SONY DSC
Οι επιδόσεις σε μαθηματικά, κατανόηση κειμένου και φυσικές επιστήμες έχουν κατακρημνιστεί στα Τάρταρα. Ταυτόχρονα, παρατηρείται πιο αδύναμη κριτική σκέψη και αυξημένη διάσπαση προσοχής στους νέους ανθρώπους. Αυτά διατείνεται το Διεθνές Πρόγραμμα Αξιολόγησης Μαθητών PISA. Η δε περίφημη μελέτη του Τζέιμς Φλιν το 2008, αλλά και πιο πρόσφατες, δείχνουν ότι ο δείκτης ευφυΐας βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση τις τελευταίες δεκαετίες,
Οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμα καταλήξει στις αιτίες πίσω από αυτό που μοιάζει με προοδευτική αποβλάκωση του ανθρώπινου είδους, ωστόσο ολοένα και περισσότερες φωνές ανακράζουν: «Φταίει η τεχνητή νοημοσύνη!».
Μια από τις φωνές αυτές είναι του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Πόρτλαντ Ντέιβιντ Ράφο. Ο Ράφο υποστηρίζει ότι η τεχνητή νοημοσύνη μας κάνει πιο ηλίθιους, αφού «όταν τα εργαλεία κάνουν τη δουλειά, τότε οι άνθρωποι δεν αναπτύσσουν τις δεξιότητες [για να την κάνουν] οι ίδιοι».
Μεγάλη δημοσιότητα πήρε η πρόσφατη μελέτη του ΜΙΤ, που κατέγραψε ανησυχητικά αποτελέσματα για την επιρροή του ChatGPT στην κριτική ικανότητα των ανθρώπων. Η μελέτη χώρισε 54 άτομα, ηλικίας 18 έως 39 ετών, από την περιοχή της Βοστώνης, σε τρεις ομάδες και τους ζήτησε να γράψουν διάφορες εκθέσεις χρησιμοποιώντας αντίστοιχα το ChatGPT, τη μηχανή αναζήτησης της Google και τίποτα απολύτως. Οι ερευνητές κατέγραψαν τη δραστηριότητα του εγκεφάλου τους με ηλεκτροεγκεφαλογράφημα και διαπίστωσαν ότι οι χρήστες του ChatGPT εμφάνισαν τη μικρότερη εγκεφαλική ενεργοποίηση και «συστηματικά υστερούσαν σε νευρολογικό, γλωσσικό και συμπεριφορικό επίπεδο». Κατά τη διάρκεια αρκετών μηνών, οι χρήστες του ChatGPT γίνονταν όλο και πιο παθητικοί σε κάθε επόμενη έκθεση, καταλήγοντας συχνά να αντιγράφουν και να επικολλούν μέχρι το τέλος της μελέτης.
Όταν οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να αλλάξουν ρόλους, η ομάδα που πέρασε από τη χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης (AI) στη συγγραφή χωρίς βοήθεια απέδωσε χειρότερα και είχε μόνο ελαφρώς υψηλότερη εγκεφαλική εμπλοκή σε σύγκριση με την πρώτη συνεδρία της άλλης ομάδας.
Γνωστική εκφόρτωση: Ο όρος που ήρθε για να μείνει
Είναι πράγματι τόσο αποθαρρυντική η κατάσταση; Προς το παρόν, κανείς δεν μπορεί να απαντήσει με βεβαιότητα.
Η βασική ανησυχία πηγάζει από το γεγονός ότι πλέον οι άνθρωποι φορτώνουν τη γνωστική προσπάθεια που μέχρι πρότινος κατέβαλλαν οι ίδιοι στην τεχνητή νοημοσύνη – κάνουν, δηλαδή, «γνωστική εκφόρτωση» (cognitive offloading). Ο πειρασμός είναι μεγάλος, γι’ αυτό ειδικοί φοβούνται πως έτσι παρακμάζει η ανθρώπινη νοημοσύνη. Γιατί ό,τι δεν καλλιεργείς, το χάνεις. Ακριβώς όπως οι μύες μας ατροφούν όταν δεν τους γυμνάζουμε.
Η υπερβολική στήριξη σε αυτά τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα, κατά τον ψυχίατρο Ζισάν Κάν, μπορεί να οδηγήσει σε απρόβλεπτες ψυχολογικές και γνωστικές συνέπειες. Ειδικά για τους νέους, των οποίων ο εγκέφαλος ακόμα αναπτύσσεται. «Οι νευρικές συνάψεις που σε βοηθούν να αποκτήσεις πρόσβαση στην πληροφορία, η μνήμη για γεγονότα και η ικανότητα να είσαι ανθεκτικός, όλα αυτά θα αποδυναμωθούν», δήλωσε στο TIME.
«Η τεχνολογία δεν είναι μπαμπούλας»
Η αλήθεια είναι πολύ πιο περίπλοκη από ό,τι την παρουσιάζουν τα συμπεράσματα της μελέτης του ΜΙΤ, απαντούν άλλοι επιστήμονες.
Οι τελευταίοι υποστηρίζουν ότι η αλλαγή στη λειτουργία του εγκεφάλου όσων δεν χρησιμοποίησαν AI στη μελέτη του ΜΙΤ εξηγείται από την εξοικείωση με την εργασία. Καθώς οι συμμετέχοντες επαναλάμβαναν την εργασία, εξοικειώνονταν περισσότερο με αυτή και γίνονταν πιο αποτελεσματικοί, προσαρμόζοντας αναλόγως τη γνωστική τους στρατηγική. Αντίθετα, η ομάδα που ξεκίνησε με AI είχε χαμηλότερη εμπλοκή όταν χρειάστηκε να γράψει χωρίς βοήθεια, καθώς δεν είχε εξασκηθεί. Όσοι πρώτα έγραψαν μόνοι τους και μετά χρησιμοποίησαν ChatGPT, το αξιοποίησαν πιο στρατηγικά, επειδή θυμούνταν καλύτερα τι είχαν γράψει και το βελτίωσαν με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης.
Ερευνητές υποστηρίζουν επιπλέον ότι ο δείκτης ευφυΐας ενδέχεται να αποτελεί πια αναχρονιστικό μέσο μέτρησης της ανθρώπινης νοημοσύνης, δεδομένης της ιλιγγιώδους ανάπτυξης της τεχνολογίας. Καθώς εκτιθέμεθα μέσω της τεχνολογίας σε διαφορετικές νοητικές εμπειρίες, αλλάζει και ο τρόπος που εκφράζεται η ευφυΐα μας. Η εκπαίδευση πρέπει να προσαρμοστεί αναλόγως, επισημαίνουν.
Η ανθρώπινη ευφυΐα είναι κάτι πολύ πιο περίπλοκο και πιθανόν διαμορφώνεται από πληθώρα παραγόντων. Μικροθρεπτικά συστατικά όπως το ιώδιο καθώς και αλλαγές στην προγεννητική φροντίδα, τα χρόνια εκπαίδευσης, η έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση, οι πανδημίες, η τεχνολογία – όλα επηρεάζουν τον δείκτη ευφυΐας. «Δεν δρούμε σε κενό και δεν μπορούμε να απομονώσουμε ένα πράγμα και να πούμε “Αυτό φταίει”», λέει η Αμερικανίδα καθηγήτρια Ιατρικής Ελίζαμπεθ Ντουόρακ.
Μπορεί λοιπόν το ChatGPT απλώς να «καλωδιώνει» διαφορετικά τον εγκέφαλό μας, κι όχι να μας αποβλακώνει;
Τι έκανες πριν το google, μπαμπά;
Με την τεχνολογία, και τώρα με την επανάσταση της ΑΙ, χάνουμε κάποιες ικανότητες, αποκτάμε όμως ενδεχομένως άλλες. Τα παιδιά που μεγάλωσαν με τους χάρτες της Google, σίγουρα δεν ανέπτυξαν όσο οι προηγούμενες γενιές το αίσθημα του προσανατολισμού και της προσοχής, ενδεχομένως όμως απόλαυσαν περισσότερο το τοπίο χωρίς να αγχώνονται μήπως χαθούν (εδώ, βέβαια, κάποιοι θα αντέτειναν ότι τα καλύτερα μέρη τα ανακαλύπτουμε όταν «χανόμαστε»).
Αντίστοιχα, τα διαδικτυακά βίντεο μπορεί να εκθέτουν τους εφήβους σε κινδύνους όπως τα fake news, ωστόσο από αυτά μπορούν να μαθαίνουν από χορό μέχρι πώς να συνεννοούνται σε μια ξένη γλώσσα.
Όταν μπήκα στη δημοσιογραφία, το Google ήταν πια γεγονός, όπως και η Wikipedia. Μου ήταν αδύνατον να φανταστώ πώς οι προ-Google δημοσιογράφοι συγκέντρωναν βασικές πληροφορίες – πόσο χρόνο χρειάζονταν, και τελικά αν κατάφερναν να συγκεντρώσουν τόσες όσες προκύπτουν από μια εμβριθή έρευνα στο διαδίκτυο. Τι έκαναν; Γηραιός συνάδελφος μου είχε απαντήσει πως επισκέπτονταν βιβλιοθήκες και τηλεφωνούσαν σε γνώστες του θέματος.
Μείωσε το Google την ποιότητα της δημοσιογραφικής δουλειάς των γενιών που το χρησιμοποιούν; Σίγουρα, όχι. Χρησιμοποιούμενο σωστά, ενδεχομένως να τη βελτίωσε κιόλας.
Εκείνο που σίγουρα μείωσε ήταν, για παράδειγμα, η ικανότητα απομνημόνευσης. Γιατί να μπεις στον κόπο να θυμάσαι μια πληροφορία όταν μπορείς να τη βρεις σε μερικά δευτερόλεπτα γκουγκλάροντας;
«Όταν πηγαίνουμε κατευθείαν στο Google, ‘παραιτούμαστε από το να θυμόμαστε,’ επιβεβαιώνει ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τέξας Άντριαν Ward, μετά από σχετική έρευνα που διεξήγαγε. «Δεν ασκούμε αυτούς τους μύες».
Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να γνωρίζουμε πολύ λιγότερα από όσα νομίζουμε, κάτι που μπορεί να επηρεάσει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, είτε αφορούν την υγεία και τα οικονομικά μας είτε τις πολιτικές μας απόψεις, τονίζει.
Κι εκείνο που σίγουρα άλλαξε το Google ήταν ο τρόπος που σκεφτόμαστε. Αντί να ψάχνουμε μία συγκεκριμένη πληροφορία, καταλήγουμε στην πληροφορία που χρειαζόμαστε, φιλτράροντας μεταξύ άπειρων πληροφοριών – κάτι που ενισχύει την κριτική ικανότητα.
«ChatGPT, είναι σωστό αυτό που γράφω;»
Αυτή η κριτική ικανότητα τώρα μοιάζει να βάλλεται από το ChatGPT. Αντί να σκεφτόμαστε, απλώς «επιμελούμαστε» έτοιμο περιεχόμενο – και πολλοί δεν μπαίνουμε στον κόπο να κάνουμε καν αυτό.
Με το ChatGPT, αντί να συγκεντρωθούμε στην επεξεργασία της πληροφορίας για μια εργασία, συγκεντρωνόμαστε στο πώς θα του θέσουμε τα σωστά ερωτήματα για να μας παράξει επεξεργασμένη την πληροφορία. Αλλάζει δηλαδή ο τρόπος που σκεφτόμαστε.
Όμως οι συχνά αποστειρωμένες απαντήσεις του και ο τρόπος που παραθέτει την πληροφορία απόλυτα «τακτοποιημένη», ως νέος φωτεινός παντογνώστης, βάλλει συχνά και κάτι ακόμα: την αυτοπεποίθησή μας.
«Υπήρξε μια περίοδος — εβδομάδες ολόκληρες, στην πραγματικότητα — όπου δεν μπορούσα να ολοκληρώσω ούτε ένα απλό email χωρίς να ζητήσω από το ChatGPT να το γράψει για μένα», γράφει ο συγγραφέας, ομιλητής και σύμβουλος Κερτ Στάινχορστ στο Forbes. «Αυτό που ξεκίνησε ως εργαλείο για να απλοποιεί τα κείμενα μάρκετινγκ, μετατράπηκε σε παράλυση. Σταμάτησα να εμπιστεύομαι τις δικές μου διατυπώσεις. Η επανάληψη αντικατέστησε τη λήψη αποφάσεων».
Εκείνο που τον εξέπληξε περισσότερο είναι ότι, όσο περισσότερο χρησιμοποιούσε την τεχνητή νοημοσύνη για να γράψει μικρά πράγματα, τόσο πιο δύσκολο γινόταν να γράψει τα σημαντικά. «Καθήκοντα που εκτελούσα με σιγουριά σε όλη μου τη ζωή -όπως κάθε άρθρο που έχω γράψει για το Forbes ή ακόμα και το δικό μου βιβλίο -σταμάτησαν να είναι πηγές πνευματικής πρόκλησης και χαράς, και μετατράπηκαν σε πνιγηρές εμπειρίες γεμάτες αμφιβολία για τον εαυτό μου».
Η αλληλεπίδραση με το ChatGPT επηρεάζει λοιπόν και την ανθρώπινη ψυχολογία. Το πλήγμα στην αυτοπεποίθησή μας είναι ίσως η πιο «ελαφριά» συνέπεια. Ο Νίκολας Χέιμπερ, επίκουρος καθηγητής στο Stanford Graduate School of Education, σημειώνει ότι τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης χρησιμοποιούνται πλέον μαζικά όχι μόνο εργασίες που απαιτούν πληροφόρηση, αλλά και ως σύμβουλοι, συνομιλητές, προπονητές ή ακόμη και ψυχοθεραπευτές, αναφέρει το Al Jazeera.
Σύμφωνα με το 404media, στο Reddit αναφέρθηκαν περιπτώσεις χρηστών που αποκλείστηκαν από παράλληλο ΑΙ forum της πλατφόρμας, γιατί πίστεψαν ότι η AI είναι θεϊκή οντότητα ή ότι τους καθιστά ίδιους «θεϊκούς».
Ο καθηγητής ψυχολογίας του Στάνφορντ Γιοχάνες Άιχενστεντ εξηγεί ότι αυτό μπορεί να αντικατοπτρίζει συμπτώματα γνωστικής δυσλειτουργίας ή παραληρητικών τάσεων, που συνδέονται με τη μανία ή τη σχιζοφρένεια. Τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα (Large Language Model / LLMs - τύπος αλγόριθμου τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιεί διάφορες τεχνικές βαθιάς μάθησης και big data προκειμένου να παραχθεί κείμενο με τρόπο που να μοιάζει στην ανθρώπινη ομιλία), καθώς έχουν σχεδιαστεί να είναι ευγενικά και να συμφωνούν με τον χρήστη, ενδέχεται να ενισχύουν τέτοιες παθολογικές πεποιθήσεις ή, γενικά, επικίνδυνες πεποιθήσεις.
Το «μαύρο κουτί»
«Το ανθρώπινο μυαλό είναι ένα μαύρο κουτί, το μυαλό των ζώων είναι ένα είδος μαύρου κουτιού και τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα είναι μαύρα κουτιά», σύμφωνα με τον επιστήμονα πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο της Στουτγκάρδης Τίλο Χάγκεντορφ.
Το ανθρώπινο «μαύρο κουτί» δεν έχει ακόμα αποκρυπτογραφηθεί ως προς το πώς επανακαλωδιώνεται μετά την εισβολή της τεχνητής νοημοσύνης. Κι αυτό γιατί η τεχνολογία είναι τόσο νέα, που οι σχετικές μελέτες είναι ακόμα λίγες και με περιορισμένο δείγμα.
Εκτός από την έρευνα του ΜΙΤ, η οποία αναφέρθηκε στην αρχή, μια έρευνα της Microsoft με το Carnegie Mellon University σε 319 επαγγελματίες διαπίστωσε ότι όσο περισσότερο εμπιστεύονται οι χρήστες τα εργαλεία AI, τόσο περιορίζεται η γνωστική τους προσπάθεια και η κριτική τους σκέψη· αναπτύσσεται έντονη γνωστική εκφόρτωση.
Σε μελέτη του Μάικλ Γκέρλιχ, καθηγητή στο SBS Swiss Business School, στην οποία συμμετείχαν 666 Βρετανοί, βρέθηκε ότι οι τακτικοί χρήστες AI αποδίδουν χειρότερα σε κριτική σκέψη και βαθύ συλλογισμό σε σχέση με όσους το χρησιμοποιούν λιγότερο. Η εξάρτηση από το AI προκαλεί μείωση στην ικανότητα αξιολόγησης πληροφοριών.
Οι ερευνητές και των τριών μελετών, πάντως, τόνισαν ότι χρειάζεται περισσότερη έρευνα για να αποδειχθεί αιτιακή σύνδεση μεταξύ χρήσης ΑΙ και αποδυναμωμένης ανθρώπινης νοημοσύνης. Μεταξύ άλλων, δεν έχουν ληφθεί υπόψη αρκετοί παράγοντες – για παράδειγμα, στη μελέτη Γκέρλιχ δεν εξετάστηκε αν οι άνθρωποι με αυξημένη κριτική ικανότητα απλώς έχουν μικρότερη τάση να καταφεύγουν στην ΑΙ.
«Δεν σου φταίει το ChatGPT»
Πάντως, η ανησυχία για την επιρροή της συγκεκριμένης τεχνολογικής εξέλιξης είναι αυξημένη, γιατί δεν πρόκειται μόνο για ανάθεση πρόσθεσης και αφαίρεσης σε ένα «κομπιουτεράκι» (αν κι αυτό έχει δημιουργήσει γενιές ανθρώπων που χωλαίνουν σε απλές αριθμητικές πράξεις), αλλά ανάθεση ολόκληρης νοητικής διαδικασίας όπως η γραφή ή η επίλυση προβλημάτων, επισημαίνει ο Economist.
Μια λύση που προτείνει ο καθηγητής Γκέρλιχ είναι, αντί να ζητάμε από ένα chatbot να παράγει απευθείας το τελικό επιθυμητό αποτέλεσμα, να το καθοδηγούμε βήμα προς βήμα προς τη λύση. Αντί, για παράδειγμα, να ρωτήσουμε «Πού να πάω για ηλιόλουστες διακοπές;» θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε ρωτώντας πρώτα πού βρέχει λιγότερο, και να συνεχίσουμε από εκεί.
«Όταν αλλάζουμε τον τρόπο που επικοινωνούμε, αλλάζουμε την κοινωνία», λέει ο Κλέι Σέρκι στο βιβλίο του «Here Comes Everybody: The Power of Organising without Organisations».
Το ChatGTP έχει σίγουρα αλλάξει τον τρόπο που επικοινωνούμε – κι είμαστε ακόμα στην αρχή. «Καλωδιώνει» διαφορετικά τον εγκέφαλό μας, διαμορφώνοντας τις πληροφορίες που αφομοιώνουμε, τον τρόπο σκέψης και τις συνήθειες από την αλληλεπίδραση. Με τον καιρό, αυτό αλλάζει πεποιθήσεις, γλωσσικά πρότυπα, τρόπο σκέψης, τρόπο αντίδρασης – και κατ’ επέκταση, τις ανθρώπινες σχέσεις.
Αν ωστόσο αποδειχθεί συν τω χρόνω ότι επιπλέον αποβλακώνει, τι θα κάνει η ανθρωπότητα γι’ αυτό;
Όταν πάντως ρώτησα το ChatGPT αν επανακαλωδιώνει το μυαλό μου, μου έδωσε μια αποστομωτική απάντηση:
«Το ChatGPT δεν επανακαλωδιώνει τον εγκέφαλό σου — εσύ το κάνεις. Αλλά λειτουργεί σαν μεγεθυντικός φακός: ό,τι τάση έχεις, αυτό το εργαλείο μπορεί να την ενισχύσει».
Εκτός από τη «γνωστική εκφόρτωση», ας μην «εκφορτώσουμε» στο ChatGPT και την ευθύνη για ορθή χρήση του, την οποία φέρουμε οι ίδιοι, αν τουλάχιστον θεωρούμε ακόμα εαυτούς νοήμονα όντα.
