εικονογράφηση: Κατερίνα Καραλή
«Η απόφαση τεκνοποίησης για μια γυναίκα που διαμένει σε ακριτική περιοχή της χώρας λαμβάνεται με δυσκολία. Η ανασφάλεια που προκύπτει από την έλλειψη ιατρικών υποδομών, καθώς και το οικονομικό κόστος της μετακίνησης σε ιατρικά κέντρα των μεγάλων πόλεων, αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες. Αποτέλεσμα; Τα ζευγάρια αναβάλλουν την εγκυμοσύνη ή περιορίζονται σε ένα παιδί και οι περιοχές αυτές σταδιακά ερημώνουν». Η Στεφανία Κ. είναι εκπαιδευτικός στο επάγγελμα και κάτοικος της Φολεγάνδρου. Παρότι κατάγεται από τη βόρεια Ελλάδα, γνώρισε τον σύζυγό της στο εν λόγω νησί και αποφάσισαν από κοινού να μείνουν μόνιμα εκεί. «Η φυσική ομορφιά, οι ήρεμοι ρυθμοί και η ποιότητα ζωής μας κέρδισαν», αναφέρει σήμερα. «Ωστόσο, σε τέτοια μέρη υπάρχουν και αρκετά προβλήματα, τα οποία οι κάτοικοι καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε σχεδόν σε καθημερινή βάση».
Κάθε χρόνο, λιγότερα παιδιά στα σχολεία
Το φαινόμενο της διαρκώς αυξανόμενης υπογεννητικότητας παρατηρείται σε ολόκληρη τη χώρα κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, το 2008 γεννήθηκαν 140.000 παιδιά σε πανελλαδικό επίπεδο, ενώ το 2017 μόλις 88.000 (πτώση 37%). Το 2011 αποτελεί την πρώτη χρονιά μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου σημειώθηκε αρνητικό ισοζύγιο, δηλαδή οι γεννήσεις ήταν λιγότερες από τους θανάτους. Ως το 2050, υπολογίζεται ότι οι Έλληνες πολίτες θα έχουν μειωθεί σε 6,5-8 εκατομμύρια. Στις ακριτικές περιοχές, ωστόσο, το πρόβλημα έχει λάβει ακόμη μεγαλύτερες διαστάσεις. Σε ορισμένες χρονιές εν μέσω κρίσης, σε μέρη όπως οι Φούρνοι Ικαρίας, η Αλόννησος, η Τήλος, η Κάσος, το Αγαθονήσι και η Σίκινος δεν γεννήθηκε κανένα παιδί, ενώ σε άλλα νησιά, καθώς και ηπειρωτικά χωριά, ο αριθμός των θανάτων ήταν πολύ υψηλότερος από εκείνον των γεννήσεων. «Οι λόγοι για τους οποίους μια γυναίκα αποφεύγει να τεκνοποιήσει δεν είναι κοινοί σε όλα τα σημεία της χώρας», επισημαίνει ο μαιευτήρας-γυναικολόγος, Στέφανος Χανδακάς. «Τη βασικότερη δυσκολία στις αστικές περιοχές αποτελεί η σύνδεση της μητρότητας με την εργασία, στις ημιαστικές περιοχές η οικονομική στενότητα, καθώς αυτές έχουν πληγεί από την κρίση σε μεγαλύτερο βαθμό, ενώ στις ακριτικές περιοχές η έλλειψη πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας».
Την τελευταία δεκαετία, o αριθμός των γεννήσεων στις ακριτικές περιοχές της χώρας μειώθηκε ραγδαία.
Την παραπάνω διαπίστωση επιβεβαιώνει και η κυρία Στεφανία, με βάση την εμπειρία της από τη διαμονή στη Φολέγανδρο. «Εδώ, υπάρχει μόνο ένας αγροτικός γιατρός και εκείνος όχι σε όλη τη διάρκεια του έτους. Το γεγονός αυτό προκαλεί έντονη ανασφάλεια, καθώς μια έγκυος δεν έχει τη δυνατότητα ιατρικής περίθαλψης, ούτε καν σε περίπτωση επιπλοκής. Ιδιαίτερα τους χειμερινούς μήνες, όπου τα δρομολόγια των πλοίων αραιώνουν κατά πολύ, ο φόβος μεγεθύνεται», περιγράφει. Ελλείψει των απαραίτητων υποδομών, λοιπόν, οι γυναίκες του νησιού αναγκάζονται να μεταβούν στα αστικά κέντρα, ακόμη και για μια απλή ιατρική εξέταση. «Κάτι τέτοιο, φυσικά, συνεπάγεται αυξημένα έξοδα, λόγω της μετακίνησης και της διανυκτέρευσης. Γενικά, η εγκυμοσύνη και ο τοκετός για μια γυναίκα που κατοικεί σε απομονωμένο μέρος επιφέρει πολλαπλάσιο οικονομικό κόστος. Κι αν τα ζευγάρια είχαν τη δυνατότητα να το καλύψουν πριν την οικονομική κρίση, τώρα πλέον είναι, σε πολλές περιπτώσεις, απαγορευτικό».
Ως το 2050, υπολογίζεται ότι οι Έλληνες πολίτες θα έχουν μειωθεί σε 6,5-8 εκατομμύρια.
Τη σοβαρή απουσία υπηρεσιών υγείας στις ακριτικές περιοχές της χώρας επισημαίνει και ο μαιευτήρας-γυναικόλογος, Δημήτρης Ξηροφώτος, έχοντας αναλάβει τον προγεννητικό έλεγχο και τον τοκετό αρκετών εγκύων που κατοικούν σε αυτές. «Ο ιατρικός εξοπλισμός που διατίθεται σε τέτοια μέρη είναι ελάχιστος. Ακόμη και σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, παρέχονται μόνο τα άκρως απαραίτητα», αναφέρει. «Βέβαια, οι συγκεκριμένες γυναίκες είναι πιο… γενναίες σε σύγκριση με εκείνες στα αστικά κέντρα, καθώς έχουν συνηθίσει να αντιμετωπίζουν δυσκολίες σε καθημερινή βάση και, φυσικά, όχι μόνο κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης. Σε κάθε περίπτωση, είναι απαραίτητο να έχουν πρόσβαση σε ιατρική φροντίδα ίδιου επιπέδου με τις κατοίκους των πόλεων: Από εξέταση του ιστορικού της υγείας τους στην αρχή της κύησης ως έναν, όσο το δυνατόν πιο ασφαλή, τοκετό. Αυτό, όμως, δεν συμβαίνει συνήθως».
Οι ελλιπείς ιατρικές υποδομές των απομακρυσμένων ηπειρωτικών χωριών και νησιών θέτουν σε κίνδυνο την υγεία των εγκύων, αλλά και των βρεφών.
Ως συνέπεια της έντονης ανασφάλειας και του υψηλού οικονομικού κόστους, οι γεννήσεις διαρκώς μειώνονται και οι επιπτώσεις στα νησιά της άγονης γραμμής, καθώς και στα ορεινά χωριά, γίνονται αμέσως αισθητές. Τα σχολεία παύουν να λειτουργούν, τα δρομολόγια των πλοίων αραιώνουν, το εργατικό δυναμικό συρρικνώνεται, οι τοπικές επιχειρήσεις βάζουν λουκέτο, η καθημερινότητα δυσχεραίνει σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό. «Ο αριθμός των μαθητών είναι ενδεικτικός της κατάστασης. Για παράδειγμα, στο νηπιαγωγείο της Φολεγάνδρου φοιτούσαν πρόπερσι δώδεκα παιδιά, ενώ φέτος έξι», μας λέει η κυρία Στεφανία. «Επιπλέον, μέχρι στιγμής, αναμένεται να γίνουν μόλις δύο γεννήσεις μέσα στο 2019. Αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό, δεδομένου ότι οι μόνιμοι κάτοικοι του νησιού φτάνουν τους 500 και θα περίμενε κανείς περισσότερα ζευγάρια να πάρουν την απόφαση τεκνοποίησης».
«Η HOPEgenesis είναι θείο δώρο για τις μέλλουσες μητέρες»
Παρατηρώντας το πρόβλημα της υπογεννητικότητας να επιδεινώνεται, ο κύριος Χανδακάς αποφάσισε να αναλάβει δράση για την αντιμετώπισή του. Ο ίδιος, εξάλλου, έχοντας υπάρξει μέλος της «Ομάδας Αιγαίου» παλαιότερα, είχε επισκεφθεί νησιά της άγονης γραμμής, και, μαζί με άλλους γιατρούς, είχε προσφέρει δωρεάν προληπτικές εξετάσεις και βασική ιατρική φροντίδα στους κατοίκους. Το 2015, λοιπόν, παράλληλα με την εργασία του, ίδρυσε τη HOPEgenesis, μια μη κερδοσκοπική οργάνωση με στόχο την υποστήριξη των εγκύων των απομακρυσμένων περιοχών σε πρακτικό και οικονομικό επίπεδο, τόσο κατά τη διάρκεια της κύησης, όσο και στον τοκετό. Συγκεκριμένα, οι γυναίκες που εντάσσονται στο πρόγραμμα έχουν τη δυνατότητα να μεταβαίνουν τουλάχιστον μία φορά τον μήνα στο πλησιέστερο ιατρικό κέντρο που συνεργάζεται με την HOPEgenesis για τις απαραίτητες εξετάσεις προγεννητικού ελέγχου. Σε περίπτωση επιπλοκής, διακομίζονται άμεσα εκεί για έλεγχο από τον μαιευτήρα-γυναικολόγο που τις παρακολουθεί. Όταν έρθει η ώρα του τοκετού, ο ίδιος γιατρός αναλαμβάνει την περάτωσή του, είτε πρόκειται για φυσιολογική γέννα, είτε για καισαρική τομή. Τέλος, το κόστος για όλα τα παραπάνω δεν επιβαρύνει τις ίδιες, καθώς καλύπτεται από την οργάνωση.
O κ. Χανδακάς έγινε νονός του πρώτου βρέφους που γεννήθηκε χάρη στη δράση της οργάνωσης. Πρόκειται για ένα αγοράκι από τη Θύμαινα. Και το όνομα αυτού; Μηνάς!
«Ουσιαστικά, οι ιατρικές υπηρεσίες παρέχονται από εθελοντές γιατρούς που προσφέρουν τη βοήθειά τους στη “HOPEgenesis”, ο προγεννητικός έλεγχος και οι τοκετοί διεκπεραιώνονται στα νοσηλευτικά ιδρύματα και μαιευτήρια ανά την Ελλάδα που συνεργάζονται μαζί μας, ενώ τα έξοδα καλύπτονται από εταιρείες-χορηγούς που έχουν προθυμοποιηθεί να μας στηρίξουν, καθώς και δωρεές πολιτών», εξηγεί ο κ. Χανδακάς. Και ποιες είναι οι προϋποθέσεις που χρειάζονται, ώστε να λάβει μια εγκυμονούσα τη συγκεκριμένη πρακτική και οικονομική βοήθεια; «Να είναι μόνιμη κάτοικος των ακριτικών περιοχών, οι οποίες έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα μέχρι τώρα», απαντά ο ίδιος.
Τον Σεπτέμβριο του 2017, είχαν γεννηθεί στους Φούρνους Ικαρίας 6 παιδιά, στην Αλόννησο 4, στην Τήλο 2, στην Κάσο 2. Τον Δεκέμβριο του 2018, είχαν ενταχθεί στο πρόγραμμα της HOPEgenesis 100 εγκυμονούσες.
Από την ίδρυσή της έως σήμερα, η HOPEgenesis επεκτείνεται συνεχώς. Πλέον, δραστηριοποιείται σε 354 απομακρυσμένες περιοχές συνολικά - 317 ηπειρωτικά χωριά και 37 νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου πελάγους - με μια ομάδα που αποτελείται από 35 μαιευτήρες-γυναικολόγους και τη συνεργασία 16 ιατρικών κέντρων σε διαφορετικά σημεία της χώρας (Αθήνα, Ρόδο, Βόλο, Χίο, Σύρο, Πάτρα, Ιωάννινα, Κοζάνη κ.ά.). Παράλληλα, 60 μεγάλες ελληνικές εταιρείες, μέσω προγραμμάτων κοινωνικής ευθύνης, στηρίζουν τη δράση της σε οικονομικό επίπεδο. Από αυτές, μαζί με τις δωρεές πολιτών και τις εκδηλώσεις εξεύρεσης πόρων, έχουν συγκεντρωθεί και προσφερθεί πάνω από 240.000 ευρώ. Όσον αφορά τα αποτελέσματα που έχει φέρει η οργάνωση, οι αριθμοί αποτυπώνουν τη διαρκή πρόοδο. Τον Σεπτέμβριο του 2017, είχαν γεννηθεί στους Φούρνους Ικαρίας 6 παιδιά, στην Αλόννησο 4, στην Τήλο 2, στην Κάσο 2. Τον Δεκέμβριο του 2018, είχαν ενταχθεί στο πρόγραμμα 100 εγκυμονούσες. Και, μια ανάσα πριν την άφιξη του 2019, γεννήθηκε το 60ο βρέφος από ακριτική περιοχή και, συγκεκριμένα, ένα αγόρι από την Κίμωλο.
Στο μεταξύ, την εποικοδομητική σχέση του με τη ΗΟPEgenesis περιγράφει ο κ. Ξηροφώτος, ο οποίος τον τελευταίο ενάμιση χρόνο προσφέρει εθελοντικά τις υπηρεσίες του σε αυτήν. Ειδικότερα, σε ιατρικό κέντρο του Βόλου που συνεργάζεται με την οργάνωση, ο ίδιος αναλαμβάνει τον προγεννητικό έλεγχο και τον τοκετό εγκύων από τη Σκόπελο και την Αλόννησο. Μέχρι σήμερα, έχουν γεννηθεί επτά βρέφη χάρη στη δική του συνεισφορά. «Ως γιατρός, αντλώ ιδιαίτερη χαρά και ηθική ικανοποίηση παρέχοντας τη βοήθειά μου στις γυναίκες αυτών των περιοχών, οι οποίες διεκδικούν το δικαίωμα στη μητρότητα. Οι στόχοι και η δράση της HOPEgenesis συνάδουν απόλυτα με τις προσωπικές πεποιθήσεις μου. Θεωρώ ότι οποιοσδήποτε εργάζεται στον τομέα της υγείας οφείλει να συμβάλει στην αντιμετώπιση τόσο σημαντικών προβλημάτων, ακόμη και χωρίς οικονομική ανταμοιβή», αναφέρει. Με θετικά λόγια μιλά και η κυρία Στεφανία, η οποία, έχοντας ήδη έναν εξάχρονο γιο, αυτή την περίοδο βρίσκεται στον έβδομο μήνα της δεύτερης εγκυμοσύνης της και έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα. «Στην αρχή, ήμουν επιφυλακτική, αλλά σύντομα διαπίστωσα πως η συγκεκριμένη οργάνωση ό,τι υπόσχεται, πράγματι το προσφέρει», λέει η ίδια. «Επιπλέον, είναι σημαντικό να συναντάς γιατρούς που εκφράζουν ειλικρινές ενδιαφέρον προς τις εγκύους και δεν αρκούνται στην τυπική διεκπεραίωση της δουλειάς τους. Η HOPEgenesis αποτελεί θείο δώρο για τις γυναίκες που κατοικούν σε απομακρυσμένα μέρη και θα προέτρεπα όσες πληρούν τις προϋποθέσεις να την αξιοποιήσουν».
Μέχρι στιγμής, έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα 100 εγκυμονούσες.
Κατά τα δυόμισι χρόνια δράσης της ΗΟPEgenesis, το ιατρικό προσωπικό έχει κληθεί να διαχειριστεί και ιδιαίτερα δύσκολα περιστατικά. «Για παράδειγμα, όταν προκύπτει επιπλοκή σε νησί της άγονης γραμμής τους χειμερινούς μήνες. Σε τέτοια περίπτωση, έχει χρειαστεί να στείλουμε ελικόπτερο, ώστε η κυοφορούσα να διακομιστεί άμεσα σε νοσοκομείο», επισημαίνει ο κ. Χανδακάς. «Επίσης, θυμάμαι μια γυναίκα, περίπου 45 ετών, από την Αλόννησο, η οποία είχε πολύ δύσκολη εγκυμοσύνη. Ήρθε αρκετές φορές στο ιατρικό κέντρο στο Βόλο για να την εξετάσω εκτάκτως, νοσηλεύτηκε, γέννησε πρόωρα, αλλά σήμερα είναι μητέρα ενός υγιέστατου κοριτσιού και έχει επιστρέψει στο νησί της», αφηγείται από τη δική του εμπειρία ο κ. Ξηροφώτος.
Κι ένα ευχάριστο συμβάν που θυμούνται χαρακτηριστικά όσοι συμμετέχουν ενεργά στην οργάνωση; «Ορισμένες κάτοικοι απομονωμένων περιοχών είχαν συγκεντρώσει τα χρήματα που χρειάζονταν για την εγκυμοσύνη και τον τοκετό τους. Ωστόσο, όταν εντάχθηκαν στο πρόγραμμα, κάλυψαν το οικονομικό κόστος μέσω αυτού. Στη συνέχεια, αξιοποίησαν το ποσό που είχαν αποταμιεύσει, ανοίγοντας μια μικρή επιχείρηση στον τόπο τους: μια καφετέρια, ένα μαγαζάκι με κοσμήματα τους καλοκαιρινούς μήνες… Και με αυτή την κίνηση, συνέβαλαν στην ενίσχυση της τοπικής οικονομίας», αναφέρει ο κ. Χανδακάς.
Η λύση βρίσκεται στη συνεργασία κρατικών και ιδιωτικών φορέων
Ενημέρωση στα απομακρυσμένα ηπειρωτικά χωριά και νησιά για τη δράση της οργάνωσης, μέσω ομιλιών…
Οι στόχοι της HOPEgenesis για τα επόμενα χρόνια είναι η επέκταση της δράσης της σε ακόμη περισσότερες ακριτικές περιοχές, η ευαισθητοποίηση σχετικά με την υπάρχουσα κατάσταση μέσω ενημερωτικών εκδηλώσεων, καθώς και η καταγραφή των οικονομικών επιπτώσεων του δημογραφικού προβλήματος. Πέρα από τη συμβολή της συγκεκριμένης οργάνωσης, όμως, με ποιο τρόπο η υπογεννητικότητα σε αυτές τις τοποθεσίες θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί δραστικά; «Υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες που επιδεινώνουν την κατάσταση: Από τη μία πλευρά, οι ιδιαιτερότητες της γεωγραφικής δομής της χώρας. Από την άλλη, η παρατεταμένη οικονομική κρίση, που αφενός συρρίκνωσε τους πόρους των δημόσιων υπηρεσιών υγείας και, αφετέρου, έστρεψε περισσότερους πολίτες σε αυτές. Με άλλα λόγια, πρόκειται για έναν συνδυασμό γεωγραφικών χαρακτηριστικών, μειωμένης χρηματοδότησης και αυξημένης ζήτησης. Συνεπώς, το πρόβλημα είναι δύσκολο να επιλυθεί αποκλειστικά από κρατικούς φορείς. Χρειάζονται υποστηρικτικές δράσεις από τον ιδιωτικό τομέα ή εθελοντικές ομάδες, οι οποίες θα λειτουργούν σε συνεργασία με το Κράτος για την αντιμετώπιση του φαινομένου», συνοψίζει ο κ. Χανδακάς.
«Οι κάτοικοι των ακριτικών περιοχών, πάντως, αγαπούν πολύ τον τόπο τους και δεν θέλουν να τον εγκαταλείψουν», συμπληρώνει η κα. Στεφανία. «Αντίθετα, είναι πρόθυμοι να εργαστούν και να δημιουργήσουν τις οικογένειές τους εκεί. Το μόνο που χρειάζονται είναι στήριξη για να το καταφέρουν».
