Μπορεί να τη βλέπουμε πλέον παντού ως αξεσουάρ, αλλά η κεφίγια δηλώνει θέση. Τη θέση μας απέναντι στην Ιστορία που γράφεται με τον αφανισμό ενός λαού. Η παλαιστινιακή αυτή μαντίλα έχει συχνά χαρακτηριστεί “ανεπίσημη σημαία της Παλαιστίνης”, ειδικά στην περίοδο 1967-1993, όταν η επίσημη παλαιστινιακή σημαία ήταν απαγορευμένη από την κατοχική αρχή. Η λέξη κεφίγια (keffiyeh ή kufiyeh, στα αραβικά: كوفية) σημαίνει κυριολεκτικά: «σχετικό με την Kufa», την πόλη στο Ιράκ απ’ όπου πιστεύεται ότι προέρχεται.
Είναι το παραδοσιακό μαντήλι-κεφαλόδεσμος που έχει γίνει σύμβολο της παλαιστινιακής ταυτότητας, του αγώνα για ελευθερία, της ενότητας και της αντίστασης. Συνήθως είναι λευκή με μαύρο ή κόκκινο μοτίβο και φοριέται γύρω από το κεφάλι ή τον λαιμό. Η μαύρη-λευκή, συνδέεται περισσότερο με τον Yasser Arafat και θεωρείται πιο αναγνωρίσιμη διεθνώς, ενώ η κόκκινη-λευκή φοριέται κυρίως από Παλαιστίνιους στην Ιορδανία και τη Δυτική Όχθη. Συναντάται και με το όνομα σαμάχ (shemagh) σε άλλες περιοχές της Μέσης Ανατολής.
Από το χωράφι στο μέτωπο
Η κεφίγια ξεκίνησε ως ένα απλό, χρηστικό μαντήλι που το φορούσαν οι αγρότες και οι Βεδουίνοι για να προστατεύονται από τον ήλιο, τη σκόνη και τον άνεμο της ερήμου. Δεν είχε κανένα πολιτικό νόημα αρχικά, ήταν απλώς ένα κομμάτι βαμβακερό ύφασμα, συνήθως λευκό, που έδεναν γύρω από το κεφάλι ή τον λαιμό. Οι αστοί Παλαιστίνιοι, αντίθετα, προτιμούσαν το κόκκινο τουρκικό φέσι.
Όμως, στις αρχές του 20ού αιώνα, ειδικά μετά τη Μεγάλη Αραβική Εξέγερση (1936–1939) ενάντια στη βρετανική αποικιοκρατία και τον σιωνιστικό εποικισμό, η κεφίγια απέκτησε άλλη βαρύτητα και έγινε πολιτικό σύμβολο. Αρχικά οι Παλαιστίνιοι επαναστάτες φορούσαν μαύρη-λευκή κεφίγια για να κρύβουν την ταυτότητά τους από τις βρετανικές αρχές, όταν όμως Παλαιστίνιοι κάθε κοινωνικής τάξης ενώθηκαν ενάντια στη βρετανική αποικιοκρατία, οι αγωνιστές των χωριών —οι λεγόμενοι fedayeen— ξεκίνησαν επιθέσεις στις πόλεις. Οι Βρετανοί μπορούσαν να τους αναγνωρίσουν από την κεφίγια που φορούσαν, έτσι σύντομα οι αστοί αποφάσισαν να την υιοθετήσουν κι αυτοί.
Μαύρο-άσπρο Vs. κόκκινο-άσπρο
Τα σχέδια δεν είναι τυχαία, η κεφίγια έχει πάντα το ίδιο βασικό μοτίβο, αλλά το κάθε κομμάτι έχει συμβολισμούς: Το δίχτυ στη μέση λέγεται ότι αναπαριστά τα δίχτυα ψαρέματος της Γάζας και οι γραμμές στο πλαίσιο συμβολίζουν τα μονοπάτια των εμπόρων της παλιάς Παλαιστίνης. Τα φυτικά σχέδια στις γωνίες παραπέμπουν στη γόνιμη γη. Η διάκριση ανάμεσα στα σχέδια απέκτησε πολιτική σημασία τον 20ό αιώνα και η διάδοση της ασπρόμαυρης κεφίγιας συνδέεται με τον Glubb Pasha, Βρετανό αξιωματικό που την ενέταξε στη στολή των παραστρατιωτικών δυνάμεων της ερήμου.
Η Κόκκινη-άσπρη χρησιμοποιήθηκε για να ταυτίζει τους “γνήσιους” ΥπερΙορδανούς αλλά στη Δυτική Όχθη συνδέεται με το PFLP (Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης) και η Μαύρη-άσπρη υιοθετήθηκε από τους Παλαιστίνιους ως σύμβολο εθνικής ταυτότητας αλλά και τη Fatah του Arafat. Στην πράξη, οι κόκκινες κεφίγιες, φτιαγμένες από πιο πλούσιο βαμβακερό ύφασμα, κατασκευάζονταν συχνά σε… βρετανικά υφαντουργεία και χρησιμοποιούνταν ακόμη και από την αποικιακή αστυνομία στην Παλαιστίνη.
Yaser Arafat ©EPA/OMAR RASHIDI
Ο Yasser Arafat και η παγκόσμια εικόνα
Το πραγματικό branding της κεφίγιας λοιπόν έγινε από τον Yasser Arafat στα ‘60s. Ο ηγέτης της PLO (Palestine Liberation Organization) και συνιδρυτής της Fatah τη φόραγε πάντα, σχεδόν σαν δεύτερο δέρμα και συνήθως ήταν λευκή με μαύρα σχέδια.
Ο Arafat τη δίπλωνε με έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο, ώστε η άκρη της να σχηματίζει τρίγωνο, που όπως λέγεται, συμβόλιζε τον χάρτη της ιστορικής Παλαιστίνης. Με αυτή την εικόνα, το χαμόγελο, το μούσι, την κεφίγια και το στρατιωτικό τζάκετ, έγινε και ο ίδιος παγκόσμιο σύμβολο της παλαιστινιακής αντίστασης.
Από τη δεκαετία του ’70, η εικόνα της Leila Khaled, μέλους του PFLP και πρώτης γυναίκας που πραγματοποίησε αεροπειρατεία φορώντας κεφίγια και κρατώντας ένα AK-47, έφερε το μαντήλι στη δυτική συνείδηση, συχνά μέσα από το πρίσμα της “τρομοκρατίας”.
Στα τέλη των ’60s και ’70s, οι δυτικοί ακτιβιστές και όποιος ήθελε να δείξει αλληλεγγύη στον παλαιστινιακό αγώνα, φορούσαν κεφίγια. Από πανεπιστήμια της Ευρώπης μέχρι και σε φοιτητικές πορείες στην Ελλάδα, ήταν κάτι σαν πολιτική στολή.
Σύντομα, έγινε σημαία αντι-ιμπεριαλισμού και την υιοθέτησαν προσωπικότητες όπως ο Fidel Castro, ο Nelson Mandela, ακόμη και η Madonna, που φωτογραφήθηκε με κεφίγια το 1982. Στα ’80s, η κεφίγια μεταμορφώθηκε· από επαναστατικό σύμβολο έγινε σήμα ελευθεριακής διάθεσης. Ακολούθησε η εμπορική ενσωμάτωση: τηλεοπτικές σειρές, φωτογραφήσεις, η Carrie Bradshaw στο Sex and the City, μέχρι συλλογές ρούχων διάσημων brands.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Η κεφίγια ως fashion trend
Στη δεκαετία του 2000, η κεφίγια έσπασε τα σύνορα. Στα κλαμπ του Παρισιού, στο Σόχο του Λονδίνου, ακόμα και στη Νέα Υόρκη, τη φορούσαν hipsters και fashionistas χωρίς καν να ξέρουν την ιστορία της. Το 2001, ο Raf Simons παρουσίασε κεφίγιες στην πασαρέλα για τη συλλογή του “Riot! Riot! Riot!”. Το 2007 ο οίκος Balenciaga έβγαλε τη συλλογή “traveller” του Nicolas Ghesquière, που ήταν εμπνευσμένη από αυτή.
Την ίδια χρονιά, οι Urban Outfitters λάνσαραν μια τάση “hipster αγάπης”, γεμίζοντας τα ράφια τους με κεφίγιες, κατακλύζοντας ταυτόχρονα τα Tumblr dashboards με το indie ρεύμα της εποχής. Ο οίκος Givenchy εμπνεύστηκε από την κεφίγια για την καμπάνια του Άνοιξη 2010, ενώ το 2021 ο Louis Vuitton παρουσίασε το “Louis Vuitton Monogram Keffieh Stole”, με τιμή 705 δολάρια.
Μέσα από αμέτρητες εκδοχές, η κεφίγια μεταμορφώθηκε από πολιτισμικό σύμβολο σε εμπορεύσιμο προϊόν. Η ειρωνεία; Το ίδιο μαντήλι που στη Γάζα σήμαινε αντίσταση, στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη γινόταν must-have item. Η Keira Knightley, η Sienna Miller, ακόμα και η Rihanna φωτογραφήθηκαν με κεφίγια.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτές οι “επιλογές μόδας” υπήρξαν τουλάχιστον αμφιλεγόμενες, με κριτικές που πήγαιναν από την πολιτισμική ιδιοποίηση και την εμπορευματοποίηση, μέχρι κατηγορίες για αντισημιτισμό και φιλοτρομοκρατική προπαγάνδα. Σχεδόν πάντα, τα προϊόντα αυτά αποσύρονταν, ενώ τα PR teams έτρεχαν να συντάξουν ακόμη μία απολογία.
Ακόμα όμως κι όταν έγινε fashion statement, η κεφίγια δεν έχασε ποτέ τον συμβολισμό της. Στη Γερμανία και τη Γαλλία έχουν υπάρξει απαγορεύσεις να φοριέται σε σχολεία και διαδηλώσεις. Στις ΗΠΑ, το 2008, η Dunkin’ Donuts αναγκάστηκε να αποσύρει διαφήμιση με τη Rachael Ray επειδή φορούσε κεφίγια και χαρακτηρίστηκε “hate couture”.
Μετά την εισβολή στη Γάζα από τον Οκτώβριο του 2023 και τη γενοκτονία που συντελείται, η κεφίγια έγινε ξανά σύμβολο πολιτικής στάσης. Στις πορείες υπέρ της Παλαιστίνης στην Αθήνα, το Λονδίνο, το Παρίσι, το Σαν Φρανσίσκο, βλέπεις λαοθάλασσες με κεφίγιες. Για πολλούς νέους παγκοσμίως, το να τη φοράς δηλώνει θέση: "Είμαι απέναντι στην κατοχή, την καταπίεση, τη γενοκτονία", δυστυχώς όμως υπάρχουν και εκείνοι που τη φοράνε μόνο επειδή τη θεωρούν fashion trend, χωρίς να γνωρίζουν την πολιτική της βαρύτητα. Από τη μία είναι ωραίο το ότι υπάρχει αυτή η ορατότητα, αλλά είναι σημαντικό η κεφίγια να συνεχίσει να πρεσβεύει την αλληλεγγύη.
Έχει σημασία από πού αγοράζεις την κεφίγια σου
Είναι σημαντικό η κεφίγια να μην ενταχθεί στην "παγίδα της εκπροσώπησης" (the representation trap), όπου πολιτικά σύμβολα χάνουν το νόημά τους και γίνονται εμπορεύσιμες εικόνες που πωλούνται σε εξωφρενικές τιμές. Ας τιμούμε τα σύμβολα αλλά δεν πρέπει να αφήσουμε τα συστήματα στα οποία αυτά αντιστάθηκαν να μένουν ανέγγιχτα. Ναι, να ντυθούμε για τον αγώνα αλλά να μην απουσιάζουμε από τη μάχη. Ναι, είναι πιο εύκολο να φορέσουμε ένα σύμβολο παρά να σταθούμε για ό,τι σημαίνει, αλλά αν υπάρχει μία στιγμή που πρέπει να σταθούμε ουσιαστικά, αυτή είναι τώρα.
Όπως λέει και ο Παλαιστίνιος ποιητής Mohammed el-Kurd: «Όταν το μαντήλι ιδιοποιείται και πωλείται σε εξωφρενική τιμή, αυτό δείχνει αδιαφορία και έλλειψη κατανόησης της ιστορικής του σημασίας. Υπονομεύει τη βαρύτητα του συμβόλου. Ξανά και ξανά βλέπουμε εταιρείες να εκμεταλλεύονται τα πολιτιστικά σύμβολα των μειονοτήτων για κέρδος, δείχνοντας απόλυτη άγνοια για το νόημά τους. Έχω πολλούς λευκούς φίλους στους οποίους έχω δώσει κεφίγιες, όπως και μη Παλαιστίνιους φίλους που τις αγοράζουν μόνοι τους. Ωστόσο, υπάρχει μόνο ένα εργοστάσιο που τις παράγει πλέον, στη Χεβρώνα. Είναι πολύ επικίνδυνο να λειτουργεί εκεί και κινδυνεύει να κλείσει. Οι Παλαιστίνιοι βρίσκονται κάτω από άπειρους περιορισμούς, δεν μπορούν να αγοράζουν ή να πουλούν γη, να καλλιεργούν ελεύθερα. Αν αγαπάς την κεφίγια, αγόρασέ τη από τη Χεβρώνα! Όταν τις αγοράζεις από το H&M ή τη Chanel, κυριολεκτικά κλέβεις από τους αυθεντικούς δημιουργούς τη δύναμή τους να συνεχίσουν να τις φτιάχνουν. Δεν σου ζητάμε να μην τη φοράς, σου ζητάμε να την αγοράζεις από τους σωστούς ανθρώπους. Στήριξε αυτούς που τη δημιούργησαν».
Η Hirbawi Textiles στη Χεβρώνα, λοιπόν είναι η τελευταία βιοτεχνία στον κόσμο που παράγει αυθεντικές παλαιστινιακές κεφίγιες. Ιδρύθηκε το 1961 από τον Yasser Hirbawi και όταν η αγορά γέμισε με κινέζικες απομιμήσεις, το εργοστάσιο παρά λίγο να κλείσει. Μετά το 2023, όμως, οι πωλήσεις τους εκτοξεύτηκαν. Γιατί είναι σημαντικό να έχεις το αυθεντικό προϊόν από τη Γάζα και τη Δυτική Όχθη και όχι το "fashion item", το οποίο συνδέεται όχι μόνο με την πολιτική ταυτότητα, αλλά και με την οικονομική επιβίωση των Παλαιστινίων οικογενειών.
