Μπορεί η ενσυναίσθηση ως έννοια να έχει γίνει «της μόδας» τα τελευταία χρόνια, πρόκειται ωστόσο απλώς για μια ποιότητα σύμφυτη με τον άνθρωπο στην πιο εξευγενισμένη, πολιτισμένη του εκδοχή. Μάνα της κοινωνικής ειρήνης και της αλληλεγγύης, η ενσυναίσθηση είναι η ικανότητα να μπαίνουμε στη θέση του συνανθρώπου μας, να αντιλαμβανόμαστε τι νιώθει.
Αυτή λοιπόν την ανθρώπινη ποιότητα έχει βαλθεί να δαιμονοποιήσει η κυβέρνηση Τραμπ, με πρωτεργάτη τον (μέχρι πρόσφατα τουλάχιστον) στενό συνεργάτη του προέδρου και πιο πλούσιο άνθρωπο του κόσμου Ίλον Μασκ. Μαζί τους, όλος ο συρφετός της αμερικανικής χριστιανικής ακροδεξιάς. Παρουσιάζουν λοιπόν την ενσυναίσθηση ως δυνάμει θανατηφόρο ασθένεια, σε μια απόπειρα να εξοστρακίσουν από την κοινωνία την ίδια την ανθρωπιά. Γιατί πώς αλλιώς θα νομιμοποιήσουν ηθικά το κήρυγμα μίσους (εναντίον μεταναστών, ομοφυλόφιλων, όποιας ομάδας αποφασίσουν να στοχοποιήσουν), και κατ’ επέκταση την ακροδεξιά πολιτική Τραμπ;
«Η κύρια αδυναμία του δυτικού πολιτισμού είναι η ενσυναίσθηση», έλεγε ο Μασκ σε podcast του Τζο Ρόγκαν. «Ο κώδικας εκμετάλλευσης ευπάθειας (exploit) “ενσυναίσθηση”. Εκμεταλλεύονται έναν ιό στον δυτικό πολιτισμό που είναι η αντίδραση με βάση την ενσυναίσθηση».
«Πάσχουμε από πολιτισμική αυτοκτονική ενσυναίσθηση», απεφάνθη ψευδοεπιστημονικά. «Πιστεύω ότι πρέπει να ενδιαφέρεσαι για άλλους ανθρώπους, αλλά πρέπει να έχεις ενσυναίσθηση και για τον πολιτισμό συνολικά και να μη διαπράττεις πολιτισμική αυτοκτονία».
Η τοποθέτηση του Μασκ δεν ήρθε εν κενώ. Η χριστιανική ακροδεξιά στις ΗΠΑ έχει προ πολλού αρχίσει να επιδίδεται στην αποδόμηση των πιο βασικών διδαγμάτων του χριστιανισμού. Γιατί στην πραγματικότητα ο χριστιανισμός βρίσκεται σε πλήρη αντίφαση με την ακροδεξιά, παρότι οι φασίστες απανταχού στον κόσμο κραδαίνουν την «πίστη» τους σαν λάβαρο.
Και βρίσκεται σε αντίφαση γιατί -όπως καίρια επισήμανε πρόσφατα το Σημείο για τη Μελέτη και την Αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς- «το κήρυγμα της αγάπης [του χριστιανισμού] απευθύνεται σε όλους ανεξαιρέτως – χωρίς εθνικές, φυλετικές ή έμφυλες διακρίσεις. Αυτό δείχνει η προτροπή του Αποστόλου Παύλου: “Δεν υπάρχει Ιουδαίος ούτε Έλληνας, δεν υπάρχει δούλος ούτε ελεύθερος, δεν υπάρχει αρσενικό ούτε θηλυκό, διότι όλοι ’σεις είσθε ένας νέος άνθρωπος διαμέσου του Ιησού Χριστού” (Γαλ. 3,28). Το Μεγάλο Σάββατο, στις εκκλησίες ακούγεται “Δώσ’ μου τούτον τον ξένο, που οι ομόφυλοί του θανάτωσαν σα να’ ταν ξένος”».
Επειδή βέβαια δεν τολμούν να απορρίψουν ευθέως τα χριστιανικά διδάγματα, οι ακροδεξιοί έχουν βαλθεί να τα διαστρεβλώσουν κάνοντας το άσπρο μαύρο - και χτίζοντας μια θεωρία που νομιμοποιεί το μίσος αντί για την αγάπη, προβάλλοντάς το ως «χριστιανικό». Γιατί καμία πολιτική δεν μπορεί να εφαρμοστεί αν δεν διεισδύσουν πρώτα οι ιδέες που τη διαπερνούν στην κοινωνία – χωρίς να διαθέτει δηλαδή θεωρητικό υπόβαθρο. Είναι κάτι που γνωρίζουν ακόμα και οι ακροδεξιοί, τουλάχιστον από την εποχή που οι ναζί προλείαιναν το έδαφος για το Ολοκαύτωμα κερδίζοντας οπαδούς με τη θεωρία της «αρείας φυλής».
Ιεροκήρυκες του μίσους
Με την επανεκλογή Τραμπ στις ΗΠΑ, αναθάρρησε μια στρατιά ακροδεξιών παστόρων και θεωρητικών διαφόρων κατευθύνσεων – και βάλλουν τώρα ομαδόν κατά της ενσυναίσθησης.
Τον ίδιο μήνα που ο πιο πλούσιος άνθρωπος του κόσμου μιλούσε για «πολιτισμική αυτοκτονική ενσυναίσθηση» στον ραδιοφωνικό αέρα, ο Άλμπερτ Μόλερ, ένας από τους πιο γνωστούς ευαγγελιστές στις ΗΠΑ και επί μακρόν πρόεδρος της προτεσταντικής οργάνωσης «Θεολογική Σχολή των Νοτίων Βαπτιστών», συζητούσε σε συνέντευξή του με άλλο θεολόγο για «την αμαρτία της ενσυναίσθησης». Σε αυτή, υποβίβασε την ενσυναίσθηση σε «τεχνητή αξία» που «χρησιμοποιείται πολιτικά με τρόπους πολύ καταστροφικούς και χειριστικούς». Επιχείρησε έτσι καταρχάς να νομιμοποιήσει τη σκληρή αντιμεταναστευτική πολιτική Τραμπ: «Για το μεταναστευτικό, η ανοιχτή αποδοχή της ενσυναίσθησης σε αυτή την πλατφόρμα γίνεται από ανθρώπους που ουσιαστικά χρησιμοποιούν την ενσυναίσθηση ως επιχείρημα κατά οποιασδήποτε ουσιαστικής υπηκοότητας, εθνικότητας, εθνικών συνόρων κλπ. Ενσυναίσθηση σημαίνει να μην πρέπει να πεις ποτέ όχι. Γιατί όλη η παρόρμηση της ενσυναίσθησης είναι να νιώθεις ό,τι νιώθουν οι άνθρωποι. Είναι μάλλον θεραπευτική παρά ηθικό ζήτημα».
Ο Μόλερ έχει δηλώσει δημόσια ότι υποστήριξε τον Τραμπ το 2020 -«χωρίς καμία διάθεση μετάνοιας»- καθώς και το 2024. Για τη θέση δε του υποψήφιου προέδρου για τους Ρεπουμπλικανούς είχε υποστηρίξει έναν ακόμα πιο ακραίο υποψήφιο – τον Ρον ΝτεΣάντις. «Νομίζω ότι ο Ντόναλντ Τραμπ έχει μια διαισθητική σύνδεση με πολλούς ανθρώπους στις ΗΠΑ που πιστεύουν ότι η διατάραξη της κανονικότητας είναι απαραίτητη για τη σωτηρία της χώρας και τη διατήρηση της κουλτούρας», λέει σήμερα. Κι αμέσως καθιστά σαφές τι εννοεί «διατάραξη της κανονικότητας»: «…Δεν νομίζω ότι ένας συστημικός Ρεπουμπλικανός θα είχε πει στην πρώτη ομιλία του ως πρόεδρος ότι “κατά την προεδρία μου, θα υπάρχουν μόνο δύο γένη: το αρσενικό και το θηλυκό”».
Ένας άλλος ευαγγελιστής, ο καθηγητής Θεολογίας Τζο Ρίγκνεϊ, μιλά επίσης για την «αμαρτία της ενσυναίσθησης». Έχει γράψει ομώνυμο βιβλίο που εκδόθηκε από τον οίκο Canon House, τον οποίο ίδρυσε ο εξτρεμιστής ιεροκήρυκας Νταγκ Ουίλσον. Ο Ουίλσον είχε γίνει ευρύτερα γνωστός ως ένας από τους συγγραφείς του βιβλίου «Η Δουλεία στον Νότο, Όπως Ήταν» (το οποίο αργότερα αποσύρθηκε υπό το βάρος κατηγοριών για λογοκλοπή). Σε αυτό, εξυμνούσε τη δουλεία: «Η δουλεία όπως υπήρχε στον Νότο… ήταν μια σχέση βασισμένη σε αμοιβαία συμπάθεια και εμπιστοσύνη… Ποτέ άλλοτε στην παγκόσμια ιστορία δεν υπήρξε πολυφυλετική κοινωνία με τόση αμοιβαία οικειότητα και αρμονία».
Η ενσυναίσθηση κατά τον Ρίγκνεϊ είναι «υπερβολική συμπόνια» και οδηγεί στην αμαρτία όταν «δεν συνάδει» με τη βιβλική αλήθεια. Ποια αναγνωρίζει ο ίδιος ως «βιβλική αλήθεια»; Αυτή που εξαιρεί ανθρώπους από την αγάπη προς τον πλησίον: «Η συμπόνια για τους πρόσφυγες και τα ‘παιδιά σε κλουβιά’ χρησιμοποιείται για να ανοίξουν τα σύνορα σε εκατομμύρια αρτιμελείς νεαρούς άνδρες. Αλλά πουθενά δεν είναι πιο εμφανής αυτή η παθολογική γυναικεία ενσυναίσθηση από τις διάφορες αντιπαραθέσεις για την τρανσεξουαλικότητα».
Συμμαχία με μαρκετίστες
Στον αγώνα τους καλύψουν το μίσος υπό τον μανδύα της χριστιανοσύνης, οι ιεροκήρυκες βρήκαν και άλλους πρόθυμους συμμάχους.
Όπως τον Γκαντ Σαάντ, καθηγητή Μάρκετινγκ στο Πανεπιστήμιο Κονκόρντια του Μόντρεαλ. Ο Σάαντ έχει συγγράψει το βιβλίο «Το Παρασιτικό Μυαλό: Πώς οι Μεταδοτικές Ιδέες Σκοτώνουν την Κοινή Λογική». Εν ολίγοις, σε αυτό υποστηρίζει ότι το παρασιτικό μυαλό προκύπτει όταν οι γνωστικές δυνατότητες του ανθρώπου γεμίζουν παράσιτα. Το παθαίνουν, για παράδειγμα, με τον «ιό του woke».
Ο Σάαντ αναβαπτίζει σε «μοντέρνο» ύφος τη ναζιστική ρητορική περί ανθρώπων που «παρασιτοποιούνται» - λόγω φυλής, ιδεολογίας ή οποιασδήποτε διαφορετικότητας. Ο Σάαντ στον τομέα του μάρκετινγκ διερευνά πώς η ανθρώπινη εξέλιξη επηρεάζει την σύγχρονη συμπεριφορά των καταναλωτών – έναν «αμφιλεγόμενο τρόπο κοσμοθεώρησης που κάποιες φορές ονομάζεται εξελικτική ψυχολογία», κατά τη Wall Street Journal.
Όπως οι ναζί επικαλέστηκαν την επιστήμη για να τεκμηριώσουν τη θεωρία της αρείας φυλής, έτσι και ο Σάαντ προωθεί τις αντιμεταναστευτικές, αντιομοφυλοφιλικές, αντιφεμινιστικές απόψεις του ως τεκμηριωμένες από τη βιολογία. Και βρήκε ευήκοα τα ώτα του πιο πλούσιου ανθρώπου του πλανήτη, Ίλον Μάσκ, του οποίου έγινε ο αγαπημένος podcaster. Σύμφωνα με τη Wall Street Journal, το βιβλίο του Σάαντ επηρέασε καθοριστικά τον Μασκ, καθώς από το 2020 που το διάβασε εκφράζει ολοένα και πιο συχνά ανησυχίες για τη διαφορετικότητα, την ισότητα, τη συμπερίληψη, αλλά και τον φόβο ότι η παράνομη μετανάστευση θα κυριεύσει τις ΗΠΑ.
Η συχνή αλληλεπίδραση Μάσκ και Σάαντ στο X εκτόξευσε τις πωλήσεις του τελευταίου κι έβαλε στο κάδρο του mainstream τις θεωρίες του. Εφόσον υιοθετούνται από τον Μασκ, αυτομάτως αποκτούν επίφαση «κανονικότητας».
Τώρα ο Σάαντ γράφει βιβλίο για την «Αυτοκτονική Ενσυναίσθηση». Ο Μασκ έχει ήδη στρώσει τον δρόμο προς την επιτυχία του πονήματος, προμοτάροντας φανατικά την κεντρική ιδέα του.
Η επίθεση κατά της ενσυναίσθησης νομιμοποιήθηκε πολιτικά από τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Τζέι Ντι Βανς. Σε συνέντευξή του στα τέλη Ιανουαρίου στο Fox News, ο Βανς εξέφρασε διαστρεβλωμένη μια πτυχή της καθολικής διδασκαλίας όπως διατυπώθηκε τον Μεσαίωνα, της ordo amoris (τάξη της αγάπης). Είπε: «Αγαπάς πρώτα την οικογένειά σου, μετά τον γείτονά σου, μετά την κοινότητά σου, μετά τους συμπολίτες σου στη χώρα σου. Και μετά από αυτά, μπορείς να επικεντρωθείς και να δώσεις προτεραιότητα στον υπόλοιπο κόσμο». Υποστήριξε ότι η «ακροαριστερά» έχει αντιστρέψει αυτή τη σειρά. Έπειτα, αναρτούσε στο X ότι πρόκειται για «στοιχειώδη κοινή λογική» γιατί το ηθικό καθήκον κάποιου προς τα παιδιά του εκτοπίζει εκείνο «προς έναν ξένο που μένει χιλιάδες μίλια μακριά».
Αυτά συμβαίνουν μόλις εννιά χρόνια από τότε που ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Μπάρακ Ομπάμα δήλωνε ότι η Αμερική δεν υποφέρει από έλλειμμα στον προϋπολογισμό, αλλά από «έλλειμμα ενσυναίσθησης».
Ενδοεκκλησιαστικός εμφύλιος
Η επίθεση εναντίον της ενσυναίσθησης παρέχει τη θεωρητική βάση και για τις πιο ακραίες αποφάσεις του προέδρου Τραμπ, όπως τις περικοπές στην ανθρωπιστική βοήθεια. Αυτές έπληξαν μεταξύ άλλων και χριστιανικές οργανώσεις που «παρείχαν σωτήριες υπηρεσίες σε μερικούς από τους πιο ευάλωτους ανθρώπους στον κόσμο» στις ΗΠΑ και το εξωτερικό, όπως επισήμαιναν οι New York Times.
Ποιες χριστιανικές οργανώσεις όμως έπληξε; Εκείνες που η αμερικανική χριστιανική ακροδεξιά «έχει χαρακτηρίσει ως “woke” ή αντίθετες με την ατζέντα του προέδρου Τραμπ». Η «νέα θρησκευτική δεξιά» -όπως τη χαρακτηρίζουν οι New York Times- έχει στραφεί εναντίον της παλιάς, και «δεν εστιάζει στην υπεράσπιση της ελευθερίας, αλλά στη συσσώρευση εξουσίας».
Η δαιμονοποίηση της ενσυναίσθησης παίζει καταλυτικό ρόλο για να δικαιολογηθούν ακόμα και περικοπές που σίγουρα θα στοιχίσουν σε ανθρώπινες ζωές. Η επίθεση στην ενσυναίσθηση, σημειώνουν οι New York Times, «είναι και ένας λόγος που συναντά κανείς τόσο συχνά διαδικτυακά μια σοκαριστική χλεύη όταν κάποιος αρχίζει να μιλάει για το ανθρώπινο κόστος των αποφάσεων του Τραμπ. Οι ευαγγελικοί του MAGA (“Make America Great Again”) εκπέμπουν ξεκάθαρα το μήνυμα ότι δεν μπορεί κανείς να τους επηρεάσει με οποιαδήποτε επίκληση στο συναίσθημα». Τι κι αν το συναίσθημα είναι αυτό που μας κάνει ανθρώπους;
«Η αληθινή αγάπη δεν εξαιρεί ανθρώπους»
Σε όλους αυτούς, ηχηρή απάντηση έδωσε ο Πάπας Φραγκίσκος. Σε επιστολή-κόλαφο τον Φεβρουάριο για την πολιτική μαζικών απελάσεων του Τραμπ, αναφέρθηκε στη Βίβλο και την εμπειρία του ίδιου του Χριστού, για να επιβεβαιώσει το δικαίωμα των ανθρώπων να αναζητούν ασφαλές καταφύγιο σε άλλες χώρες. Χαρακτήρισε το πλάνο μαζικών απελάσεων του Τραμπ «μεγάλη κρίση» στις ΗΠΑ και τόνισε πως κάθε χριστιανός δεν μπορεί παρά να διαφωνεί «με κάθε μέτρο που σιωπηρά ή ρητά εξισώνει τους μετανάστες χωρίς χαρτιά με τους εγκληματίες».
Σε μια αποστροφή αυτής της επιστολής στόχευε κατευθείαν στον αντιπρόεδρο Βανς και την επίκλησή του στο «ordo amoris». Έγραφε ο Πάπας Φραγκίσκος:
«Η χριστιανική αγάπη δεν είναι μια ομόκεντρη επέκταση συμφερόντων που σταδιακά επεκτείνεται σε άλλα άτομα και ομάδες… Η αληθινή ordo amoris που πρέπει να προωθούμε είναι η αγάπη που οικοδομεί μια αδελφοσύνη ανοιχτή σε όλους, χωρίς εξαίρεση».
