3ο Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ “Μεσογειακοί Διάλογοι”: Μετρώντας ήδη αντίστροφα -κι ανυπόμονα- για το 4ο

Έρη Ρίτσου & Ανδρέας Παπασαλούρος στη Σονάτα του Σεληνόφωτος.

Παραδοχή. Ειλικρινής. Προς αποφυγή παρεξηγήσεων. Πιθανώς, δύσκολα μπορείς να είσαι απολύτως αντικειμενικός, όταν πρόκειται για τον Βασίλη Βαφέα, από τις περιπτώσεις καλλιτεχνών που μπορείς, καλύπτοντας δύο δεκαετίες πολιτιστικό ρεπορτάζ, να εκτιμάς όσο ελάχιστοι του σιναφιού του, για τη σταθερή στάση του, το ήθος, το πάθος του, τη ματιά του, το έργο του. Όμως, συνομιλώντας ακόμη και με φοιτητές στο Καρλόβασι της Σάμου –όπου δεν τους εκμεταλλεύονται οι ντόπιοι, αισχροκερδώντας, όπως συμβαίνει ως κανόνας στις υπόλοιπες πόλεις της επικράτειας–, παρακολουθώντας την έντονη παρουσία και ενεργό συμμετοχή του κοινού, και πώς οι προβολές ενός –σε ένα βαθμό ακόμη και άγνωστου– θησαυρού 37 ντοκιμαντέρ, ακούγοντας, στο μεταξύ, τον ήχο της θάλασσας, εξελίχθηκαν στο «γεγονός», στο ημερήσιο «ραντεβού», στο σημείο συνάντησης του τόπου, τις φοβερά ενδιαφέρουσες συζητήσεις, κατά, πριν και μετά το 3^ο  –μη διαγωνιστικό– Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ “Μεσογειακοί Διάλογοι”, στην ιστορική παραθαλάσσια πόλη της Σάμου, το γεγονός, καταλήγεις, είναι ένα. Το σαμιώτικο φεστιβάλ, δημιούργημα του Βαφέα, που εξελίσσεται σταθερά σε αποκεντρωμένο θεσμό, για πέντε ημέρες (από τις 25 έως και τις 29 Σεπτεμβρίου) μετέτρεψε το Καρλόβασι σε ζωντανό πόλο ανταλλαγής και συνάντησης πολιτισμών – από Ελλάδα, Αίγυπτο, Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία, Κύπρο και Τουρκία. Η μικροϊστορία εισέβαλλε διαρκώς, συγκινητικά, κριτικά, διαλεκτικά, απολογιστικά, ποιητικά, στη μεγάλη Ιστορία –και τανάπαλιν– με βάση την σχεδόν πάντα κατάμεστη Αίθουσα Τελωνείου, στο Λιμάνι. Η δε τέχνη του θεάτρου, και η «τσαγκαρική» της, ήταν ουσιαστικά και πανηγυρικά στο επίκεντρο. Απόλαυση.

«Είναι μια ουτοπία αυτό που κάνουμε», παραδέχτηκε κατά την έναρξη της διοργάνωσης ο Βασίλης Βαφέας, σκηνοθέτης, παραγωγός, πρόεδρος του ΕΡΜΕΙΑ, εμπνευστής και καλλιτεχνικός διευθυντής του φεστιβάλ, θυμίζοντας ότι, πριν 69 χρόνια, φοιτητής ακόμη στο Χημικό «το γύρισε» στην τέχνη, και μαζί με την άφιξή του στο Καρλόβασι, πάλι πριν από έξι δεκαετίες, για «οικογενειακού λόγους», εντέλει «αγάπησα το Καρλόβασι, τους Καρλοβασίτες, και γύρισα και μεγάλες σκηνές από τις τέσσερις ταινίες μεγάλου μήκους σε αυτό. Και ιδού σήμερα, είμαστε εδώ με ένα φιλόδοξο πρόγραμμα για το 3^ο  Φεστιβάλ».

Ο Βασίλης Βαφέας προλογίζει τη Σονάτα του Σεληνόφωτος.

«Είναι ένα στοίχημα», πρόσθεσε ο καλός σκηνοθέτης. «Θα το πετύχουμε αν μας βοηθήσετε», συνέχισε, προτού σηκωθεί η αυλαία στοχευμένα με την avant premiere του λαογραφικού ντοκιμαντέρ του σαμιώτη Μάριου Θράβαλου «Μνήμες του τόπου μου» (2025), homage στο νησί και στα επαγγέλματά του που χάθηκαν ανεπιστρεπτί, αλλά και με την προβολή του σπάνιου, αποκαλυπτικού ντοκιμαντέρ του Θόδωρου Αγγελόπουλου «Αθήνα, Επιστροφή στην Ακρόπολη» (1983), όπου το υπερρεαλιστικό, ποιητικό στοιχείο διαπερνούσε την αφήγηση με «ραχοκοκκαλιά» την ιστορία του σύγχρονου ελληνικού κράτους, που ο δημιουργός είχε ευφυώς εντάξει εντός του διεθνούς πολιτικοϊστορικού context, ενώσο ένας φτερωτός άνδρας-πεταλούδα, τυπική φιγούρα της τσαρουχικής μυθολογίας, διατρέχει με μοτοσακό, σαν υπερβατική φιγούρα, βασικά τοπόσημα της πρωτεύουσας.

«Αρχικά ο Θόδωρος αρνήθηκε να γυρίσει ντοκιμαντέρ», όπως αποκάλυψε η σύζυγος του Αγγελόπουλου, Φοίβη, αφού συνεχάρη τον Βαφέα για το πείσμα και πάθος του, «γιατί δεν είχε ξανακάνει στο παρελθόν, αλλά βασικά τον ενδιέφερε  μόνο η μυθοπλασία. Για καλή μας τύχη, τελικά "τσίμπησε". Διότι βάλθηκε να απαντήσει, με τον ιδιοστασιακό πάντα, ακραία περφεξιονιστικό τρόπο του, στα ερωτήματα “τι σημαίνει γενέθλιος τόπος”, μαζί με το “τι σημαίνει να είσαι  σκηνοθέτης”. Παρότι ντοκιμαντέρ, η ταινία είναι φιξιόν». Το αποτέλεσμα σου κόβει την ανάσα και εντάσσεται στα κορυφαία φιλμ του διεθνούς έλληνα κινηματογραφιστή. Είχε όμως περιπέτειες. Το negative παραδόθηκε στην ΕΡΤ, βάσει των συμβολαίων. «Παραδόθηκε και χάθηκε για πάντα. Δεν υπάρχει. Βρήκαμε μια κόπια. Την φτιάξαμε, την διορθώσαμε και έχουμε ένα άρτιο υλικό. Σήμερα γίνεται η πρώτη προβολή του». Πώς θα μπορούσε να βρει κάποιος το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ;, ρωτήσαμε την κυρία Αγγελοπούλου. Όλα τα φιλμ του αναμένεται να ανεβούν στην πλατφόρμα Cinobo. Υπομονή.

«Brook by Brook» (2002): το ντοκιμαντέρ για τον Sir Πίτερ Μπρουκ από τον γιο του Σάιμον Μπρουκ.

Δεν ξέρω αν μπορεί κανείς να αντιληφθεί το μέγεθος του «δώρου» που έκανε το φεστιβάλ στο κοινό του και ειδικά στο Καρλόβασι. Δεν ξέρω τι να πρωτοθυμηθώ. Αναγκαστικά θα πρέπει να επιλέξω. Τον sir Πίτερ Μπρουκ να αναπτύσσει τον τρόπο που δούλευε στο θέατρο, χτίζοντας τη μέθοδό του δια της αφαίρεσης κατ’ουσίαν με ένα μεταφυσικό, βαθιά φιλοσοφικό και φιλοσοφημένο τρόπο, σιγά σιγά όλων των πέπλων του περιττού, και μένοντας στην ουσία του σχεδόν… τίποτα,  χωρίς να επιβάλλει το παραμικρό στους ηθοποιούς του, ανασύροντας μνήμες κι από τα παιδικά του χρόνια, στο «Brook by Brook» (2002) του Σάιμον Μπρουκ. Την πολύχρωμη, αισθαντική Ζυράννα Ζατέλη, περιπλανώμενη στην Αθήνα και στη γενέτειρά της, στο Σοχό Θεσσαλονίκης, να συνομιλεί σαν άλλος Άμλετ, σε μια υπαρξιακή κωμικοτραγική στιχομυθία με τον νεκροθάφτη στο οικογενειακό νεκροταφείο, να αναπτύσσει τον ιδιάζοντα τρόπο που δημιουργεί, να αφηγείται τα πολυτιμότερα όνειρά της, που προνοεί και καταγράφει στα παροιμιώδη σημειωματάριά της, στο Παρασκήνιο της Κατερίνας Ευαγγελάκου (του 2010), που κατόπιν την είχαμε και ζωντανή απέναντί μας. Και η γυναίκα-έργο τέχνης μας μίλησε για τα πάντα, ακόμη και για την απόρριψή της από τον Κάρολο Κουν στις εισαγωγικές εξετάσεις του Θεάτρου Τέχνης, για καλή τύχη της λογοτεχνίας. Τον δημιουργό του θεάτρου Τέχνης κατόπιν τον παρακολουθήσαμε ατυχήσαντα σε μια αποκαλυπτική συζήτηση για το αρχαίο δράμα με τον Δ.Ν.Μαρωνίτη (το φιλμ του 1985, σε σκηνοθεσία Ανδρέα Αντωνιάδη). Αποκαλυπτική για το εκκωφαντικό υπερεγώ του κορυφαίου φιλολόγου και στην μοναδικού, άνευ συγκρίσεως μεταφραστή των ομηρικών επών, καθώς μετατρέπει ένα διάλογο-συνέντευξη -σοκάροντας- σε μονόλογο, μην επιτρέποντας στον έλληνα σκηνοθέτη να αναπτύξει τις θέσεις του. Σχεδόν του υπέβαλε τις δικές του. Στα του θεάτρου, απολαύσαμε και τον Λευτέρη Βογιατζή, σταθερό πήχυ του ελληνικού θεάτρου -πλέον έχει χαθεί, αποκαλύπτοντας το αναντικατάστατό του- σε πρώτο πρόσωπο, στο Παρασκήνιο του Γιώργου Σκεύα (του 2003), να αναπτύσσει ανεμπόδιστα τις θέσεις και σκέψεις του περί θεάτρου, αφοπλιστικός κι αντιφατικός, όπως πάντα. Ο Ανδρέας Στάικος, παρών, μας εξήγησε πώς χτίζεται ένα θεατρικό του από το μηδέν, χάρη στους ηθοποιούς του, μέσα από τους αυτοσχεδιασμούς τους, κάτι που παρακολουθήσαμε νωρίτερα στο σχετικό πρόσφατο (του 2021) ντοκιμαντέρ της πρωταγωνίστριάς του, Εμμανουέλας Κοντογιώργου.

Στρογγυλό τραπέζι: Θέατρο & Ντοκιμαντέρ

Από τα πλέον συγκινητικά του φεστιβάλ -και «τροφή» για συζήτηση- αποδείχθηκε το ντοκιμαντέρ του σπουδαίου Σταύρου Ψυλλάκη «Αποχαιρετισμός-Η Μνήμη του τόπου» για τον Γιάννη Λιονάκη, τον 87χρονο κρητικό επικηρυγμένο αντάρτη, που αφηγείται το πώς για 14 χρόνια μετά τον Εμφύλιο επιβίωνε λαθραία, σε σπήλαια των Χανίων, υπό το αντιδραστικό καθεστώς που τον αναζητούσε μαζί με τους συναγωνιστές του. Συγκινητική και η σύζυγος του Γιώργου Καρυπίδη, Ράνια Μπριλάκη, η οποία πριν την προβολή του «Τελευταίος σταθμός Κρόιτσμπερκ» (1975), του συντρόφου της, μια ταινία για την κοινωνική ουτοπία, μίλησε για τον ακέραιο, ιδεαλιστή μέχρι τέλους Καρυπίδη.

Μετράμε ήδη αντίστροφα για το 4^ο Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ “Μεσογειακοί Διάλογοι” στο επικινδύνως ερωτεύσιμο, με την ιστορία γραμμένη σε κάθε χιλιοστό γης του, Καρλόβασι. Ραντεβού, τον Σεπτέμβρη του 2026!