Μήπως σας θυμίζει κάτι μια συμπεριφορά που περιλαμβάνει πράξεις όπως απειλές, διάδοση φημών, χλευασμό, σωματική ή λεκτική βία, σεξουαλικές χειρονομίες και επί σκοπού αποκλεισμό σας από μια ομάδα ανθρώπων; Αν ναι, πιθανότατα έχετε δεχθεί bullying. Ή ίσως το έχετε ασκήσει. Δεν είναι η παγκόσμια ευαισθητοποίηση, στα όρια της «μόδας» που έβαλε τη συζήτηση περί bullying και στην ελληνική ατζέντα, έτσι ώστε να το ακούμε όλο και συχνότερα. Είναι μια κατάσταση που υπήρχε ανέκαθεν σε κάθε κοινωνικό περιβάλλον - απλώς στα πρόσφατα χρόνια πήρε όνομα και συναντούμε μεγαλύτερη κινητοποίηση για την αντιμετώπισή της.
Η έννοια του bullying έχει, κυρίως στην Ελλάδα, συνδυαστεί με τον σχολικό εκφοβισμό. Λάθος. Αφορά σε μια γενικότερη κατάσταση κατά την οποία ένα άτομο ή μια ομάδα ατόμων απειλεί επαναλαμβανόμενα να κυριαρχήσει σε κάποιον άλλο με βίαιο κι επιθετικό εκφοβισμό/εξαναγκασμό. Ως αντίστοιχη ελληνική έννοια για το bullying μπορούμε να χρησιμοποιούμε το «η συμπεριφορά του νταή». Η συμπεριφορά του νταή μπορεί να απαντηθεί σε οποιοδήποτε πλαίσιο κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Τέτοια είναι φυσικά το σχολείο, αλλά και η οικογένεια, ο χώρος εργασίας, ακόμα και η γειτονιά. Και φυσικά, το ίντερνετ – η νέα αχανής παγκόσμια γειτονιά
Συνήθως ο τωρινός “θύτης” αναπτύχθηκε σε ένα συγκρουσιακό οικογενειακό περιβάλλον και έχει δεχθεί ελλιπή διαπαιδαγώγηση
Κύριες αιτίες που ασκεί κάποιος bullying, όπως μας εξηγεί η Ελίνα Γκίκα, κλινική ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια, είναι: «Η ανεπεξέργαστη ψυχική κατάσταση του θύτη που τον καθιστά επίσης θύμα ιδιαίτερα δυσάρεστων συναισθημάτων, όπως αυτό της ζήλιας ή της οργής. Ενώ σε κάποιους νταήδες διαφαίνονται έντονα η αλαζονεία, ο αυταρχισμός και ο ναρκισσισμός, η ανάγκη τους να τραβήξουν την προσοχή. Συχνά πολλοί από αυτούς χρησιμοποιούν τον εκφοβισμό προκειμένου να αποκρύψουν από το περιβάλλον τους μια εσωτερική τους ντροπή ή ενοχή, ενισχύοντας την αυτοεκτίμησή τους με επιβολή της εξουσίας τους σε έναν υποτιμημένο “άλλον”. Συνήθως ο τωρινός θύτης αναπτύχθηκε σε ένα συγκρουσιακό οικογενειακό περιβάλλον και έχει δεχθεί ελλιπή διαπαιδαγώγηση».
Σχολικός Εκφοβισμός
Όσον αφορά στο σχολικό εκφοβισμό η Όλγα Βασιλείου, ψυχοθεραπεύτρια-ψυχοδραματίστρια, μας ενημερώνει πως «ο εκφοβισμός μπορεί να εκδηλωθεί στο χώρο του σχολείου με χτυπήματα, κλωτσιές, σπρωξίματα ή όταν αναγκάζεται κάποιος να κάνει κάτι παρά τη θέλησή του. Επίσης, ο εκφοβισμός μπορεί να εκφραστεί με βρισιές ή απειλές, με υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς, με τη διάδοση κακόβουλων φημών ή με ρατσιστικές συμπεριφορές, οι οποίες στοχεύουν στο στιγματισμό της διαφορετικότητας. Η πιο σύγχρονη μορφή εκφοβισμού είναι ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός, ο οποίος παίρνει εύκολα και γρήγορα διαστάσεις και εκτός σχολικού πλαισίου» και συμπληρώνει: «Ενδείξεις ότι ένας μαθητής εκφοβίζεται στο χώρο του σχολείου είναι όταν π.χ. το παιδί επιστρέφει στο σπίτι με σκισμένα ρούχα, αναφέρει πως χάνει αντικείμενα, έχει ανεξήγητους τραυματισμούς, παραπονείται συχνά ότι αισθάνεται αδιαθεσία, έχει δυσκολία με τον ύπνο, παρουσιάζει αλλαγές στις διατροφικές του συνήθειες, προκαλεί αυτοτραυματισμούς, δεν έχει διάθεση να επικοινωνήσει με συμμαθητές του και δεν συμμετέχει σε κοινές τους δραστηριότητες, χάνει το ενδιαφέρον του για τα μαθήματα και εμφανίζει απότομη ή σταδιακή πτώση της επίδοσής του στο σχολείο, είναι λυπημένο, μελαγχολικό, θυμωμένο, αγχωμένο όταν βρίσκεται στο χώρο της κατοικίας του, εκφράζει απαξιωτικές σκέψεις για τον εαυτό του, έχει λιγότερους φίλους από ό,τι συνήθιζε να έχει στο παρελθόν, αποφεύγει να πάει σε συγκεκριμένα μέρη, αντιδρά με διαφορετικό τρόπο από ό,τι συνήθιζε στο παρελθόν».
Οι συμμαθητές μου, με φώναζαν αραπάκι
Περίπτωση σχολικού εκφοβισμού αποτελεί η Στ. 13 χρονών από ελληνίδα μητέρα και νιγηριανό πατέρα. Οι χλευασμοί για το χρώμα του δέρματος ήταν συχνό φαινόμενο στο σχολείο της. «Οι συμμαθητές μου, με φώναζαν αραπάκι», ενώ μας εξηγεί πως τα φαινόμενα αυτά παρουσιάζονται σπανιότερα πια λόγω του ότι «τώρα πια με ξέρουν, σπάνια θα με κοροϊδέψει κάποιος». Μας εκμυστηρεύτηκε όμως πως, μετά λύπης της, διαπιστώνει πως «κι εγώ κοροϊδεύω καμιά φορά μια συμμαθήτριά μου. Εντάξει, στενοχωριέμαι πολύ που το κάνω αλλά είναι πολύ άσχημη και αλλήθωρη. Εξάλλου όλοι την κοροϊδεύουν. Οι άλλοι την βάζουν σε μια γωνία και την φτύνουν. Εγώ δεν το κάνω αυτό. Ο καθηγητής μου με είπε ρατσίστρια επειδή την κοροϊδεύω».
Κλασική περίπτωση που το θύμα, μετατρέπεται σε θύτη. Κάτι που συμβαίνει πολύ συχνά, όπως επίσης το ίδιο συχνά «υπάρχουν περιπτώσεις δασκάλων που ασκούν bullying στο παιδί. Σε αυτές τις περιπτώσεις, τι να πούμε, προφανώς οι δάσκαλοι που ασκούν bullying έχουν πρόβλημα» τονίζει η Παναγιώτα Κυπραίου, ψυχοθεραπεύτρια.
Bullying στις σχέσεις
«Κατ’ αρχάς υπάρχει ανάγκη να κατανοήσουμε τους διαφορετικούς τύπους εκφοβισμού. Η συμπεριφορά του νταή στις σχέσεις μπορεί να είναι επαναλαμβανόμενα σωματική, λεκτική, συναισθηματική ή και όλα αυτά μαζί. Η σωματική βία είναι ένας δια-σώματος επιθετικός εκφοβισμός που περιλαμβάνει χτύπημα ή σωματική απώθηση του θύτη προς το θύμα. Όμως, σωματική βία ασκεί και αυτός που απειλεί με την άσκησή της. Η κλοπή ή καταστροφή περιουσίας κάποιου, θεωρείται επίσης μια μορφή σωματικού εκφοβισμού όπως επίσης και ο εξαναγκασμός από τον θύτη προς το θύμα να κάνει κάτι παρά τη θέλησή του». Αυτό είναι φυσικά το προφανές που λειτουργεί μερικές φορές παραπλανητικά, περιορίζοντας το bullying στη χειροδικία. Κάτι που δεν ισχύει γιατί συχνότερα συναντάμε «το λεκτικό είδος εκφοβισμού που περιλαμβάνει προσβλητικές και υποτιμητικές προσφωνήσεις προς το θύμα, διάδοση κακόφημων σχολίων και επίσης εξαναγκασμό να λειτουργήσει διαφορετικά από τη θέλησή του. Το συναισθηματικό bullying συμβαίνει σχεδόν ταυτόχρονα με όλα τα παραπάνω και περιλαμβάνει την συναισθηματική εκμηδένιση, την κατάρρευση του θύματος. Πρόκειται για εκφοβιστικές πράξεις ταπείνωσης ή/και απομόνωσης του θύματος» μας εξηγεί η κυρία Γκίκα.
Σκάσε. Εγώ είμαι ο άντρας του σπιτιού.
Η Ο. είναι 45 ετών και βιώνει σε καθημερινή βάση σωματική, λεκτική και συναισθηματική βία από τον σύζυγό της. Δεν είναι λίγες οι φορές που της ασκεί σωματική βία, «με χτυπάει μπροστά σε άλλους, με χαστουκίζει, με προσβάλλει» ενώ συχνά της λέει «θα σε διώξω από το σπίτι», ένα σπίτι που σημειωτεόν της ανήκει. Όσο κι αν λέγεται για αστείο σε παρέες ή σχέσεις κάθε ηλικίας το «Σκάσε. Εγώ είμαι ο άντρας του σπιτιού», για την Ο. είναι κάτι σύνηθες που ακούει από τον σύζυγό της. Έναν σύζυγο που φροντίζει και νοιάζεται παραβλέποντας τα παραπάνω και παραβλέποντας επίσης, το ότι εκείνος διατηρεί εξώγαμη σχέση. «Μια μέρα διάβαζα κάτι και πρόφερα μια λέξη λάθος. Με είπε ξεφτιλισμένη. Μου είπε πως δεν ξέρω να διαβάζω κανονικά. Με έβαλε μπροστά σε άλλους να διαβάσω ξανά, δυνατά και σωστά. Ντράπηκα, βούρκωσα αλλά το έκανα. Για μπράβο, μου πέταξε ένα πακέτο τσιγάρα».
Bullying στην εργασία
«Η εκφοβιστική παρενόχληση στο χώρο εργασίας είναι επίσης συχνό φαινόμενο και λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο των καθιερωμένων κανόνων και πολιτικής οργάνωσης μιας επιχείρησης. Το bullying στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν είναι απαραίτητα “παράνομο”, από την άποψη ότι πιθανόν να μην αντιτίθενται στους κανονισμούς της επιχείρησης, παρόλο που η ζημιά για τον στοχευμένο εργαζόμενο από τον νταή, μπορεί να είναι ιδιαίτερα μεγάλη.
Το bullying ως φαινόμενο στον εργασιακό χώρο μπορεί να απαντηθεί τόσο μεταξύ συναδέλφων όσο και μεταξύ προϊσταμένων-υφιστάμενων. Στους εργασιακούς χώρους η ανισότητα δύναμης μεταξύ των εργαζομένων είναι μια εύκολη βάση ανάπτυξης του φαινομένου. Περιλαμβάνει επαναλαμβανόμενη και με διάρκεια δυσμενή μεταχείριση του θύτη προς το θύμα, λεκτικές επιθέσεις, απειλητικές, εξευτελιστικές και εκφοβιστικές επαφές, σαμποτάζ στην εργασία του θύματος. Συχνά ο στοχευμένος εργαζόμενος επιλέγεται εξαιτίας της άγνοιάς του για τους κανόνες αυτού του “παιχνιδιού”, έτσι ώστε να μην έχει τη δύναμη να το σταματήσει», μας αναφέρει η κυρία Γκίκα.
Ο καινούργιος στη δουλειά είναι αντικείμενο σχολιασμού-κουτσομπολιού ή κοροϊδίας
Η κυρία Παναγιώτα Κυπραίου, τονίζει πως «στην εργασία το bullying έχει να κάνει με την υπεροχή. Είναι μια κακώς εννοούμενη ανταγωνιστικότητα. Προσπάθεια ανάδειξης με αθέμιτους τρόπους. Αυτά τα φαινόμενα υπήρχαν πάντα. Ο καινούργιος στη δουλειά είναι αντικείμενο σχολιασμού-κουτσομπολιού ή κοροϊδίας. Μπορεί να υπάρχει αποκλεισμός. Ένας άλλος τρόπος είναι να χρησιμοποιεί τη δουλειά του άλλου ως δική του. Να μην τον βοηθά. Να τον διαβάλλει σε κρίσιμες καταστάσεις. Αυτά είναι κακοποιητικές συμπεριφορές».
Τέλος του μήνα θα εισηγηθώ να απολυθείς γιατί δεν κάνεις σωστά τη δουλειά σου
Η Α. είναι 55 ετών, καθαρίστρια σε μία εταιρεία και δεν αποτελεί εξαίρεση ανθρώπου που έχει δεχθεί bullying στην εργασία. Ο προϊστάμενός της, κάθε τέλος του μήνα, που είναι η μισθοδοσία, της λέει για “πλάκα”: «Στο τέλος του μήνα θα εισηγηθώ να απολυθείς γιατί δεν κάνεις σωστά τη δουλειά σου». Η Α., την πρώτη φορά που το άκουσε, έβαλε τα κλάματα καθώς, ήταν μακροχρόνια άνεργη, έχοντας περάσει αληθινά δύσκολα. «Μου λέει να επαναλάβω μια δουλειά που μόλις έκανα. Να μαζέψω τα νερά από το πάτωμα, ενώ δεν υπάρχουν». Τέτοιες εκφράσεις θυμίζουν, μάλλον καψόνια στο στρατό παρά εργασιακό περιβάλλον. «Μου είπε να έρθω για δουλειά πριν λίγο καιρό σε ημέρα αργίας» και συμπληρώνει «Οι συνάδελφοί μου με ενημέρωσαν πως η εταιρεία θα είναι κλειστή εκείνη την ημέρα. Πάλι πλάκα έκανε». Η Α. αναφέρει πως όλη αυτή η συμπεριφορά την κάνει να θέλει να παραιτηθεί και να μη θέλει να πάει στη δουλειά της. Δεν έχει μιλήσει σε κάποιον με το φόβο της απόλυσης γιατί, κατά βάθος, οι μνήμες της ανεργίας και του να μην έχει φαγητό στο σπίτι, είναι πολύ νωπές.
Η κυρία Κυπραίου συμβουλεύει: «Για όλους όσοι έχουν υποστεί bullying, θα έλεγα πως αν κάποιος τους έχει ξεχωρίσει για να τους ασκήσει bullying, σίγουρα έχουν κάποια στοιχεία που πολλές φορές προκαλούν θαυμασμό ή φθόνο αλλά δεν πρέπει να σκεφτεί πως ‘’κάτι φταίει με εμένα’’, δεν είναι πρόβλημα του ανθρώπου που το υφίσταται αλλά του άλλου, αν είναι διαφορετικός ένας άνθρωπος αυτό είναι κάτι φυσικό, είναι η φυσική διαδικασία της ζωής».
«Δεν φταίει κάτι με εμένα», αυτό είναι το μήνυμα που όλοι πρέπει να πάρουμε. Κι αυτό είναι που συμβουλεύουν και οι ειδικοί. Ούτε τα άτομα που έχουν υποστεί bullying, πλην ειδικών περιπτώσεων, χρειάζεται να συμβουλευτούν κάποιον ψυχολόγο, μας λένε πάλι οι ειδικοί. Πρέπει όμως να σκεφτούμε όλοι, εκείνη τη φορά, που θάψαμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας το bullying που ασκήσαμε λόγω του φυλετικού, θρησκευτικού ή σεξουαλικού προσανατολισμού ενός ατόμου, λόγω της κοινωνικής ή πολιτικής θέσης του, ίσως και λόγω των διαφορετικών -χαμηλότερων ή υψηλότερων - επιδόσεων του θύματος σε ένα πιθανόν ανταγωνιστικό περιβάλλον, όπως το σχολείο ή η εργασία. Είναι εξαιρετικά πιθανό, για να μην πούμε βέβαιο, ότι όλοι έχουμε βρεθεί ακόμα και χωρίς να το καταλαβαίνουμε στη θέση του θύτη. Είτε κάνοντας πλάκα, είτε χωρίς να αντιλαμβανόμαστε τις αντοχές του άλλου, είτε παρεξηγώντας τα όρια που μας έχει επιτρέψει. Μήπως πρέπει να το συνειδητοποιήσουμε, να το παραδεχθούμε, να αντιμετωπίσουμε τον «νταή» που κρύβουμε μέσα μας; Μήπως πρέπει να ερχόμαστε πιο συχνά στη θέση του άλλου;
