Ανάμεσα σε λοβοτομές, αυταρχικές φαντασιώσεις και έναν κόσμο που μπλέκει το γκροτέσκο με το αληθινό, ο Γιάννης Αποσκίτης - μία από τις πιο δυνατές, ανήσυχες και ιδιόμορφες φωνές της νέας γενιάς θεατρικών δημιουργών - επιμένει να φωτίζει το σκοτάδι με χιούμορ. Σε μια εποχή όπου η πραγματικότητα μοιάζει όλο και περισσότερο με ένα κακογραμμένο σενάριο που δεν προλαβαίνει να διορθωθεί, υπάρχουν και αυτοί οι άνθρωποι που επιμένουν να βυθίζουν το βλέμμα τους στο σκοτάδι μόνο και μόνο για να μας οδηγούν με ασφάλεια στα πιο παράδοξα σημεία του. Και που μπορούν να αφηγηθούν τις πιο αποτρόπαιες ιστορίες με τον πιο σαρκαστικό τρόπο.
Με «καταγωγή» από μια γενιά που μεγάλωσε μέσα στη σύγχυση της κρίσης, στις διαψεύσεις και στην αδυσώπητη κούραση του «πάντα κάτι λείπει», ο Αποσκίτης γράφει σαν να βάζει σε σειρά ρωγμές – όμορφες, καθαρές, σαν τις χαρακιές που κάνει το φως όταν περνάει μέσα από ένα τζάμι που έχει οριακά θαμπώσει. Στα έργα του ευτυχώς δεν υπάρχουν συμπεράσματα. Μοιάζουν περισσότερο με προσπάθεια να ψηλαφίσουν το τραύμα –σε όποια μορφή κι αν κυκλοφορεί μέσα μας– και να συστήσουν την ομορφιά του ανθρώπινου παραλόγου με την ακρίβεια χειρουργού, αλλά και τη μαύρη τρυφερότητα εκείνου που γνωρίζει πως η αλήθεια κρύβεται συχνά στο γέλιο που μας ξεφεύγει την πιο ακατάλληλη στιγμή.
Στους Δημοκράτορες, ένας διδακτορικός φοιτητής ψυχιατρικής φτάνει σε μια κλινική για να κάνει την πρώτη λοβοτομή της ιστορίας. Αντί για το αναμενόμενο «βάρβαρο» χειρουργείο, βρίσκεται μπλεγμένος σε ένα αλλόκοτο θεραπευτικό πείραμα, μια ζωντανή αναπαράσταση των αυταρχικών φαντασιώσεων του «Δημοκράτορα της Ωρυγίας», Μιας χώρας-παραμύθι χωρίς παραμυθά, όπου τα σύνορα τα ορίζει η παράνοια. Και κάπως έτσι, η πολιτική σάτιρα και η μαύρη κωμωδία μπλέκονται με έναν τρόπο χαρακτηριστικά «αποσκίτειο» –αν μου επιτρέπεται ο όρος– όπου το γελοίο συναντά το επικίνδυνο, και το επικίνδυνο αποκαλύπτει πόσο εύθραυστη είναι η λογική μας.
Το έργο αποτελεί το δεύτερο μέρος της άτυπης πολιτικής τριλογίας που ξεκίνησε με τους Προβοκάτορες (έκανε πρεμιέρα τον Δεκέμβριο του 2022 στην Πειραματική Σκηνή Νέων Δημιουργών του Εθνικού Θεάτρου). Είχα την τύχη να είμαι εκεί «στην πρώτη φορά» και θυμάμαι πόσο είχα ξαφνιαστεί με την ιδιαίτερη γραφή. Θυμάμαι και τον Ορέστη Σταυρόπουλο, τον σκηνοθέτη της παράστασης, στη δική του πρώτη εμφάνιση, έναν άνθρωπο ήσυχο, που μιλούσε σαν να μην πίστευε ακόμη ότι είχε αρχίσει να κάνει αυτό που ονειρευόταν (φέτος συνσκηνοθετεί με τον αδερφό του, Δημήτρη,, την προσαρμογή της ταινίας Η Τελευταία Έξοδος – Ρίτα Χέιγουορθ στη σκηνή του Άνεσις και σκίζουν ).
Φέτος, στο Θέατρο του Νέου Κόσμου, η σκυτάλη της κουβέντας περνάει στον άνθρωπο των λέξεων. Κι αυτό έχει μια ομορφιά: σαν να συνεχίζεται μια συνομιλία που δεν τελειώνει, απλώς αλλάζει φωνές. Όπως αλλάζει και η χώρα. Από την Ελλάδα στην Ωρυγία. Όπως αλλάζουμε κι εμείς, προσπαθώντας κάθε τόσο να καταλάβουμε κάτι δύσκολα να κατανοηθεί. Πόσο λεπτή είναι η γραμμή ανάμεσα στο γελοίο και στο επικίνδυνο. Και πόσο ζόρικο είναι να ισορροπούμε επάνω της, χωρίς δίχτυ ασφαλείας..
Με πόσους καφέδες δουλεύει η φαντασία σου; Οκτώ δόσεις, αλλά πλέον προσπαθώ να μην πιω μετά τις 17:00 - εκτός αν έχω να γράψω, δηλαδή συχνά.
Τι σε έκανε να αφήσεις τη Νομική και να στραφείς ολοκληρωτικά στο θέατρο; Υπήρξε κάποια στιγμή-κλειδί; Υπήρχε μια περίοδος που δούλευα ως νομικός σύμβουλος. Με κανονικό ωράριο. Και μια μέρα η διευθύντρια στο γραφείο μού είπε «ή θα ακολουθήσεις το όνειρό σου ή θα σε απολύσω». Οπότε αναγκάστηκα να παραιτηθώ. Αλήθεια, δεν ξέρω ακόμη πώς να την ευχαριστήσω γι’ αυτό.
Ποια είναι η πρώτη θεατρική ανάμνηση που θυμάσαι ως παιδί; Ο δάσκαλος θεάτρου μου στο νηπιαγωγείο, ο Γιώργος Μόσχος, να μου λέει ότι τα φαντάσματα δεν είναι κάτι τρομακτικό, γιατί το «φάντασμα» έχει μέσα τη λέξη «φαντασία».
Πώς γεννήθηκε η ιδέα των Δημοκράτορων; Ποια ήταν η πρώτη σπίθα που σε οδήγησε σε αυτό το έργο;
Ήταν, νομίζω, η δεύτερη εφηβεία που περνάω. Με έκανε να γυρίσω πίσω στα 15, να σκεφτώ όσα μου άρεσαν τότε (τον Edgar Allan Poe, το goth, την punk, τον θυμό) και παράλληλα να αφηγηθώ τι συμβαίνει σήμερα - και πόσο με θυμώνει αυτό.
Η ιστορία είναι εμπνευσμένη από το διήγημα του Πόε "Το σύστημα του Δόκτορος Πίσσα και του Καθηγητή Φτερά". Τι σε γοήτευσε σε αυτό το κείμενο και το μετέφερες στη δική σου θεατρική γλώσσα;
Η αγάπη μου για τον Poe και για την emo μουσική της εφηβείας μου, νομίζω. Και η πολιτική αλληγορία που μπορεί να προκύψει από ένα έργο που σατιρίζει την έννοια του «συστήματος σκέψης», τα όρια της λογικής και της τρέλας - μια αλληγορία που σίγουρα μας αφορά σήμερα.
Αν ζούσε σήμερα ο Πόε, τι πιστεύεις ότι θα τον τρόμαζε περισσότερο στην πολιτική μας πραγματικότητα; Δεν μπορώ να ξέρω. Σίγουρα δεν θα είχε πολλά λεφτά, ούτε βασική δημόσια ιατρική περίθαλψη, και πιθανώς να κατέληγε αλκοολικός και να πέθαινε. Αλλά αυτό έκανε και το 1849, άρα μάλλον θα ήταν το ίδιο τρομαγμένος.
Ποια ταινία ή σειρά σε έχει επηρεάσει πιο πολύ - έστω κι αν δεν φαίνεται; Ποιο βιβλίο ίσως; Το σύστημα του Δόκτορος Πίσσα και του Καθηγητή Φτερά. Η έμπνευση για το έργο έρχεται από αυτό το διήγημα του Poe, αλλά έχει και πολλά παρακλάδια: ο Σκορτσέζε εμπνεύστηκε από αυτό για Το Νησί των Καταραμένων, ο Σβανγκμάγερ για το (επικό) Lunacy. Έχω κάνει έρευνα και έχω εμπνευστεί -και «κλέψει»- από πολλά σπουδαία έργα.
Το έργο χαρακτηρίζεται ως «γκροτέσκα φάρσα» και «μαύρη κωμωδία». Πώς χειρίζεσαι το χιούμορ μέσα σε τόσο σκοτεινά πολιτικά και ψυχολογικά θέματα; Νομίζω το χιούμορ είναι ιδιοσυγκρασιακό, μου βγαίνει αβίαστα. Δεν είναι θέμα χειρισμού. Αυτά που συμβαίνουν στην πολιτική (και στην ψυχολογία μου), μου φαίνονται απελπιστικά αστεία. Αυτό είναι όλο.
Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες σκηνοθετικές προκλήσεις ενός τόσο εκκεντρικού και θεματικά πυκνού έργου; Σίγουρα το να βάλω όλο τον κόσμο που συμμετείχε σε αυτό το πάρτι στον ίδιο κόσμο με εμένα. Να γνωρίσουμε αυτό το σύμπαν. Ήταν δύσκολο και απαιτητικό, γιατί δεν ερχόμαστε όλοι από τον ίδιο κόσμο. Βοήθησε όμως ότι ήμασταν όλοι κοντά ηλικιακά. Άπαξ και μπήκαμε στο πλοίο, το ταξίδι ήταν μαγικό. Ήταν η πιο ευχάριστη πρόκληση που είχα μέχρι τώρα στο θέατρο.
Αν οι Δημοκράτορες είχαν ένα μήνυμα προς τη σύγχρονη κοινωνία, ποιο θα ήταν; Να θυμηθούμε και να θυμώσουμε.
Αν ο «Δημοκράτορας» είχε Instagram, τι θα ανέβαζε στα stories; Italian Brainrot Reels.
Ποιος σύγχρονος δημόσιος λόγος θα μπορούσε άνετα να γίνει σκηνή μέσα στους Δημοκράτορες; Νομίζω ότι είναι σαφής η αναφορά στον Trump και τον πολιτικό λόγο της Αμερικής (που, ως συνήθως, θα έρθει και σε εμάς σε 4–5 χρόνια. Ήδη υπάρχουν πολιτικά καρτούν εκεί έξω).
Η λοβοτομή παρουσιάζεται εδώ ως μια «ιστορική πρώτη». Πώς λειτουργεί αυτό το στοιχείο μέσα στη σημερινή πολιτική μεταφορά; Νομίζω είναι αρκετά σαφές λόγω του zeitgeist. Ίσως αφορμή να στάθηκε και μια φράση που είχε γράψει ο Τζούλιο στα αντικείμενα, που περιείχε τη λέξη «λοβοτομημένη», και κάπως την σκεφτόμουν μετά - αυτή τη μαύρη σελίδα της ιατρικής.
Πώς βλέπεις τη σχέση τέχνης και πολιτικής σήμερα; Είναι σύμμαχοι, αντίπαλοι ή αντικατοπτρίσματα; Παραφράζοντας ελαφρά ένα ρητό του Όσκαρ Ουάιλντ: η τέχνη στρέφει έναν μεγάλο καθρέφτη προς το πρόσωπο της κοινωνίας για να αντικρίσει την ουσία της η ζωή. Αυτά ήταν ωραία στην εποχή του Ουάιλντ. Τώρα αισθάνομαι πως η τέχνη οφείλει να είναι ο καθρέφτης που θα σπάσει πάνω στο πρόσωπο της κοινωνίας για να δει η ζωή τι χρώμα έχει το αίμα της.
Σε ποιο βαθμό θεωρείς ότι το θέατρο έχει ακόμη τη δύναμη να επηρεάσει πολιτικές συνειδήσεις; Δεν ξέρω πότε θα σταματήσει να την έχει. Είναι πολιτική πράξη το θέατρο· μόνο αν σταματήσει να υπάρχει δεν θα έχει πολιτική δύναμη. Η ερώτηση είναι αν σήμερα υπάρχουν πολιτικές συνειδήσεις ή ατομικές ειδήσεις. Αυτό είναι μια ενδιαφέρουσα ερώτηση, ας πούμε.
Πιστεύεις ότι το ελληνικό κοινό είναι έτοιμο - ή ίσως χρειάζεται - τέτοιου είδους πολιτικές γκροτέσκες; Τα συνεχόμενα sold out δείχνουν μια θετική διάθεση πάντως. Δεν ξέρω ποιο είναι το «ελληνικό κοινό». Εγώ προσπαθώ να είμαι ειλικρινής απέναντι σε αυτό που φτιάχνω και δεν σκέφτομαι τι θέλει να δει κάποιος. Θα ήμουν δυστυχισμένος αν το έκανα. Κάποια άτομα πάντως φαίνεται να νιώθουν πράγματα που μοιραζόμαστε σαν τραύμα μιας γενιάς, και αυτό μας γεννά αυτή τη σκοτεινή και αστεία διάθεση. Και αυτά τα άτομα, νομίζω, συμπάσχουν. Αυτό είναι όμορφο, σίγουρα.
Στη σκηνοθεσία είσαι πιο «δημοκράτορας», πιο «δικτάτορας» ή πιο «ό,τι γίνει ας γίνει»; Νομίζω τίποτα από τα τρία. Είμαι εγώ, με παραπάνω άγχος απ’ ό,τι συνήθως.
Σε έναν ιδανικό κόσμο, με ποιον καλλιτέχνη (νεκρό ή ζωντανό) θα ήθελες να γράψετε μαζί ένα θεατρικό; Δεν ξέρω. Θα ήθελα να γράψω ταινίες με διάφορους.
Σου αρέσει να συνεργάζεσαι σε ένα κείμενο ή να το γράφεις μόνος σου; Είναι τελείως διαφορετική εμπειρία: στο ένα γίνεται συνουσία, στο άλλο πολεμάς με τη δική σου ουσία. Δεν έχει καμία σχέση το ένα με το άλλο. Νομίζω όμως ότι και στην πιο solo δουλειά, εν τέλει οδηγείσαι στη συνουσία - έρχεται ο κόσμος, οι συντελεστές, οι ηθοποιοί, και όλα γίνονται όλων. Αλλά αν ξεκινάς από μια καθαρά προσωπική αφορμή, είναι τελείως διαφορετικό στη γραφή από το να αρχίζεις μια συνεργατική δουλειά, όπου πας για να στηρίξεις ένα ευρύτερο όραμα. Κανένα solo πρότζεκτ πάντως δεν βγαίνει με ένα άτομο μόνο. Έχω ανθρώπους που εμπιστεύομαι και μοιράζομαι συνέχεια τη δουλειά μου πριν τη «βγάλω πιο έξω».
Ως συγγραφέας και σκηνοθέτης, πώς ισορροπείς ανάμεσα στο γραπτό κείμενο και στην πρακτική θεατρική πράξη; Κάνω σαν να το έγραψε κάποιος που έχει πεθάνει για όσο κρατάει η πρόβα, και εγώ έχω έρθει να το «σώσω» σκηνοθετικά με τις λιγότερες δυνατές αλλαγές, από σεβασμό προς το πρόσωπο που το έγραψε. Σαν ο συγγραφέας να έχει πεθάνει (όσο γίνεται) ή σαν να είμαι εγώ νεκροζώντανος. Δεν ξέρω - μπερδεύτηκα. Δύσκολη ερώτηση. Πάντως σίγουρα ψάχνω μια ισορροπία.
Νιώθεις πως έχεις βρει την ταυτότητά σου ως θεατρικός συγγραφέας; Έχεις κατασταλάξει στις θεματικές που σε απασχολούν; Υπάρχει κάποιο επαναλαμβανόμενο θέμα που σε «κυνηγάει»; Νιώθω πως γράφω και θα γράφω το ίδιο έργο με διαφορετικά λόγια και διαφορετικά πρόσωπα. Το ίδιο πράγμα θα με στοιχειώνει - όποιο κι αν είναι αυτό - απλώς θα το καταλαβαίνω διαφορετικά μέσα στα χρόνια. Τα έργα μου δεν έχουν διαφορά από τις παιδικές μου ζωγραφιές: κρανία, φίδια, νυχτερίδες, αράχνες και εξωγήινοι.
Ποια είναι η πιο παράξενη ιδέα που έχεις σημειώσει στο κινητό σου για μελλοντικό έργο; Η πιο πρόσφατη που βρήκα είναι αυτή: «Η ΧΑΡΑΔΡΑ». Και ξέρουν μόνο δύο άτομα πέρα από μένα τι σημαίνει αυτό. Όλες οι ιδέες είναι λίγο ελλειπτικές και παράξενες.
Προβοκάτορες, Μαύρη Μαγεία ή Άσε τους Νεκρούς να Πεθάνουν, Ιβάν εναντίον Ιβάν, Αντικείμενα, Νοχαβελάνδη, Δημοκράτορες. Υπάρχουν «κλωστές» που τα ενώνουν; Υπάρχουν κι άλλα, ανέκδοτα ή ημιτελή. Νομίζω ότι οι ιστορίες πίσω από αυτά τα έργα τα ενώνουν μέσα μου. Έξω, ίσως υπάρχει ένα κοινό... πνεύμα; Δεν ξέρω.
Αυτή τη στιγμή παίζεται και η Νοχαβελάνδη στο 104. Πώς είναι να έχεις ταυτόχρονα έργα στον «αέρα»; Πολύ περίεργο, καινούριο και σίγουρα συναρπαστικό.
Ποιο ήταν το πιο απρόσμενο feedback ή το πιο όμορφο πράγμα που έχεις ακούσει από θεατή; «Έγραψες ένα τρελό ποίημα». Μου το είχε πει ο Νίκος Καραθάνος για τους Προβοκάτορες, όπου έκανε ένα cameo ως «Πρόεδρος της Ωρυγίας». Και χαίρομαι που τον Απρίλη θα συνεργαστούμε (σ.σ. στο Τζένη Τζένη που σκηνοθετεί ο Καραθάνος και ο Αποσκίτης κάνει τη διασκευή και τη δραματική επεξεργασία). Είναι μεγάλη χαρά!
Τι σε συγκινεί πιο εύκολα στην καθημερινότητα; Η σκέψη πάνω σε αυτή.
