Dr. Georgia Alexandri, Institut für Technikfolgenabschätzung und Systemanalyse (ITAS) © Karlsruher Institut für Technologie
Σε ένα μικρό πεζοδρομημένο στενάκι στο Παγκράτι, όπου το φως της μέρας ξεγλιστρά λοξά, σχεδόν ντροπαλά, μια Ελένη του κατώτατου μισθού πασχίζει να βγάλει τον μήνα. Ο «Golden Visa» κινέζος ιδιοκτήτης του σπιτιού τής ανακοίνωσε από τη Σαγκάη αύξηση στο ενοίκιο. Παραδίπλα στον Βύρωνα, μια μητέρα μόνη με ένα μικρό κοριτσάκι και μισθό 1.200 ευρώ πληρώνει 700 ακατέβατα για το παλιό δυάρι στην ελληνίδα ιδιοκτήτρια. Σε μια άλλη άκρη της πόλης, ο Γιάννης που μπήκε στο πρόγραμμα «Σπίτι μου 1» μοιάζει να ανασαίνει με δυσκολία. Κρατάει στα χέρια του ένα δάνειο πολλών ετών για διαμέρισμα του ’70, «λύση» που φοβάται μη δεν μπορέσει σηκώσει σε μια στραβοτιμονιά της ζωής. Κι όλοι αυτοί είναι τυχεροί μπροστά στον Νικόλα, που κυριολεκτικά δεν έχει πού την κεφαλή κλίνει: Έχασε το σπίτι του σε πλειστηριασμό.
Τέσσερις διαφορετικοί άνθρωποι, τέσσερις διαφορετικές ιστορίες, ένα κοινό νήμα: Το θεσμικά κατοχυρωμένο δικαίωμα στην κατοικία έχει καταλήξει κουρελόχαρτο στον κάλαθο ακριβοπληρωμένων CEO που παίζουν Μονόπολη με την επιβίωση μυριάδων πολιτών – αλλά και σε εκείνον των κυβερνήσεων που τους άνοιξαν την κερκόπορτα ζητωκραυγάζοντας με ζήλο μαζορέτας.
Το άτυπο κοινωνικό συμβόλαιο της μεταπολεμικής Ελλάδας, που προέβλεπε ακόμα και ο φτωχός να μπορεί κουτσά στραβά να έχει «ένα κεραμίδι πάνω απ’ το κεφάλι του», έχει διαρρηχθεί βάναυσα. Όσο πληθαίνουν οι ανθρωποθυσίες στον μονοθεϊσμό της «αγοράς», τόσο πιο επιτακτικά αναδύονται τα ερωτήματα. Απευθυνθήκαμε για απαντήσεις σε μια επιστήμονα βαθιά εξειδικευμένη στη χρηματιστικοποίηση της κατοικίας και τη συνεπακόλουθη νέα γεωγραφία των ανισοτήτων, τη Γεωργία Αλεξανδρή, ανώτερη ερευνήτρια (senior researcher) στο Institute for Technology Assessment and System Analysis του Karlsruhe Institute of Technology στη Γερμανία. Το εκτενές βιογραφικό της κ. Αλεξανδρή περιλαμβάνει πλείστες έρευνες όπως: Στεγαστικές και ενεργειακές ανισότητες και πολιτικές στην Ελλάδα και την Ευρώπη, Χρηματιστικοποίηση της κατοικίας στην Ελλάδα, Χρηματιστικοποίηση της κατοικίας σε Ελλαδα και Ισπανία, Gentrification στην Αθήνα.
«Πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που βλέπουμε την κατοικία, να μην την αφήνουμε να γίνεται επενδυτικό προϊόν» είναι από τις πρώτες της κουβέντες στη διαδικτυακή μας συνομιλία. Tην καταθέτει με αγωνία. Το πρόβλημα «δεν είναι το gentrification, δεν είναι το touristification· είναι η χρηματιστικοποίηση, ο τρόπος που όλοι, από τους μεγάλους επενδυτές μέχρι τα νοικοκυριά, αντιμετωπίζουν το σπίτι ως ένα προϊόν από το οποίο μπορούν να βγάλουν περισσότερο κέρδος - ως ένα επενδυτικό προϊόν».
Λίγες ημέρες πριν τη συζήτησή μας, ο πρωθυπουργός δεσμευόταν για νέα μέτρα για το στεγαστικό. Σήμερα τρέχουν μεταξύ άλλων τα Σπίτι Μου 1 & Σπίτι Μου 2, μέσω των οποίων νεαροί πολίτες παίρνουν χαμηλότοκο δάνειο για να αγοράσουν σπίτια χτισμένα πριν το 2007. Για δικαιούχους του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος, υπάρχει το πρόγραμμα Κάλυψη που καλύπτει δαπάνη μίσθωσης επί τριετία σε συγκεκριμένες κατοικίες.
«Η κατοικία πρέπει να έχει στρατηγική, όχι μέτρα. Δεν μπορείς να έχεις μέτρο ένα, μέτρο δύο, μέτρο τρία. Δηλαδή τι είναι η κατοικία; Θα πάρεις το ένα το χάπι, το άλλο το χάπι, το τρίτο το χάπι και θα φτιάξει;», λέει η κ. Αλεξανδρή. «Μιλάμε για ένα βασικό δικαίωμα. Μιλάμε για το ότι οι άνθρωποι πρέπει να έχουν ένα καταφύγιο για να μπορέσουν να κοιμηθούν, να ξεκουραστούν και -ακόμα και αν το δούμε με όρους εντελώς καπιταλιστικούς- για να μπορέσουν να πάνε να δουλέψουν την επόμενη μέρα και να είναι παραγωγικοί, να μην έχουν άγχη και χρέη».
Στην Ελλάδα, από το 2018 οι τιμές κατοικιών έχουν αυξηθεί περισσότερο από 60% και τα ενοίκια πάνω από 45%. Επισημαίνω ωστόσο στη Γεωργία Αλεξανδρή ότι το Σπίτι Μου 1 & 2 βάζει τους δικαιούχους σε μια διαδικασία χρέους στη χώρα που φέρει συλλογικό τραύμα αφού κατά την κρίση χιλιάδες είδαν τα δάνειά τους να «κοκκινίζουν» (κι οι τράπεζες τώρα αναρωτιούνται γιατί οι πολίτες διστάζουν να πάρουν στεγαστικό). Σε κάθε περίπτωση, το πρόγραμμα απευθύνεται σε όσους μπορούν να αντεπεξέλθουν σε ένα (έστω χαμηλότοκο) δάνειο και πιθανώς και σε μια ανακαίνιση, καθώς τα σπίτια που αγοράζουν είναι παλιά.
«Πρόκειται για μια συνέχεια στην προστασία της μικροϊδιοκτησίας – όπως και το Ανακαινίζω-Νοικιάζω. Βοηθούν όσους κατάφεραν να διατηρήσουν το status της ιδιοκτησίας μέσα στην κρίση», σχολιάζει η κ. Αλεξανδρή. «Όμως, κι αυτά τα νοικοκυριά πιέζονται. Κι έχουμε μεγαλύτερες ανισότητες τώρα μετά την κρίση, γιατί κάποιοι κατάφεραν να συσσωρεύσουν σπίτια και να τα εκμεταλλευτούν μέσω Airbnb για παράδειγμα, ενώ άλλοι έχασαν το δικαίωμα στη σιγουριά που τους έδινε η ιδιοκατοίκηση».
Μήπως τα μέτρα επιτείνουν το στεγαστικό;
Διακηρυγμένος στόχος των εφαρμοζόμενων μέτρων είναι η ανακούφιση του στεγαστικού. Κάποια όμως συμβάλλουν στην αύξηση της αξίας του ακινήτου. «Γιατί οποιαδήποτε επένδυση και αν κάνεις σε ένα ακίνητο (πχ. καινούργια κουφώματα, νέο σύστημα θέρμανσης), η αξία του θα ανέβει αυτομάτως», εξηγεί η κ. Αλεξανδρή. «Οπότε μετά, σε μια πολυκατοικία μπορεί να έχεις διαμερίσματα στον δεύτερο και τον τρίτο πιο ακριβά από εκείνα στον τέταρτο, αν στα τελευταία δεν έχει γίνει ενεργειακή αναβάθμιση (σ.σ.: όπως π.χ. γίνεται με το Εξοικονομώ). Έτσι διαμορφώνονται και νέοι κοινωνικοί και χωρικοί διαχωρισμοί».
Στην πρόσφατη έκθεσή της Housing in the European Union (ECOFIN 2025), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το διατυπώνει ξεκάθαρα: τα κράτη που επέλεξαν να ενισχύσουν μόνο τη ζήτηση, με επιδοτήσεις ενοικίων ή στεγαστικών δανείων, χωρίς να αυξήσουν την προσφορά, είδαν τις τιμές να εκτοξεύονται. Οι χώρες που τελικά περιόρισαν το κόστος στέγασης –σημειώνει– ήταν αυτές που αύξησαν την προσφορά δημιουργώντας νέες κατοικίες κι ενισχύοντας το κοινωνικό απόθεμα σε ποσοστό 20%-30%.
Στην Ελλάδα, καταρχάς, δεν μπορούμε να μιλάμε για κοινωνικό απόθεμα. Είμαστε η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που δεν διαθέτει κοινωνική κατοικία. Ο Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας και η Δημόσια Επιχείρηση Πολεοδομικού Σχεδιασμού καταργήθηκαν το 2012 με τα Μνημόνια. Έπρεπε να περάσουν δέκα ολόκληρα χρόνια από τότε, για να δημιουργηθεί το 2022 η Γενική Γραμματεία Κατοικίας. «Το 2022. Εκεί που η στεγαστική πολιτική σε άλλες χώρες στην Ευρώπη υπάρχει δεκαετίες», σημειώνει η κ. Αλεξανδρή.
Αντιπαροχή, αγάπη μου
Στα μέτρα για την κατοικία, προστέθηκε αυτό της «κοινωνικής αντιπαροχής», με τη σχετική σύμβαση με το Υπερταμείο να υπογράφεται στις 19 Νοεμβρίου. Στο πλαίσιό του, ιδιώτες θα αξιοποιούν ακίνητα του Δημοσίου, θα χτίζουν δηλαδή σε αυτά, και θα προσφέρουν το 30% με μειωμένο ενοίκιο για κοινωνική κατοικία. Προβλέπεται μάλιστα να οικοδομηθούν και ανενεργά στρατόπεδα, «φιλέτα» δηλαδή.
Για την κ. Αλεξανδρή, η «κοινωνική αντιπαροχή» είναι πολλαπλώς προβληματικό μέτρο. «Τι ήταν ιστορικά στην Ελλάδα η αντιπαροχή; Ένα σύστημα ανάπτυξης της πόλης το οποίο παρήγε προσιτή στέγαση, καθώς το ελληνικό κράτος και τότε δεν ήθελε να δώσει πόρους για κοινωνική κατοικία». Τώρα, αντί να εξετάσουν πώς μπορεί να αξιοποιηθεί το υπαρκτό κτιριακό απόθεμα, με το νέο πρόγραμμα «ονομάζουν την αντιπαροχή κοινωνική» και οι πόλεις «χάνουν μια φοβερή ευκαιρία για πράσινους χώρους, όπως χάθηκαν και στο Ελληνικό υπέρ του κατασκευαστικού τομέα. Επαναλαμβάνεται το ίδιο μοντέλο, δηλαδή δίνεται γη στον κατασκευαστικό τομέα. Τα κτίρια που θα οικοδομηθούν, όσο πράσινα και ενεργειακά αυτόνομα κι αν είναι, δεν θα έχουν θετικό αποτύπωμα για το κλίμα».
Υπάρχει όμως κι άλλο πρόβλημα. «Πώς θα διασφαλιστεί ότι ο ιδιώτης κατασκευαστής θα δώσει όντως σε προσιτή τιμή το 30% των κατοικιών; Πώς θα οριστεί νομικά το “προσιτό” στην Ελλάδα;». Εξηγεί ότι στη βιβλιογραφία υπάρχει μεγάλη συζήτηση για το πώς υπολογίζεται σε σχέση με το εισόδημα.
«Στην πολεοδομική ιστορία της Ελλάδας, όλα τα μέτρα ήταν υπέρ της αγοράς. Γι' αυτό έχουμε φτάσει σε μια κρίση κατοικίας. Έχουμε φτάσει σε μια κρίση ενέργειας που έρχεται και πατάει πάνω στην κρίση κατοικίας. Έχουμε φτάσει σε αυτήν τη δυσβάσταχτη κατάσταση για τα νοικοκυριά. Και γι’ αυτό έχουμε και μια κρίση δημοκρατίας».
Όπου υποχωρεί το κράτος πρόνοιας, τρίβει τα χέρια της η «αγορά»
Σχολιάζω πως η ίδια κυβέρνηση που κατάργησε την προστασία της πρώτης κατοικίας (δες εδώ κι εδώ), τώρα λαμβάνει μέτρα για τη στέγαση. Να σε κάψω Γιάννη, να σ’ αλείψω λάδι, που λέει ο λαός μας.
«Συμβαδίζουν αυτά», σημειώνει η κ. Αλεξανδρή. «Οι πολιτικές πρόνοιας διαρκώς συρρικνώνονται και οι πολιτικές που βοηθούν την αγορά ενισχύονται. Με προγράμματα τύπου Ανακαινίζω Νοικιάζω, Σπίτι μου 1 & 2, Εξοικονομώ, κινητοποιείται πάλι η πολιτική οικονομία της αντιπαροχής: εννοώ τα επαγγέλματα που χρειάζονται για να ανακαινίσεις ένα σπίτι (πολεοδόμοι, αρχιτέκτονες, μηχανικοί κλπ) και τα κοινωνικά στρώματα που δεν έχασαν τις κατοικίες τους τον καιρό των μνημονίων. Ταυτόχρονα, σε όσους δεν τα κατάφεραν (όχι επειδή έφταιγαν οι ίδιοι, αλλά λόγω των πολιτικών που επιβλήθηκαν), κόβεται όλο και περισσότερο η οποιαδήποτε πρόνοια».
«Η υποχώρηση της πρόνοιας διαφαίνεται και στο ότι επενδυτικά κεφάλαια διεισδύουν τώρα στις φοιτητικές εστίες», σχολιάζω στην κ. Αλεξανδρή. Δημοσιεύματα τον Νοέμβριο αναφέρονταν σε επικείμενη μαζική αγορά κτιρίων για φοιτητικές κατοικίες από επενδυτικό όμιλο.
«Αυτό είναι η τάση στην Ευρώπη. Όπου οπισθοχωρεί το κράτος πρόνοιας, δημιουργούνται νέες αγορές. Στις φοιτητικές εστίες δημιουργούνται νέες υποαγορές κατοικίας. Στις Βρυξέλλες, οι χρηματοοικονομικοί επενδυτές μπαίνουν από αυτές τις υποαγορές, αφού δεν μπόρεσαν να μπουν μέσω κάποιας κρίσης, γιατί δεν υπήρχε κρίση. Ή μπαίνουν μέσα από τους οίκους ευγηρίας, νομίζω θα το δούμε και αυτό σύντομα».
Λίγο μετά τη συνέντευξη, διάβαζα ότι ψηφίστηκε τροπολογία που επιτρέπει στα Ιδρύματα Κοινωνικής Φροντίδας να εκποιούν την ακίνητη περιουσία τους, μεταφέροντας την εποπτεία τους από τους ΟΤΑ στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση. Σύμφωνα με δημοσιεύματα, η ρύθμιση «φωτογραφίζει» το Γηροκομείο Αθηνών, εγείροντας φόβους ότι η περιουσία του μπορεί να μετατραπεί σε φιλέτο προς εκμετάλλευση εις βάρος της κοινωνικής του αποστολής.
«Υπάρχει και το καινούργιο κατασκευαστικό μοντέλο “build to rent”, εκεί δηλαδή που δεν χτίζονται καινούργιες κοινωνικές κατοικίες, οι επενδυτές ενδιαφέρονται να χτίσουν σπίτι για να το νοικιάσουν στις νέες οικογένειες. Ή στους νέους προωθείται σαν καινούργιο μοντέλο το co-living, η συγκατοίκηση. Θα έρθει και σε εμάς αυτό». Σημειώνεται ότι στις 7 Σεπτεμβρίου, ο πρωθυπουργός προέτρεπε τους νέους να συγκατοικούν.
Ο «κόφτης» ήρθε αργά
Τον Νοέμβριο ωστόσο υπογράφηκε Κοινή Υπουργική Απόφαση που προβλέπει μεταξύ άλλων «κόφτη» στην Golden Visa ώστε να μην αγοράζονται μαζικά ακίνητα για να μετατρέπονται σε Airbnb. Απαγορεύεται η βραχυχρόνια μίσθωση για νέες επενδύσεις από το 2024 κι εξής.
Too little too late, για την κ. Αλεξανδρή. «Και πώς θα αντιμετωπίσουν αυτούς που το έχουν κάνει ήδη σωρηδόν; Βάζεις κόφτη, όταν το rent gap έχει κλείσει;». Το rent gap (χάσμα προσόδου) είναι το χάσμα ανάμεσα στην τωρινή αξία του ακινήτου και στην αξία που πιστεύεις ότι μπορεί να πιάσει. «Δηλαδή, η κερδοσκοπία. Γι’ αυτούς που αγόρασαν ήδη μαζικά ακίνητα στην κρίση που οι αξίες τους ήταν χαμηλές και τώρα κερδοσκοπούν, τι παρέμβαση θα κάνουν;».
Πότε η χώρα μας διέβη τον Ρουβίκωνα; Πότε δηλαδή χρηματιστικοποιήθηκε η κατοικία;
Τα πρώτα σημάδια της ανιχνεύονται με την ένταξη στο ευρώ, μου λέει. Όταν «όλο και περισσότερα νοικοκυριά αρχίζουν να παίρνουν στεγαστικά δάνεια γιατί τότε ο δανεισμός γίνεται πιο φθηνός. Και μετά αυτό με την κρίση γιγαντώνεται». Η κερκόπορτα άνοιξε με την κατάργηση ΟΕΚ-ΔΕΠΟΣ και πολιτικές όπως η Golden Visa, που παρότι ξεκίνησε το 2013 έγινε «της μόδας» όταν το ρίσκο επένδυσης στην ελληνική αγορά ακίνητων μειώθηκε με επενδύσεις τύπου Airbnb. «Αυτές είναι οι άλλες πολιτικές που ξεκινάνε μετά το 2015, ουσιαστικά με το Τρίτο Μνημόνιο. Αυτό άνοιξε την κεντρική πόρτα για τη χρηματιστικοποίηση της κατοικίας. Κι έπειτα, η κυβέρνηση Μητσοτάκη από το 2019 την απογείωσε. Με τον νέο Πτωχευτικό Κώδικα, την κατάργηση του νόμου Κατσέλη και λοιπά».
Το κράτος να μπει στο παιχνίδι του real estate
«Για μένα λύση στην κρίση της κατοικίας είναι η κρατική παρέμβαση. Κρατική παρέμβαση όμως με κοινωνικά κριτήρια. Με στόχο την πρόνοια, όχι την αγορά», λέει η κ. Αλεξανδρή. Μια λύση είναι να τεθεί πλαφόν στα ενοίκια. «Δεν μπορεί το ενοίκιο για ένα ακίνητο της δεκαετίας του ’70, χωρίς σύστημα θέρμανσης, με παλιά παντζούρια, να είναι 600 ευρώ. Πλαφόν. Για παλιά ακίνητα, ενοίκιο μέχρι 250-300 ευρώ. Και έτσι ρυθμίζεται η αγορά μια και καλή», υποστηρίζει η κ. Αλεξανδρή.
«Έχει εφαρμοστεί στο Βερολίνο. Τη χρονιά που λειτούργησε, μειωθήκαν οι τιμές των ενοικίων. Μετά, εν μέσω πιέσεων από χρηματοοικονομικούς επενδυτές, εκδόθηκε απόφαση από το ανώτατο δικαστήριο της Γερμανίας ότι το πλαφόν είναι αντισυνταγματικό. Οπότε, πάλι εκτοξεύτηκαν οι τιμές».
Η Βαρκελώνη αποτελεί σημαντικό case study για το θέμα της στέγασης, αφού η δημαρχία της Άντα Κολάου είχε προέλθει από το κίνημα κατοικίας. Η κ. Αλεξανδρή έχει κάνει έρευνα εκεί. Από το 2007 είχαν εισάγει με νόμο την έννοια της ευαλωτότητας αναφορικά με την κατοικία – εκεί πάτησε η Κολάου και πέρασε πολλά μέτρα υπέρ των ευάλωτων, εναντίον των εξώσεων. «Ωστόσο, για να περάσουν αυτά, είχε προηγηθεί πολλή ανάλυση της αγοράς, της κοινωνικής κατάστασης. Υπάρχει Παρατηρητήριο Κατοικίας, το οποίο εξετάζει την κατάσταση στην πόλη - οικονομικούς, κοινωνικούς, πολεοδομικούς παράγοντες».
Τα διεθνή θετικά παραδείγματα δεν λείπουν. Η Βιέννη θεωρείται πρότυπο στην κοινωνική κατοικία. «Το κράτος εκεί ελέγχει τη μισή πόλη. Το ίδιο ισχύει και στη Σουηδία, μέσα από το public housing (σ.σ.: πρόκειται για μη κερδοσκοπικές δημοτικές εταιρείες κατοικίας). Όταν σε μια γειτονιά τα μισά αποθέματα ανήκουν στον δήμο, τότε ο δήμος παίζει real estate παιχνίδι. Γιατί ορίζει την τιμή στα ακίνητά του. Και μετά ο ιδιώτης, είτε μικροϊδιοκτήτης είτε μεγαλοπενδυτής, πόσο να την αυξήσει;». Έπειτα, στη Σουηδία «υπάρχουν πολύ ισχυρά σωματεία ενοικιαστών, οπότε οι τιμές σε μία περιοχή προσδιορίζονται με βάση τις διαπραγματεύσεις με αυτά».
Η Θεσσαλονίκη δείχνει τον δρόμο
Στην Ελλάδα, πρέπει καταρχάς να διαμορφωθεί ένα απόθεμα κατοικιών στη λογική της κοινωνικής κατοικίας το οποίο να ανήκει στο κράτος, τονίζει η Γεωργία Αλεξανδρή. Μελετά τώρα μια τέτοια πρωτοβουλία στη χώρα μας, το Housing Thessaloniki της δημοτικής Αναπτυξιακής Μείζονος Αστικής Θεσσαλονίκης.
Στο πλαίσιο του πρότζεκτ και σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο, έγινε χαρτογράφηση των κενών ακινήτων που ανήκουν σε δημόσιους φορείς αλλά δεν χρησιμοποιούνται. «Έχουν εντοπίσει προς το παρόν 40, τα ανακαίνισαν και τώρα θα τα δώσουν σε νοικοκυριά ευάλωτα».
Σαράντα είναι λίγα, «αλλά έχουν φτιάξει μια μεθοδολογία». Έτσι, «σιγά σιγά φτιάχνουν απόθεμα κοινωνικής κατοικίας, που στην Ελλάδα δεν υπάρχει. Αυτό είναι κοινωνική κατοικία: δίνω το σπίτι σε νοικοκυριά και η ιδιοκτησία παραμένει στο κράτος. Δεν το πουλάω σε ιδιώτη, ο οποίος μόλις περάσει η περίοδος που υποχρεωτικά το κρατά σε προσιτή τιμή, το κάνει ό,τι θέλει. Νομίζω ότι το Housing Thessaloniki είναι μια ειλικρινής και βιώσιμη απάντηση στο ζήτημα της κατοικίας, θα μπορούσε να γίνει παράδειγμα προς μίμηση καθολικό».
Ζήτημα δημοκρατίας
«Αν συνεχίσουμε προς την πλήρη χρηματιστικοποίηση της κατοικίας, πώς βλέπετε την πόλη του αύριο;» ρωτώ τη Γεωργία Αλεξανδρή. «Μια δυστοπία. Νομίζω ότι θα υπάρχουν συνεχείς εκτοπισμοί και τόσο έντονοι που σίγουρα θα εκδηλωθούν και πολιτικές αναταραχές». Γι’ αυτό, «πρέπει να διεκδικήσουμε το δικαίωμα στις κοινωνικές υποδομές. Είναι και η κοινωνική κατοικία μέσα. Είναι και η δημόσια ενέργεια. Είναι και το νερό. Είναι τα πάντα που οδεύουν προς ιδιωτικοποίηση».
Βρέθηκε πρόσφατα στις Κανάριες Νήσους στην Ισπανία για ένα συνέδριο, μου λέει. «Εκεί έχουν αρχίσει τα διάφορα κινήματα να λένε “Tourists Go Home”, στο οποίο είμαι αντίθετη γιατί θεωρώ ότι όλοι έχουμε δικαίωμα στις διακοπές - κι ότι η κατάσταση στην Ισπανία είναι το αποτέλεσμα πάλι κρατικών πολιτικών και real estate συμφερόντων.
»Πριν από έναν-δυο μήνες λοιπόν, είχε επισκεφθεί τις Κανάριες Νήσους ο αρχηγός του VOX –του πιο ακροδεξιού κόμματος στη χώρα– ο οποίος σε συγκέντρωση με τους ομοϊδεάτες του υποστήριξε ότι για την αύξηση των ενοικίων εκεί ευθύνονται οι μετανάστες που δουλεύουν στον τουρισμό, ότι αυτοί παίρνουν τα σπίτια. Εκεί πάει το πράγμα. Όταν δεν γίνεται έρευνα και δεν έχουν στοιχεία οι πολίτες, όταν δεινοπαθούν, όταν το προοδευτικό μέτωπο αμπελοφιλοσοφεί, ποιος θα καρπωθεί την όλη κατάσταση; Οι ακροδεξιοί. Οπότε συζητάμε για ζήτημα δημοκρατίας».
