά, της υποστήριξης του Μασκ έχαιρε ο κύριος θιασώτης του Brexit Νάιτζελ Φάρατζ. Ο τελευταίος ανακοίνωνε πρόσφατα την πιθανότητα μεγάλης χορηγίας του Μασκ στο κόμμα του, το Reform UK. Ωστόσο, όταν ο Φάρατζ διαφώνησε με τον μεγιστάνα για την απελευθέρωση ενός εξτρεμιστή αντιισλαμιστή που κρατείται στις βρετανικές φυλακές, ο δισεκατομμυριούχος δεν δίστασε να τον πετάξει σαν τρίχα από το πέτο του, μιλώντας για ανάγκη αντικατάστασής του στην ηγεσία του Reform UK.
Γνωστή είναι ακόμα η στενή σχέση του Μασκ με την πολιτική κληρονόμο του ιταλικού φασιστικού κόμματος, πρωθυπουργό Τζόρτζια Μελόνι, την οποία όμως έφερε σε δύσκολη θέση όταν επέκρινε τους Ιταλούς δικαστές οι οποίοι ακύρωσαν το σχέδιό της να στέλνει μετανάστες στην Αλβανία.
Από την ευρωπαϊκή ακροδεξιά αυλή του Μασκ δεν θα μπορούσε να λείπει ο «αρχιερέας» των ευρωπαϊκής ακροδεξιάς, Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν, ο οποίος συναντήθηκε πρόσφατα μαζί του - και με τον Τραμπ.
Εμμονικός ακροδεξιός ή, απλώς, αδίστακτος μπίζνεσμαν;
Οι δηλώσεις ανοιχτής στήριξης σε ακροδεξιά κόμματα της Ευρώπης από τον Μασκ έγιναν κυρίως μετά την εκλογή Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ. Υπενθυμίζουμε ότι ο Τραμπ έχει διορίσει τον Μασκ επικεφαλής του νεοσύστατου υπουργείου Κυβερνητικής Αποτελεσματικότητας.
Αν το μπαράζ των παρεμβάσεων Μασκ ήταν απλώς προϊόν προσωπικής πρωτοβουλίας, ο νεοεκλεγείς Αμερικανός πρόεδρος δεν θα είχε σπεύσει να καλύψει πλήρως τον στενό του συνεργάτη τονίζοντας σε συνέντευξη Τύπου ότι ο δισεκατομμυριούχος επιχειρηματίας «κάνει πολύ καλή δουλειά» - κι ας δήλωσε άγνοια για τις επιθέσεις του σε Ευρωπαίους ηγέτες. Ως μέλος πια της αμερικανικής κυβέρνησης, ό,τι λέει ο Μασκ πρέπει να θεωρείται πως απηχεί την πολιτική της.
Από τους λίγους που μετέφρασαν σωστά τη στάση του Μασκ, ήταν η Marietje Schaake, συγγραφέας του βιβλίου «The Tech Coup: How to Save Democracy from Silicon Valley» («Το Τεχνοπραξικόπημα: Πώς θα σώσουμε τη Δημοκρατία από τη Σίλικον Βάλεϊ»), πρώην ευρωβουλευτής της Ολλανδίας και σήμερα ερευνήτρια στο Κέντρο Κυβερνοασφάλειας του Πανεπιστημίου Στάνφορντ.
Οι προθέσεις του είναι τόσο ξεκάθαρες όσο οι στόχοι του, είπε στο France24. «Εάν το συμφέρον σου είναι να μην υπάγεσαι σε κανόνες, να έχεις όσο λιγότερους κανόνες γίνεται, τότε η ΕΕ αποτελεί απειλή για εσένα. Με αυτή την έννοια, μια πιο αδύναμη, διασπασμένη ΕΕ, μια πιο εθνικιστική ΕΕ, είναι προς το συμφέρον του Ίλον Μασκ».
Στον δρόμο που χάραξε ο Τραμπ
Μια διασπασμένη ΕΕ είναι όμως και προς το συμφέρον των ΗΠΑ όπως το αντιλαμβάνεται στην εθνικιστική του προσέγγιση ο Τραμπ. Γιατί ο Μασκ με τις δηλώσεις του απλώς συνεχίζει μια πολιτική που είχε χαράξει ήδη από την πρώτη του θητεία ο Τραμπ.
Ο νεοεκλεγείς Αμερικανός πρόεδρος ήταν εξαρχής διαπρύσιος υποστηρικτής του Brexit. Προωθούσε μάλιστα παράλληλα εμπορική συμφωνία ΗΠΑ-Ηνωμένου Βασιλείου.
Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε πως ο ίδιος ο Τραμπ στην προηγούμενη θητεία του είχε εκφράσει ανοιχτά υποστήριξη σε ακροδεξιούς πολιτικούς στην ΕΕ, όπως στη Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία (η Λεπεν είναι «η πιο δυνατή υποψήφια» στις γαλλικές εκλογές), στον Ματέο Σαλβίνι στην Ιταλία (είχε δηλώσει το 2016 πως ελπίζει ο επικεφαλής της Λίγκας του Βορρά να είναι ο επόμενος πρωθυπουργός της Ιταλίας) και φυσικά στον θιασώτη του Brexit Νάιτζελ Φάρατζ.
Είναι χαρακτηριστικό ότι, λίγο πριν αναλάβει πρώτη φορά πρόεδρος ο Τραμπ, ο απερχόμενος τότε πρέσβης των ΗΠΑ στην ΕΕ Άντονι Γκάρντνερ (διορισμένος από την κυβέρνηση Ομπάμα), διαβλέποντας τι θα ακολουθούσε προειδοποιούσε για την προσέγγιση από τη νέα κυβέρνηση εθνικιστών Ευρωπαίων πολιτικών που επιδίωκαν τη διάλυση της ΕΕ. «Η σκέψη ότι η υποστήριξη της διάσπασης της Ευρώπης θα ευνοήσει τα συμφέροντά μας είναι ξεκάθαρη ανοησία. Είναι τρέλα».
Στρατηγική αποδυνάμωσης της ΕΕ
Γιατί όμως Τραμπ και Μασκ θεωρούν πως μια αδύναμη ή διαλυμένη ΕΕ θα ωφελούσε τις ΗΠΑ – και τις μπίζνες του πιο πλούσιου ανθρώπου στον κόσμο;
Μόνη της καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν μπορεί να ανταγωνιστεί εμπορικά τις ΗΠΑ με ΑΕΠ 27,36 τρισ. δολ. Συνολικά όμως το ΑΕΠ της ΕΕ ανέρχεται σε 17,2 δισ. δολ. (χωρίς το Ηνωμένο Βασίλειο), καθιστώντας τη τον μεγαλύτερο εμπορικό ανταγωνιστή των ΗΠΑ μετά την Κίνα (ΑΕΠ 17,8 τρισ. δολ.)
Κατά την προηγούμενη θητεία του, ο Τραμπ είχε επιβάλει βαρείς δασμούς σε ευρωπαϊκά προϊόντα και είχε δηλώσει πως «είναι σχεδόν αδύνατον να κάνουμε αμοιβαίες συμφωνίες» καθώς «η Ευρώπη μας φέρεται χειρότερα από την Κίνα».
Τώρα ο Τραμπ δείχνει αποφασισμένος να συνεχίσει τον δριμύ εμπορικό πόλεμο, ενάντια καταρχάς στην Κίνα, αλλά και στην ΕΕ, παρόλο που το χάσμα μεταξύ του ΑΕΠ ΗΠΑ και ΕΕ έχει μεγαλώσει δραματικά προς όφελος των ΗΠΑ τα τελευταία είκοσι χρόνια (το 2008, οι οικονομίες ΗΠΑ και ΕΕ είχαν περίπου το ίδιο μέγεθος, με μεγαλύτερη εκείνη της ΕΕ).
Μια διασπασμένη, αδύναμη οικονομικά ΕΕ θα ήταν πολύ πιο διαχειρίσιμη, καθώς θα μπορούσε να ωθηθεί ευκολότερα (αυτή ή οι επιμέρους χώρες) σε εμπορικές συμφωνίες ωφέλιμες για τα αμερικανικά συμφέροντα.
Εννοείται πως μια διασπασμένη Ευρώπη θα υπέκυπτε επίσης πολύ πιο εύκολα στις πολιτικές πιέσεις των ΗΠΑ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα: Κατά την πρώτη προεδρία Τραμπ, οι ΗΠΑ αποσύρθηκαν από τη συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν, επιβάλλοντας εκ νέου κυρώσεις κατά της Τεχεράνης. Υποχρέωσαν δε «με το μαστίγιο» τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις να παγώσουν τις συμφωνίες τους με το Ιράν. «Χρησιμοποιώντας την παγκόσμια οικονομία για την επίτευξη πολιτικών στόχων, οι ΗΠΑ δημιουργούν ένταση στις διεθνείς σχέσεις και την υπερατλαντική συνεργασία», είχε δηλώσει χαρακτηριστικά τότε ο Ντίτερ Καμπφ, επικεφαλής του BDI, του μεγαλύτερου επιχειρηματικού λόμπι της Γερμανίας.
Ακόμα, ανέκαθεν οι ΗΠΑ εναντιώνονταν λυσσαλέα σε κάθε προσπάθεια ανάπτυξης κοινής εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής από την ΕΕ, ειδικά στην προοπτική δημιουργίας Ευρωστρατού. Εάν κάτι τέτοιο επιτυγχανόταν, η συνοχή της ΕΕ θα ενισχυόταν δραματικά. Γι’ αυτό ο Τραμπ είχε μια δύσκολη σχέση κατά την προηγούμενη θητεία του με τον Γάλλο πρόεδρο Εμμάνουελ Μακρόν, πρωτοστάτη πρωτοβουλιών για περαιτέρω ευρωπαϊκή ενοποίηση. Μάλιστα, μετά από μια επίσκεψη στο Παρίσι το 2018 (κατά την πρώτη θητεία του), είχε επιτεθεί σφοδρά στον Γάλλο πρόεδρο ο οποίος είχε προτείνει τη δημιουργία Ευρωστρατού. Ο Τραμπ είχε πει ότι αυτό του θύμισε τον γερμανικό μιλιταρισμό πριν τους δύο παγκόσμιους πολέμους.
Μετά την πρόσφατη εκλογή Τραμπ ήταν εξάλλου ο Μακρόν που απευθύνθηκε στα κράτη-μέλη της ΕΕ τονίζοντας την ανάγκη για ταχεία υλοποίηση μιας κοινής ευρωπαϊκής αμυντικής δύναμης, δηλώνοντας πως «αν αποφασίσουμε να είμαστε αδύναμοι και υποχωρητικοί, μάλλον δεν θα μας σεβαστούν οι ΗΠΑ του προέδρου Τραμπ». Κι ήταν ο Μακρόν που κατηγόρησε ευθέως -χωρίς να τον κατονομάζει- τον Μασκ για ευθεία παρέμβαση στις εκλογές της Ευρώπης και στήριξη ενός διεθνούς «αντιδραστικού κινήματος», όπως το χαρακτήρισε.
Μια κοινή ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική επιπλέον θα υποβίβαζε το ΝΑΤΟ, το πόδι των ΗΠΑ στην Ευρώπη, στο οποίο ο Τραμπ πιέζει τους Ευρωπαίους να διπλασιάσουν στο 5% του ΑΕΠ τους την εισφορά τους. Μια τέτοια τεράστια αύξηση θα έσπρωχνε τις ευρωπαϊκές οικονομίες στον γκρεμό, πόσο μάλλον που Γαλλία και Γερμανία ήδη αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα.
Οι ΗΠΑ θα επιτύγχαναν δηλαδή με ένα σμπάρο δυο τρυγόνια.
Τραμπ και Πούτιν: Μια ανίερη συμμαχία
Στην προσέγγιση των ακροδεξιών ευρωπαϊκών κομμάτων με στόχο την αποδυνάμωση της ΕΕ, οι τραμπικές ΗΠΑ συγκλίνουν με την πουτινική Ρωσία. Η πιο πρόσφατη φερόμενη παρέμβαση της Ρωσίας στα εσωτερικά της ΕΕ ήταν τον περασμένο Νοέμβριο στις προεδρικές εκλογές της Ρουμανίας, οι οποίες ακυρώθηκαν από το Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας εξαιτίας υποψιών για εκστρατεία παραπληροφόρησης από τη Μόσχα υπέρ της ακροδεξιάς και του φιλορώσου υποψηφίου Καλίν Γκεοργκέσκου.
Αυτή ήταν μία μόνο από τις εικαζόμενες παρεμβάσεις της Ρωσίας στα πολιτικά πράγματα της Ευρώπης, πάντα υπερ ακροδεξιών ευρωσκεπτικιστικών κομμάτων.
Ρισκάρει τα πλούτη του ο Μασκ;
Δεν υπάρχει λοιπόν λόγος να πέφτουμε από τα σύννεφα με το απροκάλυπτο φλερτ Μασκ με την ευρωπαϊκή ακροδεξιά. Ο Μασκ υπηρετεί την πολιτική Τραμπ και τα προσωπικά του συμφέροντα.
Τι κι αν οι επενδυτές της Tesla παρακολουθούν στενά τις πολιτικές τοποθετήσεις του Μασκ, ανησυχώντας ότι απωθούν πολιτικά διαφωνούντες επενδυτές, όπως σημείωνε το European Interest; Τι κι αν οι νέες εγγραφές για τα ηλεκτρονικά οχήματα του Μασκ στην Ευρώπη είχαν μειωθεί κατά 13% το πρώτο εννιάμηνο του 2023 – στη Γερμανία δε κατά 44%;
Θυμίζουμε πως λίγο μετά την αγορά του Twitter το 2023, ο Μασκ έχασε 25 δισ. δολ. καθώς η αξία του μέσου κατρακύλησε. Τότε, πολλοί μειδιούσαν με κακεντρέχεια, θεωρώντας πως επιβεβαιώνονται στο ότι ο Μασκ είχε πάρει μια κακή απόφαση.
Ενάμιση χρόνο μετά, ο Μασκ, όχι απλώς εξακολουθεί να είναι ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο, αλλά μέσω του Twitter –πλέον X- μεγιστοποιεί την πολιτική επιρροή του προς την κατεύθυνση που υποδεικνύουν οι μπίζνες του.
Παιχνίδι με τη φωτιά
Από όλες τις αμερικανικές παρεμβάσεις στην Ευρώπη, η πλέον βαρύνουσα ίσως είναι εκείνη στη Γερμανία υπέρ του AfD. Η χώρα, που μαζί με τη Γαλλία είναι οι στυλοβάτες της ΕΕ, φέτος έκλεισε τρία χρόνια χωρίς οικονομική ανάπτυξη, κάτι που δεν έχει ξαναγίνει στη γερμανική ιστορία, όπως σημείωνε η Handelsblatt.
Ειδικά σε τέτοιες συνθήκες, η άνοδος ή η κυριαρχία του AfD θα ζωντανέψει προπολεμικές μνήμες και θα διαρρήξει την ευρωπαϊκή συνοχή. Όπως είπε στην El Pais ο πολιτικός επιστήμονας Σορίν Ιονίτα:
«Έτσι θα καταστραφεί η Ευρώπη, εάν η Γερμανία καταστραφεί πολιτικά».
Η κυβέρνηση Τραμπ μέσω του Μασκ ξέρει πολύ καλά λοιπόν τι κάνει. Ανεξάρτητα αν ο στόχος είναι τόσο κοντόφθαλμος που, εάν επιτευχθεί, δεν θα ρίξει μόνο την ΕΕ, αλλά ολόκληρο τον κόσμο στην πυρά, όπως η ιστορία έχει περίτρανα αποδείξει.
