Η Νότια Αφρική ήταν αντιμέτωπη με την Αποκάλυψη. Καθημερινά, έθαβε ολοένα και περισσότερα θύματα του HIV/AIDS. Οι φτωχοί πέθαιναν «από αυτό το πράγμα» γιατί τα φάρμακα ήταν πανάκριβα. Το 1997, ο τότε πρόεδρος της χώρας Νέλσον Μαντέλα πέρασε νόμο για να παρακάμψει τις πατέντες και να παραχθούν φθηνά φάρμακα. Το 1998, με την ασθένεια να έχει γονατίσει περί το 6,5% του πληθυσμού της χώρας, 39 φαρμακευτικές βιομηχανίες αποφάσισαν να σύρουν τον Μαντέλα στα δικαστήρια. Τελικά, το 2001, μετά από διεθνή κατακραυγή, οι εταιρείες απέσυραν τη μήνυση. Τα φάρμακα στη Νότια Αφρική εξακολούθησαν να είναι ακριβά.
Με τον νόμο του 1997, ο Μαντέλα δεν παραβίαζε κάποιον κανονισμό (όχι ότι κάτι τέτοιο δεν θα δικαιολογούνταν όταν εκατομμύρια άνθρωποι πέθαιναν σαν τις μύγες). Έκανε χρήση των εξαιρέσεων που προέβλεπε ο νεοσυσταθείς τότε Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου σε περίπτωση υγειονομικής κρίσης: υποχρεωτική αδειοδότηση για παραγωγή γενοσήμων με καταβολή εφάπαξ ποσού στον κάτοχο της πατέντας και εισαγωγή πιο φθηνών φαρμάκων από άλλη χώρα. Το πατενταρισμένο φάρμακο για το AIDS στα 10.000 δολάρια ανά ασθενή ήταν απλησίαστο. Τώρα η τιμή θα μειωνόταν κατά 50-90%. Όμως, όχι. Η Φαρμακευτική Έρευνα και Βιομήχανοι Αμερικής (PhRMA/Pharmaceutical Research and Manufacturers of America), η πανίσχυρη ένωση των 100 μεγαλύτερων αμερικανικών φαρμοκοβιομηχανιών κι ένα από το μεγαλύτερα λόμπι στην Ουάσιγκτον, ονόμασε την κίνηση Μαντέλα «πειρατεία» - και ισχυρίστηκε ότι έτσι θα μειωθούν τα κέρδη στα οποία βασίζεται η έρευνα. Η συνέχεια είναι γνωστή.
Κι αν τότε τα έβαλε με έναν πρόεδρο-σύμβολο, σήμερα η PhRMA δεν δίστασε να τα βάλει με τον πρόεδρο της υπερδύναμης, τον Τζο Μπάιντεν. «Αυτή η αλλαγή στην μακρόχρονη αμερικανική πολιτική δεν θα σώσει ζωές», δήλωσε ο πρόεδρος της PhRMA Στίβεν Γιούμπλ μόλις ο Μπάιντεν ανακοίνωσε στις 5 Μαΐου ότι στηρίζει την πρόταση της Νότιας Αφρικής και της Ινδίας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ) για (προσωρινή) άρση της πατέντας για τα εμβόλια κατά του κορωνοϊού, προκειμένου να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η πανδημία. «Επίσης, αντίκειται στην κοινή λογική της διακηρυγμένης πολιτικής του προέδρου Μπάιντεν για ανοικοδόμηση των αμερικανικών υποδομών και τη δημιουργία θέσεων εργασίας, με την παράδοση αμερικανικών καινοτομιών σε χώρες που επιδιώκουν να υπονομεύσουν την πρωτοκαθεδρία μας στην βιοϊατρική ανακάλυψη», συμπλήρωνε.
Από κοντά και ο Οργανισμός Βιοτεχνολογικής Καινοτομίας, ένα λόμπι που εκπροσωπεί φαρμακοβιομηχανίες περιλαμβανομένων των Moderna, Pfizer και Johnson & Johnson. Αυτές μάλιστα απείλησαν την κυβέρνηση Μπάιντεν, δηλώνοντας ότι η άρση της πατέντας «θα λειτουργήσει ως αντικίνητρο για τις εταιρείες και την αντίδρασή τους στην επόμενη πανδημία».
Αφήνοντας τον παγκόσμιο Νότο να πεθαίνει
Τη δήλωση Μπάιντεν ακολούθησε επίσημη ανακοίνωση της επικεφαλής διαπραγματεύτριας Εμπορικών Υποθέσεων των ΗΠΑ Κάθριν Τάι. «Αντιμετωπίζουμε μια παγκόσμια υγειονομική κρίση και οι ακραίες συνθήκες της πανδημίας του κορωνοϊού καλούν για ακραία μέτρα», έγραφε η ανακοίνωση. Ήταν η εβδομάδα που η Ινδία κατέγραφε το 46% των νέων κρουσμάτων παγκοσμίως. Η πρόταση Ινδίας-Νότιας Αφρικής για άρση της πατέντας έχει κατατεθεί στον ΠΟΕ από τον Οκτώβριο. Αν εγκριθεί, οι φτωχές χώρες θα μπορούν να παράγουν γενόσημα εμβόλια και θεραπείες κατά του ιού. Την υποστηρίζουν ήδη 100 χώρες, εκατοντάδες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, πρώην πολιτικοί ηγέτες. Απέναντί τους, μεγάλες φαρμακευτικές και πλούσιες χώρες όπως η Ελβετία και η Ευρωπαϊκή Ένωση, με πρωτοστατούσα τη Γερμανία.
Ακόμα όμως και ένας εκ των στυλοβατών της πρωτοβουλίας COVAX, που έχει στόχο να εμβολιάσει 20% του ευάλωτου πληθυσμού των αναπτυσσόμενων χωρών, ο μεγαλοεπιχειρηματίας Μπιλ Γκέιτς, δήλωσε πως δεν συμφωνεί με την άρση των πατεντών. Θεωρεί πως δεν υπάρχει η δυνατότητα και η γνώση σε φτωχές χώρες να παραχθούν περισσότερα εμβόλια με ασφάλεια έτσι κι αλλιώς. Τον αντέκρουσαν κορυφαίοι αναλυτές, όπως ο νομπελίστας οικονομολόγος Πολ Κρούγκμαν και η διευθύντρια του εμπορικού παρατηρητηρίου Public Citizen Λόρι Γουάλακ σε άρθρο τους στην Washington Post με τον εύγλωττο τίτλο: «Η διατήρηση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας για τα Covid19 εμβόλια είναι ηθικά λανθασμένη και ανόητη». Σε αυτό, επιπλέον σημείωναν πως μέχρι τα τέλη Απριλίου η COVAX είχε διανείμει περί τα 38 εκατ. δόσεις, τη στιγμή που οι ΗΠΑ χορηγούν ημερησίως 3 εκατ. δόσεις.
Τον Απρίλιο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δήλωνε πως από τα 700 εκατομμύρια εμβόλια που είχαν χορηγηθεί διεθνώς, μόλις το 0,2% αναλογούσε στις φτωχές χώρες. Σύμφωνα με μελέτη, σχεδόν το 25% του παγκόσμιου πληθυσμού δεν θα έχει πρόσβαση στο εμβόλιο μέχρι το 2022. «Πλούσιες χώρες, περιλαμβανομένης της ΕΕ, έχουν δεσμεύσει το 51% αυτών των δόσεων ή γύρω στις 3,85 δισ. δόσεις, αν και αποτελούν το 13,7% του παγκόσμιου πληθυσμού. Από τις 13 παραγωγούς εταιρείες, μόνο οι έξι έχουν πουλήσει σε φτωχές και μεσαίου εισοδήματος χώρες», περιλαμβανομένης της Astra Zeneca/Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, λέει η ίδια μελέτη. Πιο δυσοίωνο, το Economist Intelligence Unit προβλέπει ότι οι φτωχές χώρες μπορεί να φθάσουν μέχρι το 2024 για να επιτύχουν ανοσία.
Όταν οι ΗΠΑ μοίραζαν απλόχερα συνταγή της Pfizer
Κι ενώ κρατιόμαστε με το ένα χέρι από το χείλος ενός αβυσσαλέου γκρεμού, βιώνουμε την απίθανη συνθήκη υπό την οποία πρέπει να πειστούν και οι 164 χώρες-μέλη του ΠΟΕ για να αρθούν έστω προσωρινά οι πατέντες των εμβολίων - καθώς προβλέπεται ομοφωνία.
«Αν δεν φτάσουν τα εμβόλια στον Παγκόσμιο Νότο, στις πιο φτωχές χώρες, στην Αφρική και την Ασία, αν δεν λάβουν τα εμβόλια γρήγορα, ο ιός θα μεταλλαχθεί», λέει ο κορυφαίος Αμερικανός διανοητής Νόαμ Τσόμσκι στο Truthout μετά την πρόταση Μπάιντεν και σχολιάζοντας τη στάση της ΕΕ. «Συμβαίνει ήδη, υπάρχουν πιο ανθεκτικά στελέχη. Μπορεί να καταλήξουμε με κάτι σαν τον Έμπολα, τόσο θανάσιμο, που δεν μπορείς να κάνεις τίποτα. Κι αυτό θα μεταδοθεί πίσω στην Ευρώπη. Εσείς, λοιπόν, θα πεθάνετε όλοι. Και τι κάνουν; Γαντζώνονται από τα εμβόλια, αρνούνται να τα δώσουν στην Αφρική και την Ασία. Δεν είναι απλώς υπερβολικά ανήθικο, ειδικά αν λάβουμε υπόψη μας τι έχει κάνει οι Ευρώπη σε αυτές τις χώρες ανά τους αιώνες. Είναι αυτοκτονικό. Είναι η απληστία, το να έχω αυτό που θέλω, που τα υπερβαίνει όλα. Ένα μεγάλο μέρος αυτού είναι η προστασία των αποκαλούμενων δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας των μεγάλων φαρμακευτικών εταιρειών. Πρέπει να σιγουρευτούμε ότι βγάζουν εξωφρενικά κέρδη, ακόμα κι αν σκοτώνουμε τους εαυτούς μας… Πρόκειται για μια βαθιά ριζωμένη ασθένεια».
Οι «σταυροφόροι της πατέντας» είναι ανένδοτοι. Η πνευματική ιδιοκτησία, «η οποία είναι το αίμα του ιδιωτικού τομέα, είναι αυτή που έφερε τη λύση στην πανδημία και προς το παρόν δεν αποτελεί εμπόδιο», δήλωνε ο επικεφαλής της Pfizer Άλμπερτ Μπουρλά ήδη από τον Δεκέμβριο του 2020. Εν αντιθέσει όμως με το αίμα, η προστασία της πατέντας δεν είναι κάποιο προαιώνιο φυσικό στοιχείο, αλλά ένας ακόμα εμπορικός κανόνας, και μάλιστα νεότατος.
Ήταν μόλις το 1994 που ο Μπάιντεν και η κυβέρνηση Μπιλ Κλίντον υπερψήφιζαν τις Αποφάσεις του Γύρου Συνομιλιών της Ουρουγουάης, ο οποίος κατέληξε στην ίδρυση του ΠΟΕ το 1995 ως συνεχιστή της Γενικής Συμφωνίας Δασμών και Εμπορίου (General Agreement on Tariffs and Trade / GATT). Μεταξύ των συμφωνιών-ακρογωνιαίων λίθων του ΠΟΕ που καθορίζουν τους κανόνες του είναι και η περιβόητη Συμφωνία για τα Δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας στον Τομέα του Εμπορίου (Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights agreement / TRIPS).
Η TRIPS προβλέπει ότι η προστασία των πατεντών σε όλα τα τεχνολογικά πεδία πρέπει να είναι τουλάχιστον για 20 χρόνια και να αφορά τόσο στο τελικό προϊόν, όσο και στη διαδικασία παραγωγής του. Στην προ-ΠΟΕ εποχή, οι πατέντες προστάτευαν τη διαδικασία, αλλά όχι το τελικό προϊόν, όπως επισήμαινε ήδη από το 2005 ο Νόαμ Τσόμσκι. Με άλλα λόγια, αν κάποιος έβρισκε έναν πιο έξυπνο τρόπο να παράγει, για παράδειγμα, φάρμακα για το AIDS, μπορούσε να το κάνει. Η προστασία των πατεντών γίνεται πλέον με έναν τρόπο «που δεν υπήρχε ποτέ στο παρελθόν και θα μπορούσε να έχει αποτρέψει τη ανάπτυξη στις ΗΠΑ και σε οποιαδήποτε άλλη χώρα αν υπήρχε τότε», τόνιζε ο σπουδαίος διανοητής σε συνέντευξή του στις 27 Οκτωβρίου 2020 στο Literary Hub. «Αντιστοιχούν σε μαζικά μονοπωλιακά δικαιώματα τιμολόγησης. Έτσι, η φαρμακευτική βιομηχανία ‘πιάνει την καλή’».
Οι όροι της TRIPS λοιπόν περιορίζουν ουσιαστικά τον ανταγωνισμό ή/και εμποδίζουν τη μεταφορά τεχνολογίας.
Πριν την ίδρυση του ΠΟΕ, «η προστασία των πατεντών ήταν πολύ πιο χαλαρή», θα πει στο αμερικανικό Jacobin ο εξειδικευμένος δημοσιογράφος και πρώην ερευνητής ανοσολογίας Στίβεν Μπουρανί. Ήταν πολύ συνηθισμένο χώρες όπως η Ισπανία, η Ιταλία και ο Καναδάς να παράγουν εγχώρια φαρμακευτικά προϊόντα. «Μετά, θα πλήρωναν μια προμήθεια ή μάλλον ένα ποσό για αδειοδότηση στη φαρμακευτική που είχε την πατέντα, ενώ παρήγαν οι ίδιοι μια φθηνότερη εκδοχή», λέει ο Μπουρανί. Στον δε Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο -λέει- όταν η αμερικανική κυβέρνηση προσπαθούσε να παράγει περισσότερη πενικιλίνη, υποχρέωσε την Pfizer να παραχωρήσει τη συνταγή της. «Όχι μόνο τη μοιράστηκαν με όλους τους ανταγωνιστές της Pfizer και έδωσαν συμβόλαια σε βιομήχανους, αλλά έχτισαν βιομηχανίες χρησιμοποιώντας τη διαδικασία της Pfizer».
Όπως αποδείχθηκε με την περίπτωση της Νότιας Αφρικής, ακόμα και η υπό συνθήκες «ευελιξία» του ΠΟΕ συχνά μπλοκάρεται. Σύμφωνα με τον Κρούγκμαν και τη Γουάλακ, οι φαρμοκοβιομηχανίες έχουν υπονομεύσει οποιαδήποτε ευελιξία πιέζοντας τις ΗΠΑ να επιβάλλουν κυρώσεις σε όποια χώρα τη χρησιμοποιεί και «χτίζοντας “συστάδες” εμποδίων δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Ενισχύουν το μονοπώλιό τους καταχωρώντας αποκλειστικά δικαιώματα για βιομηχανικά σχέδια και μη δημοσιοποιημένα στοιχεία όπως εμπορικά μυστικά και στοιχεία δοκιμών, εκτός από τις αναρίθμητες πατέντες και τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας για κάθε φάρμακο. Κάθε στοιχείο θα χρειαζόταν άδεια, και ακόμα και οι ευελιξίες στο πλαίσιο του ΠΟΕ μπορεί να μην τις περιλάμβαναν όλες».
Εκείνο που δεν είναι ευρέως γνωστό, είναι πως μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες όπως η Pfizer ήταν που πίεσαν να θεσμοθετηθεί η συμφωνία TRIPS. Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ’80, ο τότε πρόεδρος της Pfizer Έντμουντ Πρατ φέρεται να πρωτοστατούσε σε μια τεράστια καμπάνια λόμπινγκ με στόχο να διασφαλιστεί ότι στον Γύρο Διαπραγματεύσεων της Ουρουγουάης θα περιλαμβανόταν ισχυρή συμφωνία για τις πατέντες. Σύμφωνα με μελετητές, ο Πρατ ήταν ένας εκ των δύο που «οργάνωσαν, πίεσαν και καλόπιασαν την κυβέρνηση να περιλάβει το θέμα της πνευματικής ιδιοκτησίας στις συνομιλίες».
Όπως σημειώνει το «Public Citizen», με τη συμφωνία TRIPS «αυξήθηκαν τα φαρμακευτικά κόστη στις ΗΠΑ και περιορίστηκε περαιτέρω η διαθεσιμότητα σωτήριων φαρμάκων στις αναπτυσσόμενες χώρες του ΠΟΕ». Η TRIPS βέβαια αύξησε τα κέρδη των φαρμακευτικών εταιρειών. Τόσο λόμπινγκ, πού αλλού θα αποσκοπούσε;
Αξιοποιούν δημόσιο χρήμα, προσπορίζονται όλα τα κέρδη
Από τα βασικά επιχειρήματα όσων πολεμούν την άρση της πατέντας είναι πως η ανάπτυξη των εμβολίων είναι δύσκολη, απρόβλεπτη και στοιχίζει πολύ. Πως οι πατέντες αποτέλεσαν κίνητρο για να αναπτυχθούν εμβόλια σε χρόνο-ρεκόρ - και το ίδιο θα συμβεί όποτε ξαναχρειαστεί.
Ο διευθύνων σύμβουλος της Pfizer Άλμπερτ Μπουρλά έχει κατ’ επανάληψη δηλώσει ότι η εταιρεία έχει αποφύγει να στηριχθεί σε κρατικά κονδύλια για έρευνα κι ανάπτυξη. Ωστόσο γενικά για την ανάπτυξη των εμβολίων έπεσε πολύ δημόσιο χρήμα.
Για παράδειγμα, σύμφωνα με έρευνα της οργάνωσης Public Citizen, τα περισσότερα εμβόλια κατά του κορωνοϊού, περιλαμβανομένων των Pfizer/BioNtech, Moderna και Johnson & Johnson, χρησιμοποιούν τεχνολογία σταθεροποιημένης πρωτεΐνης ακίδας (stabilized spike protein), η οποία αναπτύχθηκε to 2016 από τα Εθνικά Ιδρύματα Υγείας των ΗΠΑ (National Institutes of Health/NIH) με κρατικά κονδύλια. Τα ΝΙΗ χρηματοδοτούν με 39,2 δισ. δολάρια τον χρόνο έρευνα σε πανεπιστήμια, ιατρικές σχολές και ερευνητικά ινστιτούτα. Τα NIH φέρονται να έχουν ήδη διεκδικήσει συν-ιδιοκτησία για το εμβόλιο της Moderna.
Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με το εταιρικό παρατηρητήριο Corporate Watch, η καινοτομία συμβαίνει ως επί το πλείστον σε πανεπιστήμια, κρατικά εργαστήρια και εργαστήρια μικρότερων εταιρειών – ενώ η ακαδημαϊκή πλατφόρμα Conversation χαρακτήρισε τα πανεπιστήμια «κρυμμένη επιδότηση». Έτσι, το 2019, οι εταιρείες-μέλη της PhRMA φέρονται να ξόδεψαν μόνο 13 δισ. δολάρια στην προκλινική έρευνα - τα περισσότερα ερευνητικά κονδύλια τα αξιοποιούν σε δοκιμές μετά την ανακάλυψη του φαρμάκου (η οποία φέρεται να γίνεται συνήθως σε πανεπιστήμια κλπ), κι έπειτα αναλαμβάνουν το branding, την παγκόσμια προώθηση, τη νομική προστασία και την παρασκευή, κατά τον Μπουρανί. Σύμφωνα με το Corporate Watch, από τα 44 πιο δημοφιλή φάρμακα της Pfizer, μόνο τα 10 αναπτύχθηκαν «μέσα» στην εταιρεία και από τα 18 της Johnson & Johnson, τα 2.
Επιπλέον, συνολικά οι κυβερνήσεις διοχέτευσαν τουλάχιστον 93 δισ. ευρώ για να χρηματοδοτήσουν την έρευνα και την παραγωγή εμβολίων και θεραπευτικών σκευασμάτων Covid19 - με το 95% να πηγαίνει στα εμβόλια, σύμφωνα με στοιχεία του Ιδρύματος kENUP στις 10 Ιανουαρίου 2021, που δημοσίευσε το Business Wire.
Ο εταίρος της Pfizer, η γερμανική BioNTech, χρηματοδοτήθηκε από το γερμανικό κράτος με περί τα 367 εκατ. ευρώ κατόπιν σχετικής συμφωνίας τον Σεπτέμβριο του 2020 για την επίσπευση της ανάπτυξης και παρασκευής στην εγχώρια αγορά. Στην BioNTech χρεώνεται η τεχνολογία του «messenger RNA», που βοηθά το σώμα να δημιουργήσει μια πρωτεϊνη-κλειδί από τον ιό, προκαλώντας αντίδραση ανοσίας.
Το «εγχείρημα εμβόλιο» ενίσχυσε και η Operation Warp Speed (Επιχείρηση Ταχύτητα Φωτός) του τέως Αμερικανού προέδρου Τραμπ. Η Moderna και η Johnson & Johnson, για παράδειγμα, έλαβαν σχετική χρηματοδότηση για έρευνα και ανάπτυξη 1 δισ. και 450 εκατ. δολ. αντίστοιχα.
Δημόσιο χρήμα όμως έπεσε όμως και για την ελαχιστοποίηση του ρίσκου. Έτσι, οι κυβερνήσεις έκαναν μαζικές προπαραγγελίες εμβολίων, απαλλάσσοντας τις φαρμακοβιομηχανίες από το όποιο ρίσκο των μελλοντικών πωλήσεων.
Κι ενώ το δημόσιο χρηματοδότησε καθώς φαίνεται αφειδώς το Covid19 εμβόλιο, οι εταιρείες προσπορίζονται τα κέρδη - μεγιστοποιημένα από τις πατέντες. Η Astra Zeneca είναι προς το παρόν η μόνη εταιρεία που, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, έχει δεσμευτεί ότι δεν θα βγάλει κέρδος από το εμβόλιο τουλάχιστον κατά τη διάρκεια της πανδημίας και εις το διηνεκές για τις φτωχές χώρες. Το εμβόλιο αυτό στοιχίζει μόλις 1,77 ευρώ.
Την ημέρα που ο Τζο Μπάιντεν δήλωνε πως στηρίζει την άρση των πατεντών, το Reuters επεσήμαινε πως η Pfizer αναμένει πωλήσεις του Covid19 εμβολίου της (16 ευρώ η δόση) ύψους τουλάχιστον 26 δισ. δολαρίων φέτος και ότι η διεθνής ζήτηση μάλλον θα ενισχύσει την ανάπτυξή της για χρόνια. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 9 Μαΐου, όταν δημοσιευόταν πως η ΕΕ δεν ανανέωσε τις παραγγελίες της για το εμβόλιο της Astra Zeneca για μετά τον Ιούνιο, ταυτόχρονα ο Επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς της ΕΕ Τιερί Μπριτόν προετοίμαζε τον κόσμο για επικείμενη αύξηση στις τιμές των εμβολίων δεύτερης γενιάς. Κάτι που θα δυσκολέψει ακόμα περισσότερο τις φτωχές χώρες.
Τέλος, είναι συγκλονιστικό πως ούτε μία παρασκευάστρια εταιρεία εμβολίου δεν έχει μοιραστεί την τεχνολογία της με τις φτωχές χώρες μέσω της εθελοντικής Πλατφόρμας Πρόσβασης στην Τεχνολογία Covid19 του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, σύμφωνα με τον Κρούγκμαν και τη Γουάλακ. Και όχι μόνο αυτό, αλλά, όπως έγραψαν οι New York Times, φαρμακευτικές όπως η Pfizer «ζητούν από κυβερνήσεις να διαθέσουν περιουσιακά στοιχεία, περιλαμβανομένων αποθεματικών στις τράπεζες, κτίρια πρεσβειών και στρατιωτικές βάσεις» για να προστατεύσουν τις εταιρείες από αστικές αγωγές που ενδεχομένως προκύψουν ακόμα και από αμέλεια της εταιρείας. Επίσης, σύμφωνα με το Jacobin, το Ίδρυμα Μπιλ & Μελίντα Γκέιτς (που όπως είπαμε συμμετέχει στο «φιλανθρωπικό» COVAX) έκανε λόμπινγκ στην ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης (στο οποίο το ίδρυμα είναι δωρητής) για να συνεργαστεί με κάποια μεγάλη φαρμακευτική εταιρεία. Έτσι -κατά το δημοσίευμα- η ομάδα της Οξφόρδης υπέγραψε τελικά συμφωνία αποκλειστικής αδειοδότησης με την Astra Zeneca αντί να διαθέσει ευρέως το εμβόλιό της να παρασκευαστεί ανά τον κόσμο, όπως αρχικά προτίθετο. Τώρα η Astra Zeneca είναι υποχρεωμένη απλώς να δώσει 170 εκατ. δόσεις στην πρωτοβουλία COVAX.
Ο «Κόκκινος» Μπάιντεν
Τούτων λεχθέντων, μπορεί κάποιος να αντιληφθεί γιατί η μεταστροφή του Αμερικανού προέδρου Μπάιντεν για τις πατέντες έσκασε σαν βόμβα. Οι φαρμακοβιομηχανίες δεν θα το περίμεναν από ένα πρόεδρο που, εκτός του ότι υπήρξε ανέκαθεν υποστηρικτής του TRIPS, το 2000 ήταν ένας από τους οκτώ Δημοκρατικούς γερουσιαστές που ψήφισε μαζί με τους Ρεπουμπλικανούς να μην επαναφερθεί το δικαίωμα της κυβέρνησης να επιβάλλει λογικές τιμές για φαρμακευτικά προϊόντα που αναπτύσσονται με κρατική στήριξη. Οι ΗΠΑ και τα Εθνικά Ιδρύματα Υγείας NIH είχαν παραιτηθεί από το δικαίωμά τους αυτό πέντε χρόνια νωρίτερα, υποκύπτοντας σε σχετικές πιέσεις της βιομηχανίας.
Επίσης, ο Μπάιντεν είχε πιέσει αποτελεσματικά την Ινδία, επισκεπτόμενός τη ως αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Ομπάμα, να μη χορηγήσει άλλες υποχρεωτικές άδειες για παρασκευή φθηνών αντικαρκινικών φαρμάκων. Η Ινδία είχε ήδη εγκρίνει το 2011 την παρασκευή γενόσημων εκδοχών του αντικαρκινικού φαρμάκου Nexavar, στο πλαίσιο των όρων «ευελιξίας» του ΠΟΕ, με την παρασκευάστρια Bayer να τη σέρνει στα δικαστήρια.
Θα μπορέσει ο Μπάιντεν να υπερβεί τις πιέσεις των φαρμακοβιομηχανιών που παράγουν εμβόλια και άλλα προϊόντα σχετικά με τον κορωνοϊό, οι οποίες μόνο το πρώτο τρίμηνο του 2021 ξόδεψαν 92 εκατ. δολάρια για λόμπινγκ στην αμερικανική κυβέρνηση, περιλαμβανομένου του θέματος της ενίσχυσης των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας; Θα μπορέσει να αντιπαρέλθει το ότι η Pfizer είχε δωρίσει ένα εκατομμύριο δολάρια στην επιτροπή για την έναρξη της προεδρίας του; Θα παραμείνει ανεπηρέαστος από στελέχη της κυβέρνησής του με παρελθόν στενών σχέσεων με τη φαρμακοβιομηχανία, όπως ο υπουργός Επικρατείας Άντονι Μπλίκεν και η αναπληρώτρια Επικεφαλής Προσωπικού Τζένιφερ Ο’Μάλεϊ Ντίλον;
Όταν ο Αμερικανός επιστήμονας Τζόνας Σαλκ ανακάλυψε το εμβόλιο κατά της πολυομελίτιδας, επέμενε να μην κατοχυρωθεί πατέντα. «Πρέπει να ανήκει σε όλους, ακριβώς όπως ο ήλιος», ήταν η μνημειώδης φράση του. Σήμερα, κάποιοι θεωρούν ότι ακόμα και ο ήλιος επιδέχεται copyright. Ακόμα κι αν αυτό κάνει τη νύχτα της πανδημίας και της δυστυχίας να κρατήσει για πάντα.
