Διάλεξα το πρόσωπο του 2020 που ενσαρκώνει την αβέβαιη ελπίδα στη νέα Υπουργό Εσωτερικών των ΗΠΑ, την Ντεμπ Χάαλαντ, την πρώτη αυτόχθονα υπουργό της χώρας αυτής. Μπορεί να μη ενδείκνυται κείμενο για το 2020 χωρίς κορωνοϊό, αλλά δεν θέλω να γράψω πάλι για την πανδημία. Η πανδημία μας γέμισε φόβο και αβεβαιότητα. Στην αλλαγή του χρόνου δεν θέλω να μιλήσω για τον φόβο. Γι’ αβεβαιότητα θα μιλήσω όμως. Και θέλω να γράψω κυρίως για την ελπίδα. Έστω την αβέβαιη ελπίδα.
Η πανδημία συνέτριψε την αυθάδεια της μπετοναρισμένης ιστορικής βεβαιότητας πως ό,τι κι αν γίνει θα πάμε καλύτερα. Ήδη, από την προηγούμενη δεκαετία, οι Έλληνες το ζήσανε στο πετσί τους αυτό, αλλά αν έμειναν κάποιοι αφελείς που ακόμη θεωρούν πως ο κόσμος είναι προ-ορισμένος να βελτιώνεται, φαντάζομαι πως πια το ξανασκέφτονται σοβαρά.
Τίποτε δεν είναι προ-δικασμένο για μας τους υπόλοιπους, τους μη χιλιαστές της ανθρώπινης περιπέτειας. Η ιστορία είναι ο ορισμός του αναπάντεχου, του ενδεχόμενου, του απρόβλεπτου. Θα θέλαμε να πιστεύουμε -και κατά καιρούς αυτό συνέβη- ότι μπορούμε να ελέγξουμε την ιστορία, το ρυθμό των πραγμάτων, την τελική κατάληξη των κοινωνικών διεργασιών. Ευτυχώς ή δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει. Για αυτό πρέπει να αγκαλιάσουμε την αβεβαιότητα. Και την ίδια στιγμή να αφήσουμε χώρο στην αβέβαιη ελπίδα.
Μιλώ για την αβέβαια ελπίδα κι αντιλαμβάνομαι ότι πρόκειται για πλεονασμό. Η ελπίδα εξ ορισμού δεν μπορεί να είναι θωρακισμένη με βεβαιότητα. Γι’αυτό και παρατείνει τα βάσανά μας. Ένιωσα λοιπόν ελπίδα όταν είδα τη φωτογραφία της νέας υπουργού.
Ντέμπρα Αν Χάαλαντ, ετών 60. Από την έρημο της Αριζόνα στη Βουλή των Αντιπροσώπων και σε λίγες μέρες στο υπουργικό συμβούλιο.
Στην Ελλάδα, ίσως η πρώτη γνώση των ΗΠΑ που αποκτούσε ένας πιτσιρικάς τη δεκαετία του 1970 – σαν εγώ μεγάλωνα - κωδικοποιούνταν στο ερώτημα «με ποιους είσαι; με τους Ινδιάνους ή τους καουμπόηδες». Αυτό ήταν το εκτύπωμα των λαϊκών αναγνωσμάτων, των περιοδικών, των ταινιών γουέστερν. Εγώ τότε ήμουν με τους ινδιάνους. Ήταν μια ενστικτώδης ταύτιση με τα θύματα της ιστορίας, τους χαμένους, τους γενναίους. Αλλά και μία ταύτιση με έναν κόσμο απόκοσμο, μακρινό κι άγριο. Στη μορφή των Ινδιάνων συναντιόταν ο φόβος του αγνώστου κι η ελπίδα ότι υπάρχει κάτι το ατίθασο εκεί έξω.
Πολύ μετά, διάβασα ένα δυνατό βιβλίο για τους περίφημους Λιούις & Κλαρκ. Στους δύο αυτούς τολμηρούς ιχνηλάτες ανατέθηκε η αποστολή από τον Πρόεδρο Τζέφερσον το 1803 να βρουν πού τελειώνει δυτικά η αμερικάνικη ήπειρος. Το κατάφεραν, φτάνοντας στο δέλτα του ποταμού Κολούμπια στον Ειρηνικό Ωκεανό, στο βορειοδυτικό άκρο των ΗΠΑ. Στο δρόμο βρίσκανε Ινδιάνους με τους οποίους διαπραγματεύονταν την υπογραφή συνθηκών ώστε τα εδάφη τους να ανήκουν εφεξής στην επικράτεια των ΗΠΑ. Οι φοβεροί Λιούις & Κλαρκ θαυμάσανε την γενναιοδωρία των Ινδιάνων και την υπαρξιακή τους σχέση με τη γη. Οι ινδιάνοι αρχηγοί δεν μπορούσαν με τίποτε να καταλάβουν, να διανοηθούν τι σημαίνει η υπογραφή ενός χαρτιού σύμφωνα με το οποίο «αυτή η γη ανήκει εφεξής στις ΗΠΑ» και για το λόγο αυτό – αφελώς και αδιάφορα κάποιοι το υπέγραφαν - . Για κείνους, η γη δεν μπορούσε να ανήκει σε κανέναν, ούτε σε αυτούς, ούτε στους λευκούς.
Δυο αιώνες μετά, οι ΗΠΑ των αποδεκατισμένων 560 ινδιάνικων φυλών, αποκτούν την πρώτη Ινδιάνα Υπουργό Εσωτερικών, υπεύθυνη ενός χαρτοφυλακίου επιτελικής σημασίας για την τόσο κρίσιμη έννοια της γης. Εμείς μιλάμε για έδαφος. Για σχέσεις κυριαρχίας και κυριότητας στο δημόσιο και ιδιωτικό δίκαιο. Οι αυτόχθονες μιλάνε για γη. Εμείς μιλάμε για περιβάλλον: κατεξοχήν εγωιστική θεώρηση του χώρου: αυτό που περιβάλλει τον άνθρωπο. Οι αυτόχθονες αναφέρονται στη φύση. Η διαφορετική αφετηρία είναι εξαιρετικά χρήσιμη, ειδικά σήμερα. Σήμερα που καταλαβαίνουμε με τον πιο εμφανή τρόπο ότι η εντατική εκμετάλλευση του εδάφους και του περιβάλλοντος, η ανθρωποκεντρική μας μανία, οδηγεί στην καταστροφή και στην αυτοκαταστροφή.
Μια Ινδιάνα Υπουργός λοιπόν ύστερα από 500 χρόνια εγκλημάτων σε βάρος των αυτοχθόνων πληθυσμών της Βορείου και της Νοτίου Αμερικής: ύστερα από αιώνες εξανδραποδισμού, ξεριζώματος, σκλαβιάς, αρρώστιας, εθνοκάθαρσης, αιώνες οδύνης και συρρίκνωσης των αυτοχθόνων από δεκάδες εκατομμυρίων σε μόλις δύο εκατομμύρια σήμερα.
Οι Ινδιάνοι στην Αμερική, όπως και οι Αβορίγινες στην Αυστραλία, όπως τόσοι άλλοι αυτόχθονες παντού στον κόσμο, δεν θεωρούνταν καν άνθρωποι. Και όχι μόνο αυτό. Ακόμα και όταν υπό την πίεση και τους αγώνες του κινήματος για τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα η νομική ισότητα έγινε πραγματικότητα, η καθημερινή συνθήκη της ζωής τους παρέπεμπε στην περιθωριοποίηση και στον αποκλεισμό.
Εμείς μιλάμε για έδαφος. Για σχέσεις κυριαρχίας και κυριότητας στο δημόσιο και ιδιωτικό δίκαιο. Οι αυτόχθονες μιλάνε για γη. Εμείς μιλάμε για περιβάλλον: κατεξοχήν εγωιστική θεώρηση του χώρου: αυτό που περιβάλλει τον άνθρωπο. Οι αυτόχθονες αναφέρονται στη φύση.
‘Ενας ως πρόσφατα μη-άνθρωπος έγινε Υπουργός κι αυτό είναι ελπίδα: κάποια στιγμή έρχεται δικαίωση των αγώνων. Στην ιστορική του απόφαση λοιπόν, ο εκλεγμένος πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, επέλεξε την αυτόχθονα εκπρόσωπο του Κογκρέσου από το Νέο Μεξικό για να γίνει Υπουργός Εσωτερικών στη νέα του κυβέρνηση: να ηγηθεί δηλαδή ενός Υπουργείου που διαδραμάτισε κομβικό ρόλο στον ξεριζωμό των Ινδιάνων της Αμερικής από συστάσεως των ΗΠΑ.
Στην αποστολή των Λιούις & Κλαρκ υπάρχει μια αφανής ήρωας. Η Sacagawea. Μια 16χρονη ινδιάνα που βοήθησε τους εξερευνητές, περπάτησε χιλιάδες χιλιόμετρα, χάραξε διαδρομές και μεσολάβησε σε συναντήσεις με κοινότητες ινδιάνων.
Sacagawea (Sacaga σημαίνει «πουλί» και wea σημαίνει «γυναίκα» στην ινδιάνικη διάλεκτο Hidatsa)
Η Χάαλαντ πάλι, γεννημένη το 1960 Νεομεξικάνα 35ης γενιάς, όπως η ίδια προσδιορίζεται και γόνος της φυλής Laguna Pueblo έχει μακροχρόνια καριέρα στην πολιτική, τόσο στις αυτόχθονες κοινότητες όσο και στο Δημοκρατικό κόμμα. Όπως μου είπε η Ελληνίδα που κατέχει τα ζητήματα των αυτοχθόνων περισσότερο απ’όποιονδήποτε άλλον, διευθύντρια του προγράμματος Αυτοχθόνων Πληθυσμών του Πανεπιστημίου Κολούμπια της Νέας Υόρκης, Έλσα Σταματοπούλου: «Το ότι ο Μπάιντεν την επέλεξε παρόλο που είναι μέλος του Κογκρέσου, δείχνει ότι ήθελε πολύ να κάνει αυτό το "ιστορικό" βήμα, δηλαδή να έχει την πρώτη Ινδιάνα υπουργό, καθότι θα ρισκάρει να χάσει μία Δημοκρατική ψήφο στο Κογκρέσο, όπου θα έχουν αδύναμη πλειοψηφία οι Δημοκρατικοί εφόσον η Χάαλαντ γίνει υπουργός». Άπαξ υπουργοποιηθεί η Χάαλαντ δεν θα λαμβάνει μέρος στις οριακές ψηφοφορίες του Κονγκρέσου ενώ δεν είναι διόλου βέβαιο ότι ο αντικαταστάτης της θα ανήκει στους Δημοκρατικούς.
Κοινώς, η επιλογή της πρώτης Ινδιάνας υπουργού των ΉΠΑ δεν υπήρξε τακτικά ανώδυνη, κι επομένως δεν είναι μόνο κενό γράμμα ενός ανέφελου συμβολισμού. Από τη μία πλευρά λοιπόν, η επιθυμία του νέου Αμερικάνου Προέδρου να συγκροτήσει σχέσεις εκπροσώπησης με τους χρόνια αποκλεισμένους μειονοτικούς των ΉΠΑ, αποκτά επιτελικό ρόλο στην επιλογή των προσώπων της νέας κυβέρνησής του. Από την άλλη, η αντιρατσιστική ατζέντα που ενσαρκώνει η συγκρουσιακή απήχηση του κινήματος Black Lives Matter στην αμερικάνικη κοινωνία, βρίσκει έκφραση και με την ανάδειξη μίας Ινδιάνας σε υπουργικό θώκο. Με κάποιον παράδοξο τρόπο, το Black Lives Matter δεν αφορά μόνο τους μαύρους, αλλά όλους τους απόκληρους μειονοτικούς ενώ η πολιτική κληρονομιά του «σοσιαλιστή» Μπέρνι Σάντερς έχει συμβάλλει στη συγκρότηση μιας πολιτικής και κοινωνικής ατζέντας στα αριστερά του Δημοκρατικού Κόμματος που εφεξής δύσκολα μπορεί να παρακαμφθεί.
Η Ντεμπ Χάαλντ στη βουλευτική ορκωμοσία της φορώντας παραδοσιακή ινδιάνικη φορεσιά. Πριν ένα χρόνο, στις 3/1/2019 (φωτό: REUTERS/Joshua Roberts)
Ας κρατήσουμε αυτήν την εικόνα. Ας αντισταθούμε στον κυνισμό του «και τι σημασία έχει;». Ας σκεφτούμε πόσο η ελληνική κοινωνία θα μπορούσε να αποδεχθεί έναν από τους δικούς της χτεσινούς ή σημερινούς απόκληρους σε θέση ευθύνης: ας μετρήσουμε πόσους βουλευτές, δημάρχους ή νομάρχες Αλβανούς ή άλλης μεταναστευτικής καταγωγής θα έχουμε. Και να μη μιλήσω για Τσιγγάνους, Ρομά ή Γύφτους στα καθ’ημάς (η ονομασία για μένα δεν έχει τόσο σημασία)... Μόνο τραγουδιστές ή μουσικοί κι ως εκεί.
Κι ας σκεφτούμε για μια ακόμα φορά τι μπορεί να σημαίνει ότι ο κύκλος που άνοιξε με την ανάδειξη του αφροαμερικανού Μπάρακ Ομπάμα στην προεδρία το 2008 δεν λέει να κλείσει. Το αντίθετο. Ανοίγει. Με τη δυναμική Οκάσιο Κορτέζ, την στιβαρή Καμάλα Χάρις, τη σοφή Χάαλαντ. Πιθανώς κάτι καλό να εγκυμονεί για την ανθρώπινη χειραφέτηση η έκβαση αυτού του νέου γουέστερν στην άλλη όχθη του Ατλαντικού. Ενός γουέστερν που συγκινεί εκατομμύρια ανθρώπους σε κάθε σημείο του πλανήτη.
Σε αντίθεση με την καθ’ ημάς πλευρά του Ατλαντικού όπου η εικόνα των πολιτικών ελίτ είναι απογοητευτική, ένας αέρας χειραφέτησης σιγοφυσάει για τα καλά πλέον στις ΗΠΑ. Το αν θα μπορέσει η νέα Υπουργός Εσωτερικών των ΗΠΑ να καταφέρει κάτι ουσιώδες κι άξιο λόγου φράζοντας τις συνεχιζόμενες εποικιστικές αποικιοκρατικές πολιτικές των ΗΠΑ απέναντι στους αυτόχθονες παραμένει ανοιχτό ερώτημα.
Η ελπίδα όμως δεν είναι μόνο συναίσθημα, αλλά μια κατάσταση της ψυχής που μας προωθεί, μας κατευθύνει προς αυτό που θεωρούμε γνωστικά και πολιτικά επιθυμητό. Είναι, όπως κι ο φόβος, μια κατάσταση (επί)γνώσης. Κι αυτό διότι η ελπίδα, η κατεξοχήν θέση του αγώνα για έναν καλύτερο κόσμο, εγκυμονεί την απογοήτευση. Έτσι όμως είναι η περιπέτεια της ιστορίας. Απροδίκαστη.
Ελπίδα λοιπόν για το 2021 στο πρόσωπο της Ντεμπ Χάαλαντ. Των μονίμως ηττημένων ως σήμερα. Έστω και με το φόβο της διάψευσης. Ο πόνος πάλι, δεν δίνει δικαιώματα. Το σίγουρο όμως είναι πως κάτι γίνεται στην Αμερική. Το αντίπαλο δέος του απερχόμενου Αμερικάνου Προέδρου δεν μπορεί να είναι η στεγνή κι ανέμπνευστη καρικατούρα της comme il faut ευρωπαϊκής τεχνοκρατίας των ημερών μας. Έχει καθαρό και τεκμηριωμένο λόγο υπέρ των μεταναστών, των εργαζομένων, υπέρ του Πράσινου New Deal, του Medicare for all κι άλλων καλών σχεδίων υπέρ των αδυνάμων. Έχει κάτι γυναικείο, κάτι μειονοτικό - μεξικάνικο, ινδιάνικο - κάτι ατίθασο.
Κάτι νέο για το 2021. Καλή χρονιά.
