Φίλοι του Τόλκιν ενωθείτε!

Πηγαίνω στο σημείο συνάντησης χωρίς να έχω σκεφτεί πώς θα αναγνωρίσω την ηγετική ομάδα του Συλλόγου Φίλων Tolkien – The Prancing Pony. Μια μπλούζα «Glorfindel» μου λέει προς τα που να κατευθυνθώ. «Είδες την μπλούζα μου και ήρθες; Καλό είναι αυτό, σημαίνει ότι ξέρεις από το έργο του Tolkien», μου λέει γελώντας ο Σπύρος. Η κουβέντα ξεκινάει με ιδιαίτερη ζέση. Άλλωστε μιλάμε για το έργο του Tolkien, ίσως του σημαντικότερου συγγραφέα στον κόσμο του φανταστικού. Η Καίτη (Πρόεδρος), ο Σταμάτης, ο Σπύρος και η Άντζελα μου μιλάνε για το ιδιαίτερα ενεργητικό Prancing Pony, έναν Σύλλογο με κάμποσες δραστηριότητες, ταξίδια, διεθνείς συμμετοχές σε δρώμενα που αφορούν το έργο και την ζωή του καθηγητή Tolkien και πολλά άλλα. Μήπως τελικά η «Μέση Γη» υπάρχει;

Γιατί «The Prancing Pony»;

Καίτη: Ο Σύλλογος ιδρύθηκε επίσημα τον Οκτώβριο του 2002, αλλά η παρέα είχε βρεθεί περίπου ενάμιση χρόνο νωρίτερα, μέσω του forum του lordoftherings.gr που ήταν και το πρώτο ελληνικό website που είχε σχέση με τον Tolkien. Μετά, λοιπόν, από τις διαδικτυακές συζητήσεις μας είπαμε να συναντηθούμε. Έτσι, δεν άργησε να έρθει η ιδέα να φτιάξουμε έναν Σύλλογο στα πρότυπα του Αγγλικού Tolkien Society, το οποίο και είχαμε ήδη επισκεφθεί.

Άντζελα: Εγώ είμαι από τα ύστερα μέλη, σκέψου ότι γράφτηκα το 2011. Τους βρήκα σε ένα event που είχαν κάνει στην Πάρνηθα, σε ένα καταφύγιο. Για εμάς ήταν σαν το Rivendell εκεί. Λέω για εμάς γιατί από την πρώτη στιγμή κατάλαβα ότι θα γίνω μέλος. Παιχνίδια, διαγωνισμοί, όλα σχετικά με τον Tolkien. Είχαμε χωριστεί σε ομάδες, όπως οι φυλές στη «Μάχη των Πέντε Στρατιών».

Καίτη: Το όνομα Prancing Pony μας ήρθε μετά από σκέψη. Κάθε Σύλλογος που υπάρχει, εκτός από τον επίσημο τίτλο που δηλώνει την χώρα του έχει και ένα δεύτερο όνομα το οποίο πάντα προέρχεται από το έργο του καθηγητή. Εμείς, το σκεφτήκαμε αρκετά. Κάποιοι μας έφερναν ηρωικά ονόματα, κάποιοι άλλοι γεωγραφικές αναφορές, όμως εν τέλει καταλήξαμε στο Prancing Pony γιατί μετά από κάθε μας συνάντηση επιδιδόμασταν σε ένα «άθλημα» το οποίο είχαμε ονομάσει «Χομπίτιασμα» και μπορείς να καταλάβεις τι σημαίνει, συν του ότι η Ελλάδα μας είναι ένα σταυροδρόμι όπως ακριβώς και το χωριό Bree. Έτσι, νιώσαμε ότι αυτό μας ταιριάζει πιο πολύ απ’ όλα.

Από αριστερά: Καίτη, Σταμάτης, Σπύρος, Άντζελα (Φωτογραφία: Γεράσιμος Δομένικος / FOSPHOTOS)

Ο σκοπός του Συλλόγου

Καίτη: Είναι, πέραν του να διαδώσουμε το έργο του Tolkien όπως και όσο μπορούμε, να δίνουμε έναν πνευματικό χώρο σε όλους όσους αγαπούν το έργο αυτό ώστε να βρίσκονται και να ασχολούνται με αγαπημένα τους θέματα. Γι’ αυτό και είμαστε ιδιαίτερα ενεργοί. Έχουμε τουλάχιστον μια συνάντηση κάθε μήνα και φροντίζουμε να έχει ένα συγκεκριμένο θέμα. Ας πούμε ένα κεφάλαιο από κάποιο έργο του Tolkien το οποίο θα διαβάσουμε και θα αναλύσουμε, ή μια ομιλία πάνω σε ένα συγκεκριμένο «Τολκινικό» θέμα. Την Κυριακή που μας πέρασε είχαμε μια προγραμματισμένη εκδήλωση που αφορούσε στην προφορά και τον τονισμό των ονομάτων του Tolkien. Επίσης έχουμε 2-3 μεγάλα events κάθε χρόνο, είτε στην επέτειο της ίδρυσης του συλλόγου, είτε στα γενέθλια του καθηγητή Tolkien, στις 3 Ιανουαρίου. Αφορμές υπάρχουν πάντα, αλλά δεν τις χρησιμοποιούμε και όλες. Η 25η Μαρτίου, ας πούμε, είναι η Παγκόσμια Ημέρα ανάγνωσης Tolkien και έχει οριστεί επειδή συμπίπτει με την ημερομηνία καταστροφής του Δακτυλιδιού, όμως η εθνική μας επέτειος μας το «χαλάει» να κάνουμε μια εκδήλωση τέτοια ημέρα.

Η αγάπη για το έργο του «Καθηγητή»

Σταμάτης: Είμαστε όλοι πραγματικά παθιασμένοι με το έργο του καθηγητή. Επομένως, το κάθε μέλος έχει το δικό του αγαπημένο έργο, και το δικό του αγαπημένο απόσπασμα. Τα περισσότερα μέλη έχουν διαβάσει όλα όσα έχουν δημοσιευτεί από τον ίδιο τον καθηγητή εν ζωή, αλλά και όλα τα υπόλοιπα, το «Σιλμαρίλιον», τις «Ατέλειωτες Ιστορίες» ή μάλλον πιο σωστά τις «Ατελείωτες Ιστορίες» γιατί είναι ένα έργο που δεν ολοκληρώθηκε. Πολλοί έχουν διαβάσει δηλαδή και όλα τα έργα που έχουν εκδοθεί από τον γιο του Tolkien, ακόμα και το 12τομο έργο αναφοράς, όπου έχουν γίνει και κάποιες προσθήκες μετά, την «Ιστορία της Μέσης Γης». Εγώ προσωπικά αν έπρεπε να διαλέξω μια ιστορία ως αγαπημένη, είναι μέσα από το Silmarillion η ιστορίας της πτώσης του Βασιλείου της Gondolin. Ένα ξωτικό Βασίλειο κρυμμένο μέσα στα Βουνά, το τελευταίο προπύργιο απέναντι στον πρώτο μεγάλο εχθρό όλων των ελεύθερων λαών της Μέσης Γης και των ξωτικών τον Morgoth.    

Οι ανά τον κόσμο Σύλλογοι Φίλων Tolkien

Σπύρος: Υπάρχουν σε όλο τον κόσμο. Ινδονησία, Αυστραλία, Νότια Αμερική, ΗΠΑ και φυσικά σε ολόκληρη την Ευρώπη. Σε γενικές γραμμές, έχουμε πολύ καλές επαφές με άλλες ομάδες ή Συλλόγους Tolkien και προσπαθούμε να συμμετέχουμε σε δράσεις τους. Με τους Γερμανούς έχουμε άριστες σχέσεις και μάλιστα όσο είναι δυνατόν συμμετέχουμε σε δικές τους μεγάλες εκδηλώσεις όπως την ετήσια συγκέντρωση τους, που ονομάζουν «Tolkien Thing». Επίσης, έχουμε πάει στην Σουηδία στην 36^η επέτειό τους που για αυτούς είναι στην ουσία η 9^η, γιατί μετράνε ανά 4 χρόνια όπως ακριβώς γινόταν με το Βασίλειο των Ανθρώπων της Gondor. Μάλιστα λένε ότι δεν έχουν προεδρείο αλλά επιτρόπους, γιατί ακόμα περιμένουν τον Βασιλιά. Έχουμε επίσης συμμετάσχει αρκετές φορές στο Oxonmoot, το ετήσιο φιλολογικό μνημόσυνο που γίνεται στην Οξφόρδη προς τιμήν του καθηγητή στα μέσα του Σεπτέμβρη. Η πιο ιδιαίτερη από όλες τις διεθνείς μας συμμετοχές είναι αυτή που έλαβε χώρα το 2004 στο Ευρωκοινοβούλιο. Η προεδρία ήταν στην Ιταλία και ένας Ιταλός ευρωβουλευτής, μέλος του Ιταλικού Συλλόγου Tolkien, οργάνωσε μέσα σε αίθουσα του Ευρωκοινοβουλίου κάποιες ωραίες παρουσιάσεις για το έργο του καθηγητή. Η πιο σημαντική συμμετοχή μας όμως, ήταν το 2005, στο παγκόσμιο συνέδριο με αφορμή τα 50 χρόνια από την δημοσίευση του «The Return of the King», που διοργάνωσε το πανεπιστήμιο του Birmingham και όπου έδωσαν το παρόν 2500 άτομα από δεκάδες Συλλόγους από όλο τον κόσμο.

Δράσεις της Ελληνικού Συλλόγου Φίλων Tolkien

Σταμάτης: Έχουμε κάνει θεατρικό το διήγημα «Τα παιδιά του Χούριν». Και μάλιστα 2 φορές. Την πρώτη φορά, το 2005, μετά από προετοιμασίες ενός έτους, είχαμε ετοιμάσει το συγκεκριμένο θεατρικό για να το παρουσιάσουμε στην Αγγλία στα 50 χρόνια από την έκδοση του βιβλίου «Η Επιστροφή του Βασιλιά». Στόχος μας ήταν να αντιστοιχήσουμε έναν μύθο του Tolkien με έναν Ελληνικό μύθο, συγκεκριμένα τον μύθο του Οιδίποδα. Στο συγκεκριμένο έργο του Tolkien, περιγράφονται οι τελευταίες μέρες του Πολεμιστή Turin Turambar, ο οποίος είχε μια τραγική μοίρα: ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε την αδερφή του και στην συνέχεια αυτοκτόνησε. Όπως λίγο πολύ συνέβη και στον μύθο του Οιδίποδα. Με κάποιον τρόπο, δώσαμε στο ξένο κοινό, απ’ όλους του συλλόγους φίλων Tolkien του κόσμου, την ευκαιρία να γνωρίσουν το έργο μας μαζί με έναν πολύ όμορφο αρχαίο ελληνικό μύθο. Είχαμε χρησιμοποιήσει ως υπότιτλο του έργου «Μοίρα και Ύβρις». Μετά από 10 χρόνια πιάσαμε το δεύτερο κομμάτι, το αμιγώς «Τολκινικό», του συγκεκριμένου θεατρικού και το ξαναπαίξαμε στην εκδήλωση για το φανταστικό, το «ΦantastiCon2015» στην Ελληνοαμερικανική Ένωση. Μπήκε μια πολύ μεγάλη ομάδα παιδιών που βοήθησε πάρα πολύ σε αυτό. Σκηνοθέτης, παραγωγός, τεχνικός ήχου. Γύρω στα 25 άτομα. Όλοι μέλη του Συλλόγου μας, εργάστηκαν αφιλοκερδώς με πολύ μεράκι για να δώσουμε στον κόσμο του ΦantastiCon ένα κομμάτι από το έργο μας.

Οι ταινίες του Peter Jackson (Lord of the Rings και Hobbit)

Σταμάτης: Από το θέμα της τεχνικής εκτέλεσης, οι ταινίες του Χόλυγουντ είναι άρτιες. Δεν μπορώ να τους ψέξω κάτι. H τριλογία του «Lord of Rings» λαμβάνοντας υπόψιν και την διαθέσιμη τεχνολογία της εποχής τους, και με έναν εξαιρετικό τρόπο κινηματογράφησης που δεν ήταν 100% Χόλυγουντ, ήταν εξαιρετική. Oι ηθοποιοί ήταν όλοι σπουδαίοι και αξιόλογοι. Από αισθητικής άποψης οι ταινίες είναι επίσης εξαιρετικές. Συμμετείχαν στον σχεδιασμό του περιβάλλοντος ο Alan Lee και ο John Howe, άνθρωποι που έχουν κάνει καριέρα μόνο και μόνο απεικονίζοντας τον κόσμο του Tolkien. Το μόνο σημείο, που εμείς ως Prancing Pony όπως και άλλοι ανά τον κόσμο Σύλλογοι, έχουμε να θίξουμε είναι το κατά πόσο ακολουθούν την πορεία και την ιστορία των βιβλίων του Tolkien. Εδώ, στον «Άρχοντα των Δακτυλιδιών» έχουμε σαφέστατα λιγότερα παράπονα απ’ ότι στο «Χόμπιτ». Από μια άποψη είναι λογικό να συμβαίνει αυτό. Γύρισαν τρεις ταινίες από ένα μόνο βιβλίο και μάλιστα 300 σελίδων. Έτσι, υπάρχει μια σειρά από ήρωες που είναι αμιγώς κινηματογραφικοί και καθόλου λογοτεχνικοί. Είναι φοβερά διασκεδαστικές σαν ταινίες του Χόλυγουντ αλλά οι χαρακτήρες του Tolkien δεν είναι αυτό. 

Καίτη: Πέραν της προσωπικής άποψης του καθενός, η θέση του Συλλόγου είναι ότι οι ταινίες έκαναν καλό στο έργο του καθηγητή γιατί το διέδωσαν σε μια γενιά η οποία έχει πολύ μεγαλύτερη επαφή με το οπτικό μέσο παρά με το ανάγνωσμα και έφεραν το όνομα του Tolkien και στην συνέχεια όλη την κουλτούρα του φανταστικού πολύ πιο κοντά στον μέσο θεατή και αναγνώστη. Το ίδιο δηλαδή καλό που έκανε ο Tolkien με το «Hobbit» και το «Lord of the Rings» για την λογοτεχνία του φανταστικού το έκαναν και οι ταινίες του Jackson για τις ταινίες του φανταστικού. Και στις δύο περιπτώσεις ενώ υπήρχαν προηγούμενα και μάλιστα πολύ καλά ο όγκος της διάδοσης ήταν τέτοιος που να το κάνει αυτό που λέμε «πασίγνωστο». Τώρα, άμα δούμε τις ταινίες πιο προσεκτικά για μένα η Τριλογία του Άρχοντα και ειδικά η πρώτη ταινία «The Fellowship of The Ring», παρά τις όποιες παρεμβάσεις, ήταν απίστευτα κοντά στο πνεύμα του Tolkien. Προχωρώντας οι ταινίες κάπως ξεφεύγουν και κατά την γνώμη μου χωρίς λόγο. Δέκα χρόνια μετά, φτάνουμε στο Hobbit όπου έχουμε πια ξεφύγει εντελώς. Και ενώ σαν ταινίες είναι αξιόλογες δεν έχουν καμία σχέση με το Hobbit του Tolkien. Καμία όμως. 

Σπύρος: Έτσι είναι. Στον Άρχοντα ψάχνεις να βρεις αποκλίσεις και στο Χόμπιτ ψάχνεις να βρεις τι είναι κοντά στο βιβλίο. Εδώ είναι μια τραγική ειρωνεία για όσους αγαπάνε τον Tolkien και έχουν διαβάσει το βιβλίο. Ο Jackson ξεκίνησε να κάνει κάτι που μας άρεσε: έκανε πράξη την ανάγκη του ίδιου του καθηγητή να εντάξει το Hobbit στον κόσμο του, ένα βιβλίο-παραμύθι που γράφτηκε για τα παιδιά του, το άκουσε μια φοιτήτριά του που δούλευε σε ένα εκδοτικό οίκο και τις άρεσε. Ο καθηγητής είχε σταματήσει να το γράφει γιατί τα παιδιά του είχαν μεγαλώσει, εκείνη τον παρότρυνε να το συνεχίσει και να το εκδώσει. Ο Jackson λοιπόν προσπαθεί να φτιάξει ένα πιο σοβαρό Hobbit από το παραμύθι του Tolkien και να ενταχθεί πλέον στον ευρύτερο κόσμο. Αποτυγχάνει όμως οικτρά. Δεν χάνει μόνο την επαφή με τον κόσμο, αλλά και το βιβλίο εν γένει. Και δεν είμαστε αυστηροί μαζί του, γιατί πολλοί μας λένε ότι είμαστε. Ας πούμε δεν μας ενοχλεί το ότι υπάρχει στο κινηματογραφικό Hobbit ο Legolas. Από την άποψη ότι είναι ο πρίγκηπας του Mirkwood και στο βιβλίο υπάρχει ο πατέρας του, άρα ο Jackson τον χρησιμοποιεί για να συνδέσει τις δύο ταινίες. Ακόμα και για την Tauriel είμαι ανεκτικός, γιατί υπάρχει η παρουσία μιας ξωτικιάς στην ιστορία. Και τα ξωτικά είναι και από τις φυλές που είχαν γυναίκες μαχήτριες. Αλλά κατά τα άλλα η ταινία είναι γεμάτη λάθη.   

Tolkien και Παγκόσμια ιστορία

Σπύρος: Ο ίδιος ο καθηγητής έχει πολλάκις αρνηθεί ότι τα έργα του είναι συσχετιζόμενα με τους δύο παγκοσμίους πολέμους που έζησε. Σαφέστατα όμως συνειδητά ή ασυνείδητα συνδέουμε πράγματα του έργου του με την ιστορία και τα βιώματα της εποχής του. Όχι όμως με την αίσθηση ότι το έκανε επί τούτου.

Σταμάτης: Είναι κάπως βιωματικό αυτό. Ο Tolkien ήταν ένας άνθρωπος που γεννήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, έζησε δύο παγκοσμίους πολέμους και έφερε τόσο ψυχικά όσο και φυσικά τραύματα από αυτό. Σκέψου ότι είχε ζήσει ως ανθυπολοχαγός την πιο πολύνεκρη μάχη και για τις δύο δυνάμεις του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τον στιγμάτισε αυτό. Έχουν γραφτεί και βιβλία για την ζωή του Tolkien  και τα βιώματά του ως στρατιώτης - το «Tolkien and the Great War» του John Garth είναι το πιο σημαντικό. Στα τετράδιά του μέσα από τα χαρακώματα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου είχε γράψει κομμάτια που θα γινόντουσαν αργότερα το «Silmarilion», το κεντρικό δηλαδή έργο της μυθολογίας και της οντολογίας του «Τολκινικού» κόσμου. Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπηρέτησε μέσα στο Λονδίνο. Είναι, λοιπόν, αναπόφευκτη η ανάμιξη των βιωμάτων με το έργο του. Απλά, δεν το έκανε επιτηδευμένα. Και επανειλημμένα έλεγε ότι δεν θεωρούσε ως αξιόπιστη προσέγγιση ερμηνείας του έργου του την αλληγορία, αλλά την εφαρμοσιμότητα των ιδεών που εμπεριέχονται στο έργο του. Το πώς δηλαδή οι ίδιες οι ιδέες του έργου του – ιδέες που έχουν να κάνουν με την ειρήνη και τον πόλεμο – μπορούν να είναι από μόνες τους ικανό εργαλείο ερμηνείας.

Οι επιρροές του Tolkien

Καίτη: Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Tolkien μεγάλωσε με κλασσική παιδεία. Δηλαδή, η Ελληνική και η Λατινική γραμματεία είναι η βάση των σπουδών του. Υπάρχει γραμμένο σε επιστολή του ότι η πρώτη λογοτεχνική απόλαυση που αισθάνθηκε ήταν διαβάζοντας Όμηρο. Επομένως, ήξερε σίγουρα για «Το δακτυλίδι του Γύγη», του Πλάτωνα. Όπως ήξερε σίγουρα και για το δακτυλίδι των Βορείων λαών από τις ισλανδικές Edda και την Volsunga Saga. Έστω κι αν έλεγε ότι η μόνη ομοιότητα μεταξύ του δικού του δακτυλιδιού και εκείνου του Wagner είναι ότι «και τα δύο είναι στρογγυλά». Η αλήθεια είναι ότι και τα δύο προέρχονται από την ίδια πηγή, τους Βόρειους μύθους. Όσο κι αν αγαπούσε την αρχαία ελληνική και την αρχαία Λατινική κουλτούρα η μεγάλη του αγάπη ήταν η Σκανδιναβική κουλτούρα και οι μύθοι της. Γι’ αυτό και η ειδίκευσή του ως γλωσσολόγου ήταν στις αρχαίες Βόρειες Γλώσσες. Αυτό εξηγεί και τα «Quenya», την γλώσσα των Υψηλών Ξωτικών, η οποία είναι βασισμένη στα αρχαία Φινλαδικά, μια συνθετική γλώσσα. Και τα «Sindarin», η γλώσσα των Ξωτικών της Μέσης-γης, είναι βασισμένη στα αρχαία Ουαλικά. Από εκεί και πέρα έχει πάρει στοιχεία από πάρα πολλές γλώσσες για την σύνθεση των φανταστικών γλωσσών του έργου του, καθότι ο ίδιος ήταν ένας εξέχων γλωσσολόγος. Αυτό ήταν το μεγάλο του ταλέντο. Ξεκίνησε να δημιουργεί τον κόσμο του όχι για να δώσει σε αυτόν τον κόσμο γλώσσες, αλλά για να συνοδεύσει τις γλώσσες που είχε ήδη δημιουργήσει. Συνήθιζε να λέει ότι μια γλώσσα δεν μπορεί να υφίσταται χωρίς ανθρώπους να την μιλάνε και παραδόσεις να την στηρίζουν.

Οι αγαπημένοι ήρωες στον Tolkien

Καίτη: Άραγκορν φυσικά! Ο μεγαλύτερος ανιχνευτής και πολεμιστής της εποχής του, απόγονος της χαμένης βασιλικής γενιάς, Άνθρωπος μεγαλωμένος από Ξωτικά, η τελευταία Ελπίδα των ελεύθερων λαών. Ένας Βασιλιάς με χέρια Θεραπευτή.

Σπύρος: Είναι πάρα πολύ φυσικό να συνδεθείς με ήρωες που προέρχονται από ένα λογοτεχνικό έργο. Υπάρχει δράση, πλοκή, διάλογοι, έντονα συναισθήματα. Εγώ προσωπικά από το έργο του καθηγητή έχω 2 αγαπημένους ήρωες. Τoν Glorfindel της Gondolin και του Rivendell, που υπάρχει αντίστοιχα στο Silmarilion και στο Lord of the Rings. Προσωπικά, μ’ αρέσουν τα ξωτικά και τον θεωρώ τον σπουδαιότερο της φυλής του. Και επίσης μ’ αρέσει ο Άρχοντας-Βασιλιάς των ξωτικών o Noldo Fingolfin.

Άντζελα: Από την αρχή λάτρεψα τον Ulmo. Μιλάμε για μια εκπληκτική φυσιογνωμία μέσα από τις αναγνώσεις. Όμως, πιο ταπεινός αγαπημένος είναι ο Beorn, αλλά φυσικά προ ταινίας (Hobbit).

Σταμάτης: Αγαπημένος μου ήρωας είναι ένας από τα ξωτικά της υψηλής γνώσης Noldor, ο πρωτότοκος γιός του Finarfin, o Finrod Felagund. Ένας αλτρουιστής και φιλάνθρωπος ξωτικός ήρωας της πρώτης εποχής. Έπαιξε έναν μικρό αλλά και σημαντικό ρόλο ώστε να επανακτήσουν οι Beren και Luthien το Silmarin από τον Morgoth.