Στροβιλιζόμενοι δερβίσηδες σε τελετή Seb-i Arus στο θέατρο Γιενικαπί Μεβλεβιχανί στην Κωνσταντινούπολη, στις 9 Δεκεμβρίου 2025. «Seb-i Arus» σημαίνει «επανένωση με τον Αγαπημένο». Ο θάνατος του Mevlana θεωρείται στον Σουφισμό ως η επανένωσή του με τον Θεό. EPA/ERDEM SAHIN
Οι στροβιλιζόμενοι δερβίσηδες, ή αλλιώς Μεβλεβήδες, είναι ένα ασκητικό θρησκευτικό τάγμα των Σούφι που κυριάρχησε στις χώρες της κεντρικής Ανατολής, κυρίως στην Περσία, πριν εξαπλωθεί πιο δυτικά στην Τουρκία, και ενσωμάτωνε τα μυστικιστικά δόγματα του Ισλάμ. Οι Σούφι πρεσβεύαν ότι το ανθρώπινο πεπρωμένο εξαρτάται από την ανεξιχνίαστη θέληση του Θεού. Ασκώντας έναν μυστικιστικό ασκητισμό, έβρισκαν το σημείο σύνδεσης του ανθρώπινου στοιχείου με το πνευματικό Όλον, τον Θεό.
Αν και πρόκειται για δόγμα του Ισλάμ, η φιλοσοφία και οι τελετουργικές πρακτικές των Σούφι επηρεάστηκαν άμεσα από τις αρχαίες ανατολικές παραδόσεις, όπως ο εμπειρισμός και ο μυστικισμός του νεοπλατωνισμού, ο βουδισμός και ο χριστιανισμός. Όλες αυτές οι διδασκαλίες έπαιξαν τον ρόλο τους στην τελική διαμόρφωση της σουφικής διδασκαλίας, αφού, σύμφωνα με τους Σούφι, «όλες οι Παραδόσεις οδηγούν στη μία και μόνη Αλήθεια». Μέσα από την έκσταση του χορού τους, ταυτίζονται με την ύπαρξη και το μεγαλείο του Δημιουργού, που περικλείει τα πάντα και τους πάντες. Πρόκειται ουσιαστικά για μια δήλωση ανεξιθρησκείας και απόλυτης ένωσης, αφού πιστεύουν ότι όλοι στη ζωή μας αναζητούμε την ένωσή μας με το θείο, μόνο που ο καθένας το εκφράζει με διαφορετικά λόγια.
Οι στροβιλιζόμενοι δερβίσηδες ιδρύθηκαν σαν τάγμα από τον Τζαλάλ αλ-Ντιν Μουχάμμαντ Ρούμι (1207-1273), γνωστό στους οπαδούς του ως Μεβλάνα, δηλαδή «ο δάσκαλός μας» (από εκεί και το προσωνύμιο Μεβλεβήδες), και άνθισαν στην Τουρκία μέχρι το 1926, όταν ο Κεμάλ Ατατούρκ πήρε την απόφαση να καταστείλει τα μυστικιστικά δόγματα του θρησκευτικού Ισλάμ στα εδάφη της τουρκικής κυριαρχίας.
Από το 1956, όμως, δόθηκε ξανά η άδεια να πραγματοποιούνται οι ετήσιοι εορτασμοί στην Κόνια της Ανατολίας, όπου ο Ρούμι έζησε από τα δεκατέσσερά του χρόνια μέχρι τον θάνατό του και όπου είναι θαμμένος. Ξεκινάει, τότε, μια εβδομάδα στροβιλισμού ή, όπως προτιμούν να το αποκαλούν οι δερβίσηδες, «περιστροφής», που κορυφώνεται στην επέτειο του Seb-i Arus, την ημέρα του θανάτου του Ρούμι και γιορτάζεται στις 17 Δεκεμβρίου.
Οι δερβίσηδες με μαύρους χιτώνες, λίγο πριν ξεκινήσουν τις τελετουργικές περιστροφές.
Η μουκαμπάλα, όλο το τελετουργικό της παράστασης των δερβίσηδων (η ίδια η περιστροφή ονομάζεται σάμα και οι περιστρεφόμενοι δερβίσηδες σεμαζέν), ξεκινά με την είσοδο των μουσικών, που συνήθως είναι γύρω στους σαράντα. Οι μουσικοί φορούν μακρύ μαύρο μανδύα, που συμβολίζει τον θάνατο, και ψηλά καπέλα από σκληρή τσόχα, που συμβολίζουν την επιτάφια στήλη. Μεταξύ των μουσικών οργάνων που χρησιμοποιούνται είναι το ντέφι, τα κύμβαλα, τα ρεμπάμπ (ένα μονόχορδο όργανο από κέλυφος καρύδας), τα βιολιά, τα τύμπανα και τα νέι (φλάουτα). Ενώ οι μουσικοί παίρνουν τις θέσεις τους, οι χορευτές εισέρχονται στην αίθουσα φορώντας, επίσης, μαύρους μανδύες και παρατάσσονται σε σειρές. Ο σεΐχης, ή ηγέτης της σάμα, παίρνει τη θέση του στο κέντρο, ψέλνουν μια προσευχή και οι μουσικοί ξεκινούν μουσικούς αυτοσχεδιασμούς.
Μέσα από ένα περίπλοκο τελετουργικό μουσικής, απαγγελίας προσευχών και συγκεκριμένων κινήσεων, οι δερβίσηδες ξεκινούν τις περιστροφές, ξετυλίγοντας αργά τα χέρια τους που, κατά την είσοδό τους, τα είχαν διπλωμένα στο στήθος. Περιστρεφόμενοι, με τις άσπρες φούστες τους να απλώνονται και να αιωρούνται σαν καμπάνες στον χώρο, οι δερβίσηδες εκτείνουν τα χέρια τους με την παλάμη τον δεξιού χεριού στραμμένη προς τα πάνω, για να δεχτούν τη χάρη του Θεού, ενώ η παλάμη του αριστερού χεριού είναι στραμμένη προς τα κάτω. Η ενέργεια εκ των άνω εισέρχεται στη δεξιά παλάμη, κυλά μέσα από το σώμα και περνά στη γη από την αριστερή παλάμη. Κινούνται αντίθετα προς τη φορά των δεικτών του ρολογιού, μόνο προς την καρδιά.
Η ιδεολογία των στροβιλιζόμενων δερβίσηδων αντλεί το υλικό της από την ιδέα της συμπαντικής περιστροφής. Η περιστροφή αποτελεί θεμελιώδης συνθήκη της ύπαρξής μας. Όλα όσα υπάρχουν πάνω στο πρόσωπο της γης και γύρω από αυτή -από τα άτομα της ύλης και τα ηλεκτρόνια στον πυρήνα τους μέχρι τους πλανήτες και τους γαλαξίες στο διάστημα- περιστρέφονται. Και το ανθρώπινο πλάσμα το ίδιο, ζει μέσω της κυκλικής περιστροφής των εναλλαγών της ζωής και του χρόνου από την πρώτη στιγμή της γέννησής του μέχρι τον θάνατό του.
Δεν υπάρχουν δύο δερβίσηδες που να περιστρέφονται με τον ίδιο τρόπο. Kάθε ένας έχει το δικό του στιλ, αβίαστα και με πλήρη συνειδητότητα, αλλά σχεδόν όλοι γέρνουν το κεφάλι προς τα δεξιά. Οι περιστροφές έχουν τέσσερα στάδια, τα σελάμ, με διαλείμματα ανάμεσά τους. Η κίνηση των χορευτών είναι τόσο γρήγορη που όταν σταματούν οι μανδύες τους τυλίγονται ορμητικά γύρω από τα πόδια τους. Στην τέταρτη και τελευταία σελάμ, ο σεΐχης εισέρχεται αργά στον κύκλο και πηγαίνει στο κέντρο. Περιστρέφεται σαν τον ήλιο με τους επίσης περιστρεφόμενους πλανήτες γύρω του. Κατόπιν, επιστρέφει στη θέση του. Υποκλίνεται, κάθεται και φιλά το πάτωμα. Οι σεμαζέν κάθονται και βάζουν ξανά τους μαύρους μανδύες τους. Ξεκινά η απαγγελία στίχων από το Κοράνι. Η τελετή λαμβάνει τέλος.
