Τι είναι αυτό που σας τρομάζει στην πόλη; Τι είναι αυτό που σας φοβίζει ότι θα «χτυπήσει» την Αθήνα στο μέλλον, πέρα από αυτά που τραβάει μέχρι τώρα; Η Αθήνα είναι μία από τις αρχαιότερες πόλεις στον κόσμο, καθώς κατοικείται συνεχώς για πάνω από 3.000 χρόνια. Τα τελευταία χρόνια, οι οικονομικές προκλήσεις σε όλη την χώρα εντάθηκαν και δημιούργησαν έναν ασφυκτικό κλοιό.
Ένα νέο διεθνές πρόγραμμα, το 100 Resilient Cities Resilient Athens, του ιδρύματος Rockefeller, επιδιώκει να κάνει την Αθήνα, μαζί με άλλες 99 πόλεις σε ολόκληρο τον κόσμο, μια πόλη που δεν τρέχει συνεχώς να αντιμετωπίσει τους κινδύνους και τα προβλήματα, αλλά να σχεδιάσει ένα πλάνο πρόληψης για πιθανές απειλές. Σε αυτό το πλαίσιο, δημιουργήθηκε το Γραφείο Αστικής Ανθεκτικότητας για την ανάπτυξη μιας νέας στρατηγικής και νοοτροπίας που απαντάει σε ερωτήματα όπως το «Πώς μπορεί η Αθήνα να χρησιμοποιήσει την δυναμική νέων τεχνολογιών και των ανοιχτών δεδομένων για την πρόβλεψη κρίσεων αλλά και την επιβίωση μέσα στις κρίσεις;».
Πέρυσι περίπου τέτοιο καιρό, ξεκίνησε το πρόγραμμα στην Αθήνα. Ο Δήμος Αθηναίων μπήκε σε μια ανταγωνιστική διαδικασία ανάμεσα σε χιλιάδες πόλεις από όλο τον κόσμο και κατάφερε μαζί με την Θεσσαλονίκη να μπει μέσα στις 100 πόλεις που απαρτίζουν το 100 Resilient Cities. Αυτές οι εκατό πόλεις είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ τους και απλώνονται σε όλες τις ηπείρους -από την χαοτική Νέα Υόρκη μέχρι τη μικρή και σύνθετη Ραμάλα.
Κάποιες είναι πολύ αναπτυγμένες και μεγάλες, όπως η Πόλη του Μεξικό με 22 εκατομμύρια κατοίκους, ενώ ταυτόχρονα κάποιες σαν την Βέιλε της Δανίας, έχει λίγες χιλιάδες ανθρώπων. Όλες τους τρέχουν μια κοινή, καινοτόμα μεθοδολογία, που φιλοδοξεί να τις βοηθήσει να ανταπεξέλθουν στις μεγάλες πιέσεις που δέχονται στον 21ο αιώνα.
Η επικεφαλής του Resilient Athens και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ελένη Μυριβήλη, μας έλυσε τις απορίες για το τι είναι η Ανθεκτική Αθήνα αλλά και ποιες είναι οι απειλές με τις οποίες μπορεί να έρθει αντιμέτωπη η πόλη μας.
Ελένη Μυριβήλη
Η έννοια της ανθεκτικότητας μιας πόλης οριοθετείται από το ποιές είναι οι απειλές που αντιμετωπίζει. Κάθε πόλη ξεκινάει οριοθετώντας τις βασικές απειλές, οι οποίες χωρίζονται στις απρόσμενες κρίσεις ή σοκ και στις μακροχρόνιες πιέσεις.
Σε όλο τον κόσμο ασκούνται πιέσεις που οφείλονται κυρίως στην αύξηση της αστυφιλίας. Για πρώτη φορά, έχουμε το μεγαλύτερο ποσοστό της Ευρώπης να μένει σε αστικά κέντρα. Πάνω από το 50% όλης της υφυλίου θα μένει σε πόλεις μέσα στα επόμενα χρόνια. Αυτό κάνει τις πόλεις πολύ πιο ευάλωτες σε προβλήματα και απειλές.
Το δεύτερο θέμα είναι η κλιματική αλλαγή. Είτε γιατί επηρεάζει τα ύδατα και πολλές πόλεις έχουν πιέσεις από αγροτικούς πληθυσμούς που έρχονται στις πόλεις γιατί δεν μπορούν να επιβιώσουν στις περιοχές που πνίγηκαν από τα νερά, είτε εξαιτίας της ερημοποίησης που άνθρωποι αφήνουν τις περιοχές τους γιατί δεν βρίσκουν δουλειά να βιοποριστούν. Στην Αθήνα έχουμε τεράστιο πρόβλημα με την άνοδο της θερμοκρασίας και ξαφνικές βροχές.
Το τελευταίο πρόβλημα είναι η παγκοσμιοποίηση, με την έννοια της μεγάλης μαζικής κίνησης ανθρώπων, της πληροφορίας και της εργασίας. Αυτό ασκεί πολύ μεγάλες πιέσεις, γιατί μπορεί μια πόλη να πάει πολύ καλά, γιατί έχει ένα συγκεκριμένο τομέα που τα καταφέρνει, αλλά να πρέπει να μεταφερθεί αυτός ο τομέας αλλού γιατί έχει φθηνότερες δουλειές.
Όλη η ομάδα του Resilent Athens στο Γραφείο Αστικής Ανθεκτικότητας και Βιωσιμότητας, μέσα στο Δημαρχείο Αθηνών.
Το πρόγραμμα 100 Resilient Cities αντί να πει στις πόλεις «Θωρακιστείτε σε αυτούς τους τομείς», ζητάει από κάθε πόλη να μιλήσει με τους πολίτες και να τους ρωτήσει ποιά στοιχεία θεωρούν εκείνοι ότι την κάνουν περισσότερο ή λιγότερο ανθεκτική. Συγχρόνως με τους πολίτες, ζητάει και την γνώμη ειδικών για τις κρίσεις και τις μακροχρόνιες πιέσεις της περιοχής.
Οι πρώτοι 3-4 μήνες ήταν διαγνωστικοί και συγκεντρώθηκαν οι απαντήσεις του κόσμου σε ερωτήσεις όπως «Τι είναι αυτό που κάνει την Αθήνα ανθεκτική στην κρίση;» και «Τι είναι αυτό που την κάνει να μην μπορεί να ανταπεξέλθει στην κρίση ή τις διάφορες κρίσεις που μπορούν να την πλήξουν;» Έπειτα, βγήκε η Προκαταρκτική Αξιολόγηση Αστικής Ανθεκτικότητας και τυπώθηκε ένα βιβλιαράκι που περιελάμβανε τα ιδιαίτερα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την Αθήνα, καθώς και την ανάλυση της ποιοτικής έρευνας, αποτελούμενης από 365 συνεντεύξεις κατοίκων με ποικίλα background. Υπήρχε στρατηγική για το πως θα προσεγγιστούν οι άνθρωποι της πόλης, ώστε να συμμετέχουν πολλοί και διαφορετικοί φορείς.
Το δεύτερο κομμάτι της αξιολόγησης ήταν αφιερωμένο στις δράσεις που ήδη «τρέχουν» στην Αθήνα και τέλος, ποιά είναι τα σοκ και οι πιέσεις που έχουν σημασία για την Αθήνα. «Θέλουμε πολλή δουλειά ακόμα για να κάνουμε την Αθήνα δυνατή, να μπορεί να ανταπεξέλθει στις πιέσεις και στα σοκ που την απειλούν», δηλώνει χαρακτηριστικά η Ελένη Μυριβήλη, επικεφαλής της Αστικής Ανθεκτικότητας.
Ποιες είναι οι τέσσερις βασικές κρίσεις που απειλούν την Αθήνα;
Κατά προτεραιότητα, πρώτoς έρχεται ο σεισμός. Πάνω από το 30% των κτιρίων στην πόλη έχουν κατασκευαστεί πριν από την εισαγωγή των μέτρων αντισεισμικής προστασίας – μια ευπάθεια που κρίνεται κρίσιμη σε μια χώρα που εμφανίζει το έκτο υψηλότερο επίπεδο σεισμικής δραστηριότητας στον κόσμο.
Ακολουθούν οι απειλές από την κλιματική αλλαγή, όπως ο καύσωνας, καθώς έχουμε άνοδο των θερμοκρασιών και της διάρκειας των πολύ ζεστών ημερών. Το Γραφείο Αστικής Ανθεκτικότητας συνεργάστηκε με το Αστεροσκοπείο Αθηνών και την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και δημιούργησαν ένα application για smartphones, το Treasure, για την προστασία των ευάλωτων ομάδων, όταν έχουμε πολύ αυξημένες θερμοκρασίες στην Αθήνα. Ο καύσωνας συνιστά απειλή όχι μόνο για την υγεία των κατοίκων, αλλά και για την ποιότητα του αέρα, ενώ παρατηρείται και αύξηση του φαινομένου των ξαφνικών βροχών και των έντονων βροχοπτώσεων. Ο καύσωνας αποτελεί την δεύτερη βασική κρίση, αλλά παρασέρνει μαζί του και αυτά τα δύο θέματα.» σημειώνει η Ελένη Μυριβήλη.
Ο τρίτος πυλώνας έχει να κάνει με την ξαφνική έξαρση βίας μέσα στην πόλη. «Πολύς κόσμος μας είπε ότι φοβάται πως μπορεί να ξεσπάσει κάτι οποτεδήποτε. Από τις φωτιές που βάζουν μέσα στην πόλη, μέχρι τα γεγονότα του 2008. Γενικά, η πολιτική ένταση που ζούμε τα τελευταία χρόνια λειτουργεί σαν μια χύτρα ταχύτητας που καταπιέζει διάφορα κομμάτια της κοινωνίας και μπορεί ανά πάσα στιγμή να εκραγεί» συνεχίζει. Ενώ ένα τέταρτο σοκ που τους απασχολεί είναι μια πιθανή κυβερνοεπίθεση, που μπορεί να καταστρέψει κυριολεκτικά ένα από τα πιο ζωτικά συστήματα της πόλης. Για παράδειγμα, τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς ή την ΔΕΗ.
«Αν υπάρχει μια στοχευμένη επίθεση, πρέπει να είμαστε έτοιμοι να ανταπεξέλθουμε», σχολιάζει η υπεύθυνη Αστικής Ανθεκτικότητας.
Σε συνεργασία με το Κέντρο Μελετών Ασφαλείας που είχε σχεδιάσει την ασφάλεια της Αθήνας στους Ολυμπιακούς Αγώνες, γίνεται προσπάθεια προετοιμασίας για ζητήματα, όπως επιθέσεις σε οργανισμούς κοινής ωφέλειας. «Οι οργανισμοί αυτοί έχουν το δικό τους σχέδιο ο καθένας, όμως η πόλη της Αθήνας θα πρέπει να έχει έναν συντονιστικό ρόλο που μέχρι στιγμής δεν υπάρχει», λέει η Ελένη Μυριβήλη.
Όσον αφορά τις μακροχρόνιες πιέσεις, είναι σίγουρα η οικονομική κρίση και τα αποτελέσματα αυτής, με κυριότερο την ανεργία. Σε δεύτερο επίπεδο, έρχεται το ζήτημα των προσφύγων και των προκλήσεων από τον μεγάλο αριθμό ανθρώπων που ήρθε στην πόλη και εγκλωβίστηκε εδώ. «Αναγκαστικά, αυτό το ζήτημα το αντιμετωπίζει η πόλη. Θέλει, δεν θέλει, της αξίζει, δεν της αξίζει, τελικά η πόλη πρέπει να το αντιμετωπίσει», προσθέτει η Ελένη Μυριβήλη. Το τρίτο κομμάτι είναι οι γηρασμένες οικοδομές, δηλαδή οι υποδομές που δεν έχουμε τρόπο να τις κρατήσουμε σε καλή κατάσταση και να τις συντηρήσουμε. Τέλος, έχουμε την έλλειψη εμπιστοσύνης που αποδυναμώνει την ικανότητα της πόλης να ανταπεξέλθει σε διάφορες δυσκολίες. «Το ζήτημα της κοινωνικής συνοχής είναι ο παρονομαστής για να μπορέσει μια πόλη να είναι ανθεκτική. Όσο καλά και να φτιάξεις τα συστήματα, σε τελική ανάλυση πρέπει να έχεις έναν υγιή κοινωνικό ιστό. Αυτή η κοινωνική συνοχή είναι που βοήθησε στην κρίση», σημειώνει η επικεφαλής του προγράμματος.
Μέσα από αυτήν την διαδικασία, προέκυψαν τέσσερα πεδία διερεύνησης, με πέμπτο την κοινωνική συνοχή που τα διαπερνά όλα, καθώς θεωρείται ο παρονομαστής όλης αυτής της διαδικασίας. «Η Μεγιστοποίηση της Δυναμικής της Αθηναϊκής Γειτονιάς», αναφέρεται στην ταύτιση που νιώθουν ακόμη οι κάτοικοι με την γειτονιά τους. Οι γειτονιές ακόμη παίζουν ρόλο και οι άνθρωποι λένε «Ευτυχώς που ζούμε στο Κουκάκι, γιατί αν ήμασταν κάπου αλλού θα ήταν τραγική η κατάσταση». Ή αισθάνονται περήφανοι που ζουν στην Κυψέλη, γιατί είναι ανερχόμενη περιοχή, έχει νέους και γίνονται πράγματα. Ή τους άρεσε που έμεναν στην Ακαδημία Πλάτωνος, λόγω της ιδιαίτερης ταυτότητας της περιοχής. Ακόμη και στις πιο απομακρυσμένες γειτονιές, οι άνθρωποι ένιωθαν τουλάχιστον την ασφάλεια ή την ησυχία που ζούσαν εκεί. Και ούτω καθεξής. Τα υπόλοιπα πεδία είναι τα εξής: «Η Πόλη Ανταποκρίνεται», «Η Περιβαλλοντική Πολιτική Για τους Πόρους της Αθήνας», «Η Κρίση Μέσα στην Κρίση» και η «Κοινωνική Συνοχή».
«Από αυτά τα τέσσερα πεδία, αρχίσαμε να ψάχνουμε για το τι είδους δράσεις θα μπορούσαν να γίνουν στην πόλη. Ψάχνουμε μελέτες ανεκμετάλλευτες που ξέμειναν σε κάτι συρτάρια, συζητάμε με ομάδες ειδικών για το τι θα μπορούσε να γίνει στην Αθήνα αλλά και με τους ανθρώπους του Δήμου, για αυτά που ήδη γίνονται και είναι σημαντικό να προβληθούν» αναφέρει η Ελένη Μυριβήλη.
Ένα άλλο ζήτημα είναι το πως η Αθήνα μπορεί να σκεφτεί το πράσινο και τα νερά της με έναν πιο ολιστικό τρόπο. Να τα δει σαν υποδομή της πόλης, ώστε να μην σκεφτόμαστε την Αθήνα σαν μια γκρίζα υποδομή και τα πάρκα σαν μικρές, αποσπασμένες «ανάσες», αλλά το πράσινο ως σημαντικό στοιχείο που μπορεί να λύνει προβλήματα, όχι μόνο ως χώρο αναψυχής. «Όλο και περισσότερες πόλεις στον κόσμο βρίσκουν φυσικές λύσεις σε προβλήματα, προσδίδοντας μια βιωσιμότητα και ανθεκτικότητα στο δίκτυο της πόλης», σχολιάζει η επικεφαλής.
Ποσοστό πρασίνου, κάλυψη, πηγή Σχεδιασμός και Εφαρμογή της «Ολοκληρωμένης Στρατηγικής Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης» (ΟΣΒΑΑ)
Δεν παύει επίσης να απασχολεί το θέμα της διοίκησης και πως με καλύτερο τρόπο θα μπει η Αθήνα στην διαδικασία δημιουργίας πολιτικών, που βασίζονται σε data. Να ξέρει τι δεδομένα χρειάζεται, πως να τα βγάζει, να τα οργανώνει και να τα έχει ανοιχτά. Και με βάση αυτά να βγάζει πολιτικές πιο αξιόπιστες, μπορώντας να λογοδοτεί και να παρακολουθεί τις εξελίξεις. «Αυτό είναι ένα μεγάλο πρόβλημα που δεν αφορά μόνο την Αθήνα, αλλά τη γενικότερη πολιτική στην Ελλάδα. Με τα δεδομένα δεν τα πάμε πολύ καλά, γιατί αυτό σημαίνει ότι ο άλλος μπορεί να σε ελέγξει», προσθέτει η Ελένη Μυριβήλη. «Τα δεδομένα υπάρχουν, αλλά είναι αποσπασματικά και δεν είναι συγκεντρωμένα σε μια μεριά. Κάποιοι τα έχουν, αλλά δεν γνωρίζουν ότι τα έχουν. Δεν είναι ανοιχτά και προσβάσιμα και δεν μοιράζονται από τη μία διεύθυνση σε μια άλλη. Μπορεί να αλλάξει δουλειά κάποιος δημόσιος υπάλληλος και να χαθεί η συνέχεια των δεδομένων», σχολιάζει ο Κώστας Γεωργίου, project manager στο Resilient Athens.
Ελένη Μυριβήλη, Κώστας Γεωργίου.
Μέσα από αυτήν την διαδικασία, βγήκαν 114 «ευκαιρίες για την πόλη» και κατέληξαν σε 35 βασικές δράσεις που πέρασαν από μία συντονιστική επιτροπή ανθρώπων από όλη την Αθήνα που καλύπτουν τον ιδιωτικό, δημόσιο και τον τομέα της κοινωνίας των πολιτών και είναι σημαντικοί στον τομέα τους. Πίσω από τις 100 πόλεις που συμμετέχουν στο πρόγραμμα ανθεκτικότητας, βρίσκονται και διεθνείς εταίροι. Πάνω από 100 οργανισμοί, εταιρείες, ιδρύματα και ερευνητικά ιδρύματα παρέχουν τις υπηρεσίες τους στις πόλεις.
Το επόμενο βήμα είναι να βγει η στρατηγική για την ανθεκτικότητα. Μέσα στο Μάιο, η Αθήνα θα παρουσιάσει την στρατηγική της, στα ελληνικά και στ' αγγλικά. Θα γίνει μία σειρά από εκδηλώσεις για να προβληθεί και να γνωστοποιηθεί στον κόσμο. Η στρατηγική αποτελεί το τελικό στάδιο της δεύτερης φάσης του προγράμματος και το σημαντικό είναι ότι η χρηματοδότηση από το ίδρυμα Rockefeller δεν αφορά μόνο το στήσιμο της στρατηγικής, αλλά και την υλοποίησή της. Η χρηματοδότηση κανονικά αφορά στην θέση ενός chief resilient officer, αλλά στην Αθήνα προτάθηκε η δημιουργία του Γραφείου Αστικής Ανθεκτικότητας και Βιωσιμότητας, το οποίο έχει ενσωματωθεί στον Δήμο Αθηνών.
Το μεγάλο στοίχημα είναι να μείνει το πρόγραμμα στον Δήμο και στις διάφορες διευθύνσεις του, μιας και καλύπτει από κοινωνικά θέματα, μέχρι ζητήματα διοίκησης ή ποιότητας του αέρα.
