Πετρούπολη, Νέος Κόσμος, Συγγρού, Κηφισίας, ένας ντελιβεράς με κοπίδι, ένας «καθωσπρέπει» γιατρός που ξεριζώνει μαλλιά, ένας 29χρονος που σκοτώνει άνθρωπο επειδή μπήκε μπροστά του στο φανάρι. Και το σύστημα συνεχίζει να δίνει διπλώματα σε ανθρώπους που δεν πρέπει, κλείνει το μάτι στην επαναλαμβανόμενη βία και μας αναγκάζει να φοβόμαστε ακόμη και να κατεβάσουμε το παράθυρο του αυτοκινήτου.
Αν το σκεφτείς ψύχραιμα, η πιο συνηθισμένη φράση των τελευταίων ημερών είναι: «Δεν μιλάς πια στον δρόμο, δεν ξέρεις σε ποιον θα πέσεις». Δεν κοιτάς τον άλλον στον καθρέφτη, δεν κάνεις νόημα, δεν κατεβάζεις τζάμι. Προτιμάς να φρενάρεις απότομα, να εξαφανιστείς ή να αλλάξεις λωρίδα. Πολύ απλά γιατί στο μυαλό σου υπάρχει αυτή η σκέψη: «Αν κατέβει από το αμάξι, μπορεί να κρατάει κατσαβίδι, μαχαίρι, όπλο ή απλώς να έχει αποφασίσει ότι σήμερα θέλει να ξεσπάσει πάνω σε κάποιον».
Μέσα σε λίγους μήνες, μόνο στην Αθήνα, τα περιστατικά δεν είναι λίγα. Στην Πετρούπολη, μια 46χρονη οδηγός δέχεται άγριο ξυλοδαρμό στη μέση του δρόμου για την προτεραιότητα. Ένας άντρας κατεβαίνει από το άλλο αυτοκίνητο, τη γρονθοκοπεί, τη ρίχνει κάτω, προκαλεί φθορές στο όχημά της, και η γυναίκα καταλήγει στο ΚΑΤ.
Στον Νέο Κόσμο, ένας 58χρονος οδηγός καταλήγει νεκρός. Ένας 29χρονος τον καταδιώκει με μηχανή, τον κατεβάζει από το αυτοκίνητο και τον χτυπά επανειλημμένα στο κεφάλι, επειδή –κατά την απολογία του– «του έκλεισε τον δρόμο». Ο 58χρονος πεθαίνει λίγο αργότερα στον «Ευαγγελισμό». Λίγες μέρες πριν αποκαλυφθεί η δολοφονία αυτή, μαθαίνουμε ότι ο ίδιος 29χρονος έχει καταδικαστεί κι άλλες φορές στο παρελθόν για πλημμελήματα.
Στην οδό Μπακνανά στον Νέο Κόσμο, ένα τροχαίο μεταξύ δύο φορτηγών μετατρέπεται σε μακελειό. Ένας οδηγός βγάζει αιχμηρό αντικείμενο, τρεις άνθρωποι τραυματίζονται, πέντε συλλαμβάνονται και το ρεπορτάζ κάνει λόγο για «αιματηρή συμπλοκή οδηγών φορτηγών».
Στη λεωφόρο Συγγρού, πλαστικός χειρουργός σταματά 43χρονη οδηγό, την αρπάζει από τα μαλλιά, τη χτυπά μέσα στο αυτοκίνητό της, της ξεριζώνει κυριολεκτικά τούφα μαλλιών. Η υπόθεση οδηγείται στη Δικαιοσύνη με κατηγορίες για επικίνδυνη σωματική βλάβη, εξύβριση, απειλή. Όλα όμως είναι πλημμελήματα, που σημαίνει ότι ο “γιατρός” θα μπορεί να κυκλοφορεί πάλι ανενόχλητος στους δρόμους.
Στην Ιερά Οδό στο κέντρο της Αθήνας, ένας 25χρονος ντελιβεράς μαχαιρώνει με κατσαβίδι στο πρόσωπο οδηγό αυτοκινήτου, μετά από λεκτικό καυγά για STOP που παραβιάστηκε. Το θύμα καταλήγει με σοβαρό τραυματισμό στο μάτι. Ο δράστης μπαίνει προφυλακιστέος. Στον Πειραιά 34χρονος γρονθοκοπεί οδηγό ταξί επειδή αρνείται να τον μεταφέρει, καθώς το ταξί ήταν ήδη μισθωμένο από άλλο πελάτη μέσω εφαρμογής. Στη λεωφόρο Κηφισίας, ένας πατέρας με τον γιο του διασχίζουν διάβαση πεζών, ο πατέρας λογομαχεί με έναν οδηγό διερχόμενης μοτοσικλέτας για θέμα προτεραιότητας και ο γιος του γρονθοκοπεί στο πρόσωπο τον οδηγό της μηχανής, με αποτέλεσμα εκείνος να πέσει στο έδαφος. Το θύμα μεταφέρεται στο νοσοκομείο, ενω πατέρας και γιος συλλαμβάνονται.
Αυτά είναι κάποια μόνο πρόσφατα περιστατικά. Και φταίνε μόνο οι «τρελοί»; Όχι. Πολλές έρευνες λένε ότι η επιθετικότητα στον δρόμο δεν είναι περιθωριακό φαινόμενο. Για παράδειγμα, κλινική/ιατροδικαστική μελέτη που έχει δημοσιευθεί στο Research Gate, επάνω σε περιστατικά road rage στην Αθήνα, καταγράφει αύξηση των επιθετικών συμπεριφορών, από «απλό» βρίσιμο μέχρι χρήση του ίδιου του οχήματος ή όπλου ως μέσο πρόκλησης βλάβης. Μία άλλη μελέτη που είχε γίνει το 2022, ήδη έδειχνε ότι από τότε ότι 8 στους 10 οδηγούς είχαν βιώσει «έντονο θυμό ή επιθετικότητα» στο τιμόνι εκείνο το διάστημα. Με απλά λόγια, δεν είμαστε όλοι δολοφόνοι, αλλά σχεδόν όλοι νιώθουμε θερμοκέφαλοι στον δρόμο. Το πώς μεταφράζεται αυτό σε πράξη είναι θέμα ορίων, συστήματος και κουλτούρας.
©ΑΠΕ
Τα κακουργήματα που είναι πλημμελήματα
Το πιο τρομακτικό κομμάτι είναι πώς διαβάζει η πολιτεία τη βία. Ο γιατρός στη Συγγρού διώκεται για επικίνδυνη σωματική βλάβη, παράνομη βία, εξύβριση και απειλή. Όλα πλημμελήματα. Ο 25χρονος ντελιβεράς με το κατσαβίδι έχει 19 προηγούμενες συλλήψεις (τζίζας) για βία και σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκου και παρ’ όλα αυτά κυκλοφορούσε ελεύθερος μέχρι να τυφλώσει σχεδόν έναν οδηγό στο κέντρο της Αθήνας για έναν λεκτικό καυγά. Υπέροχο; Ο 29χρονος στον Νέο Κόσμο είχε εμπλακεί σε επεισόδια βίας στον δρόμο τουλάχιστον τρεις φορές τα τελευταία χρόνια και πριν από έναν μήνα είχε χτυπήσει οδηγούς με κοπίδι. Κανένα από αυτά δεν τον σταμάτησε πριν σκοτώσει άνθρωπο.
Όσο η βία στον δρόμο αντιμετωπίζεται ως σειρά από «μικρά επεισόδια», η κλιμάκωση είναι θέμα χρόνου. Οι ποινές συχνά είναι με αναστολή, χωρίς ουσιαστική παρακολούθηση ή υποχρεωτική θεραπεία και χωρίς αυτόματη στέρηση άδειας οδήγησης για επαναλαμβανόμενους θύτες βίας, όχι απλώς για τροχαίες παραβάσεις. Έτσι φτάνουμε στο παράδοξο, ο οδηγός που δεν πλήρωσε κλήση για παράνομο παρκάρισμα μπορεί να βρεθεί χωρίς δίπλωμα, ενώ ο άνθρωπος που έχει μαχαιρώσει, χτυπήσει, απειλήσει επανειλημμένα, συνεχίζει να κυκλοφορεί κανονικότατα με όχημα.
Διπλώματα σε λάθος ανθρώπους
Στην Ελλάδα μάθαμε να αντιμετωπίζουμε το δίπλωμα οδήγησης σαν τυπική διαδικασία. Δηλαδή να μάθεις παπαγαλία τις απαντήσεις, να κάνεις 10 γύρους γύρω από ένα τετράγωνο με τον δάσκαλο και να “λαδώσεις” για να ξεμπερδεύεις. Δεν υπάρχει καμία σοβαρή εκπαίδευση επάνω σε διαχείριση θυμού (τι κάνω όταν ο άλλος με βρίζει, κορνάρει, με κλείνει κτλ), σε ενσυναίσθηση (ότι στο απέναντι αμάξι ας πούμε είναι άνθρωπος και όχι εκνευριστικό “εμπόδιο”) και στις πραγματικές συνέπειες της επιθετικής οδήγησης.
Η οδική οργή στην ουσία έχει ποινικό χαρακτήρα και δεν είναι απλώς «έλα μωρέ λίγη νευρικότητα». Είναι συνειδητή προσπάθεια να προκαλέσεις σωματική ή υλική βλάβη και οι αιτίες δεν είναι μόνο η κίνηση αλλά και η αίσθηση ανωνυμίας, η έλλειψη ελέγχου ή η επιθετική κουλτούρα. Επιπλέον, στα ελληνικά δεδομένα κουμπώνουν: χρόνια υποβάθμιση της οδικής παιδείας, υποδομές που σε κάνουν να αισθάνεσαι εγκλωβισμένος, οικονομικό στρες και εργασιακή εξουθένωση που βγαίνουν επάνω στο γκάζι και μια πολύ συγκεκριμένη αντίληψη «μαγκιάς» (αν δεν διεκδικήσεις με φωνές, ίσως «σε φάνε»).
Δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο
Το ότι έχουμε χάσει την μπάλα δεν σημαίνει ότι είμαστε μόνοι μας, στο Phoenix των ΗΠΑ, καυγάς σε parking καταστήματος καταλήγει σε πυροβολισμούς: ένας άντρας και ένα 8χρονο κορίτσι νεκροί και δύο ακόμη τραυματίες. Στο New Jersey, η υπόθεση Ernest Heinz (ένας ηθοποιός που φέρεται να πυροβόλησε γυναίκα στο πρόσωπο σε κόκκινο φανάρι μετά από διένεξη για το ποιος θα μπει πρώτος στη λωρίδα), οδηγεί σε lockdown πανεπιστημιούπολης και κατηγορίες για απόπειρα ανθρωποκτονίας, ενώ στον Καναδά, σε ένα από τα πιο πολυσύχναστα κομμάτια της Highway 401, μια σύγκρουση καταλήγει σε μαζικό καυγά στη μέση του δρόμου, με οδηγούς να παίζουν ξύλο ανάμεσα στα συντρίμμια. Η διαφορά όμως είναι ότι σε πολλές από αυτές τις χώρες η road rage έχει αρχίσει να αντιμετωπίζεται ως σοβαρό ποινικό αδίκημα, με αυστηρές ποινές και άμεση αφαίρεση άδειας.
Τι κάνουμε λοιπόν;
Αν θέλαμε λοιπόν και εδώ -στ’ αλήθεια- να αντιμετωπίσουμε τη βία στον δρόμο σαν αυτό που είναι (κοινωνικό και ποινικό πρόβλημα) θα κάναμε κάποια πολύ συγκεκριμένα πράγματα:
Νομικές τομές: Τα σοβαρά περιστατικά road rage με τραυματισμό να αντιμετωπίζονται εξ αρχής ως κακουργήματα, όχι ως μαλακά πλημμελήματα. Αυτόματη, μακροχρόνια αφαίρεση άδειας οδήγησης σε κάθε επαναλαμβανόμενο θύτη βίαιης συμπεριφοράς στον δρόμο, όχι μόνο για υπερβολική ταχύτητα ή μέθη. Υποχρεωτικά προγράμματα διαχείρισης θυμού και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης για όσους συλλαμβάνονται για βίαια επεισόδια.
Σχολές οδηγών 2.0: Αναμόρφωση της εκπαίδευσης. Όχι μόνο «πώς θα παρκάρεις ανάποδα», αλλά και υποχρεωτικές ενότητες για την επιθετική οδήγηση και τις συνέπειές της, για τη διαχείριση συγκρούσεων (πότε φεύγω, πότε καλώ την αστυνομία) και για τον σεβασμό σε πεζούς και ευάλωτους χρήστες του δρόμου (θα μου πεις εδώ όλες οι νεότερες γενιές δεν έχουν μάθει να μη μιλάνε στο σινεμά και στο θέατρο, αλλά δε βαριέσαι, η ελπίδα πεθαίνει πάντα τελευταία). Επιπλέον, ειδική εκπαίδευση για επαγγελματίες οδηγούς (φορτηγά, ταξί, delivery), που έχουν αντικειμενικά μεγαλύτερη ισχύ στον δρόμο.
Εφαρμογή του νόμου και όχι μόνο ραντάρ: Όπως βάζουμε κάμερες για τη ζώνη και το κόκκινο, θα μπορούσαμε να δούμε και ειδικές γραμμές καταγγελιών για βίαιη συμπεριφορά, με σοβαρή αντιμετώπιση των περιστατικών, όχι απλή «καταγραφή». Εκπαίδευση της ΕΛ.ΑΣ. να αντιμετωπίζει τέτοια περιστατικά ως υψηλού ρίσκου και όχι ως μικροκαυγάδες.
Κουλτούρα μη βίας (ακόμη κι όταν έχεις δίκιο): Να αρχίσουμε να λέμε ξεκάθαρα ότι δεν είναι ντροπή να φύγεις από έναν καυγά στον δρόμο, ντροπή είναι να σκοτώσεις άνθρωπο για προτεραιότητα. Να σταματήσουμε να κάνουμε share βίντεο με «επικές φάπες στην κίνηση» σαν να είναι entertainment, γιατί κάθε τέτοιο βίντεο είναι δυνητικά το prequel μιας δολοφονίας και να ενθαρρύνουμε τους μάρτυρες να καλούν άμεσα την αστυνομία όταν βλέπουν βίαια επεισόδια, αντί να βγάζουν απλώς έξω τα κινητά τους.
Πίσω από το τιμόνι βγάζουμε τον χειρότερο εαυτό μας γιατί ο δρόμος συμπυκνώνει ό,τι κυκλοφορεί ήδη στην κοινωνία και το γεγονός ότι σήμερα συζητάμε αν είναι «ασφαλές» να πεις σε κάποιον «έχεις STOP» λέει πολλά για το πού έχουμε φτάσει. Έχουμε κανονικοποιήσει την ιδέα πως η ανθρώπινη ζωή κοστίζει λιγότερο από τα νεύρα μας στο τιμόνι.
