Στα 32 του έχει σκηνοθετήσει σχεδόν τους πάντες, έχει συνεργαστεί με μεγάλα θέατρα και Οργανισμούς και έχει κερδίσει την εκτίμηση κριτικών και κοινού.
Και τώρα ήρθε η ώρα του ρίσκου: αναλαμβάνει καλλιτεχνικός διευθυντής του θεάτρου Προσκήνιο. Και έχει πολλή όρεξη να μιλήσει για όσα ζήσαμε και ζούμε τους τελευταίους έξι μήνες.
Για τον Μεγάλο Περίπατο: Έχω βρεθεί σε πόλεις του εξωτερικού που δεν έχουν αποκομμένα τμήματα του αστικού ιστού προορισμένα για ποδηλάτες και πεζούς αλλά έχουν φτιάξει ένα δίκτυο που τους εξυπηρετεί, κι αυτό έχει μια λογική. Τώρα όσον αφορά το κέντρο της Αθήνας, δεν έχω πρόβλημα να κλείσει κάποιος δρόμος αλλά πρέπει να υπάρχει σχέδιο και μια στοιχειώδης αισθητική. Εδώ υπάρχει μεγάλο πρόβλημα.
Όταν σε δρόμους-ορόσημα, δρόμους με ιστορία αλλά και προσωπικές μνήμες του καθένα μας βλέπεις κάτι φρικτά χρώματα μαζί με κάτι αστείες ζαρντινιέρες τότε καταλαβαίνεις πόσο προβληματικό είναι. Νιώθω ότι γίνεται κάτι με βία, κάτι που πρέπει να γίνει τώρα με αυτό το τώρα να μοιάζει προστακτικό, χωρίς να προτείνει ή να προσθέτει κάτι στην πόλη. Σαν να έχει παρθεί μια απόφαση, σε μια έτσι κι αλλιώς ταρακουνημένη περίοδο, που δεν έχει να προσθέσει παρά μόνο ασχήμια. Μου θυμίζει κάτι κακόγουστα 80ς σχολικά συγκροτήματα που ενώ προσπαθούν να είναι ευχάριστα είναι δυσάρεστα γιατί δεν συνομιλούν με το υπόλοιπο τοπίο. Χρειάζεται έγνοια και γνώση και δεν έχω δει κανένα από αυτά τα δύο στοιχεία σε όλο αυτό.
Και από μια οπτική «χαίρομαι» που είναι τόσο άσχημο ώστε να αντιδρούν όλοι και κανείς να μην μπορεί να ισχυριστεί ότι είναι από μικροπολιτική αντιπολίτευση η κριτική.
Για την περίοδο της καραντίνας: Τρωγόμουν με τα ρούχα μου. Δεν μου έκανε καθόλου καλό και δεν μπήκα σε καμία διαδικασία φιλοσοφικής ενδοσκόπησης, ούτε βγήκα άλλος άνθρωπος. Μου έλειπαν πολύ οι άνθρωποι που ήθελα να δω. Δεν άντεχα καθόλου την πολύ στοχευμένη τρομοκρατία που καταλαβαίνεις ότι εξυπηρετεί η εκάστοτε πολιτική εντολή. Τώρα γιατί δεν είμαστε σε πανικό ενώ ακόμη δεν έχει βρεθεί θεραπεία ή εμβόλιο; Γιατί απλώς ξέρουν ότι δεν μπορούν να μας βάλουν πάλι σε καραντίνα άρα δεν έχει νόημα να μας τρομοκρατήσουν τόσο γιατί θα καταρρεύσει η καραντίνα. Συνεπώς μου φαίνεται σαν προδοσία/απάτη το ότι έπρεπε να υποστούμε αυτή τη βία και την ψυχολογική και την οικονομική ενώ τώρα λέμε απλώς «ελάτε και από το εξωτερικό, γενικά κυκλοφορήστε όλοι δεν τρέχει τίποτα απλώς θα κάνουμε έναν έλεγχο». Και όλοι ξέρουμε ότι δεν υπάρχει κανένας σοβαρός έλεγχος.
«Γιατί θα κολλήσω στο θέατρο και δεν θα κολλήσω στο αεροπλάνο που δεν υφίστανται καν οι κενές θέσεις; Είναι παραλογισμός».
Για τη συμμετοχή του στο Enter της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση: Αυτό είχε ενδιαφέρον γιατί με τον Αινεία (Τσαμάτη) και με τον Γιάννη (Καραμπάτσο) είμαστε διπλανές πόρτες και αποτυπώσαμε ακριβώς αυτό που μας συνέβαινε: το πόσο βουτηγμένοι στην αδράνεια ήμασταν όλοι μας.
Όταν είσαι στο μάτι του κυκλώνα δεν μπορείς να το σχολιάσεις άρα το μόνο που μας προέκυψε ήταν το πώς φαντασιωνόμαστε τη ζωή μέσα στους τέσσερις τοίχους. Παρουσιάσαμε τις φρικτές στάσεις από τις οποίες όλοι μας περάσαμε στην καραντίνα: το αποτύπωμα από το βούλιαγμα στον καναπέ, τη μικρή διαδρομή προς το μπαλκόνι. Πώς ένας εγκλωβισμένος προσπαθεί να κρατήσει ενεργή τη μνήμη της πραγματικότητας με απλότητα και ίσως χαζοχιούμορ; Ήταν πολύ ωραίο που μπόρεσα να ετοιμάσω κάτι με τους φίλους μου και ήταν και κάτι που μας ενεργοποίησε.
Για τις οδηγίες που έχουν δοθεί για τις πρόβες και τις παραστάσεις για τήρηση αποστάσεων: Όποιος κυκλοφορεί έξω σε μπαρ, σε παραλίες καταλαβαίνει ότι έχει κατά κάποιο τρόπο δοθεί ένα σήμα ώστε να μην τηρούνται τα μέτρα, σήμα με το οποίο εγώ προσωπικά δεν συμφωνώ. Αλλά γιατί εμείς στο θέατρο καλούμαστε να είμαστε αυτοί που πρέπει να κάνουμε από σκηνής τους παιδαγωγούς; Δεν είναι αυτή η δουλειά μας. Δεν μπορεί να καταργείται μια από τις βασικές έννοιες της τέχνης που ξεκινάει από το σώμα: στο θέατρο μπορεί το σώμα να έχει απόσταση αλλά μπορεί και να μην έχει. Δεν μπορεί το θέατρο να λειτουργεί ως βιτρίνα διαπαιδαγώγησης.
Για το φετινό Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου: Όταν έγινε η ανακοίνωση του αρχικού προγράμματος θεώρησα ότι ήταν μια ένδειξη πως από τη στιγμή που το Φεστιβάλ δε θα γίνει οι άνθρωποι που θα δούλευαν για αυτό θα έπαιρναν αποζημίωση. Θεωρώ ότι θα έπρεπε να υπάρχει μια απολογία για το γεγονός πως το μόνο που θα γίνει είναι πως οι άνθρωποι θα πάρουν μόνο ένα έναντι για του χρόνου και ουσιαστικά χάνουν τη μία από τις δύο σεζόν. Αυτό δεν θα έπρεπε να παρουσιάζεται ως επίτευγμα. Δεν το λέω για την Κατερίνα Ευαγγελάτου που την εκτιμώ και φαντάζομαι σε τι δύσκολη θέση βρέθηκε στην πρώτη της θητεία. Θέλει όμως μια ρήξη το πράγμα, θέλει σύγκρουση για να μην φτάνουμε στο σημείο να μας λένε ότι φοβόμαστε να μιλήσουμε υπερασπιζόμενοι το τάδε υπουργείο.
«Να μην οικειοποιούνται τη δουλειά των ανθρώπων που μπορεί να έχουν ματώσει επειδή έχουν βρει 100 κλειστές πόρτες και κανείς δεν ασχολήθηκε μαζί τους γιατί νοιάζονται μόνο για το ασανσέρ της Ακρόπολης. Έλεος!»
Για τις δικές του συγκρούσεις στον θεατρικό χώρο: Έχω φύγει από παραγωγές όταν κατάλαβα ότι εμπαίζονταν συνεργάτες μου στο θέμα των πληρωμών. Και αυτό έχει γίνει και σε παραστάσεις που πήγαιναν καλά εισπρακτικά, που υπήρχαν έσοδα. Βέβαια αστείο είναι και όταν ο παραγωγός δε σου αποδίδει τα χρήματά σου όταν η παράσταση δεν πάει καλά θεωρώντας ότι εσύ δεν έκανες καλά τη δουλειά σου. Τι παραπάνω να σχολιάσω σε αυτό; Έχω τσακωθεί και έχω έρθει σε ρήξη, παρότι όλα στη βιτρίνα έδειχναν να λειτουργούν τέλεια, γιατί αυτοί οι άνθρωποι υποτιμούν τη δουλειά μας. Δεν θεωρώ ότι πρέπει να τα έχουμε καλά με όλους, δεν πάμε πουθενά έτσι.
Για το υπουργείο Πολιτισμού: Δεν μπορεί να αντιμετωπίζει τον πολιτισμό μόνο ως αρχαιολογία. Όλες οι χώρες προσπαθούν να βρουν πώς θα υποστηρίξουν το παρόν τους φυσικά σε συνομιλία με το παρελθόν τους. Υπάρχουν εκατοντάδες νέοι καλλιτέχνες, δημιουργοί, κινηματογραφιστές, σκηνοθέτες, ηθοποιοί, λογοτέχνες, χορευτές, μουσικοί, ζωγράφοι που θέλουν υποστήριξη. Είναι λάθος που ο πολιτισμός έχει εξαχθεί τα τελευταία χρόνια μόνο με ιδιωτική πρωτοβουλία. Δεν νομίζω ότι είναι τόσο δύσκολο πια να εξασφαλιστεί κάποιο κονδύλι.
Για το παρόν του πολιτισμού: Νιώθω ότι υπάρχει άγνοια από την πλευρά του υπουργείου για τους δημιουργούς που προσπαθούν να δημιουργήσουν μια νέα πολιτιστική γλώσσα. Νιώθω ότι υπάρχει μόνο επιστροφή σε μια νέο-συντηρητική ισοπέδωση. Αντιμετωπίζουμε την τέχνη ως ένα greek kefi που δεν μας κάνει να αναρωτιόμαστε για τίποτα. Τι να κάνουμε όμως; Η τέχνη δεν είναι αυτό. Η τέχνη δεν είναι αυτό σχεδόν πουθενά παγκοσμίως. Τα κρατικά και δημοτικά θέατρα στο εξωτερικό επενδύουν σε νέους ανθρώπους που χαράσσουν καινούριους δρόμους. Βλέπω γύρω μου ότι τους θυμούνται μόνο όταν κάποιοι καταφέρνουν να πάρουν μια διάκριση έξω και χάρηκα πολύ όταν ο Κεκάτος μετά το βραβείο του είπε «Ας μη νιώθουν εθνικά υπερήφανοι, δεν έχουν το δικαίωμα». Να μην οικειοποιούνται τη δουλειά των ανθρώπων που μπορεί να έχουν ματώσει επειδή έχουν βρει 100 κλειστές πόρτες και κανείς δεν ασχολήθηκε μαζί τους γιατί νοιάζονται μόνο για το ασανσέρ της Ακρόπολης. Έλεος!
Για το πόσο σημαντική είναι η Τέχνη παρότι αντιμετωπίζεται ως πολυτέλεια: Αυτή την παράπλευρη αντιμετώπιση της Τέχνης, που προτείνεται τώρα, δεν πρέπει να την αποδεχτούμε. Δεν μπορείς να μη θυμάσαι πόσο ζωτικής σημασίας ήταν πρώτα απ’ όλα για εσένα η Τέχνη έτσι ώστε να αποδεχτείς ότι «δεν πειράζει, μην έχουμε φέτος παραστάσεις». Γιατί να μην έχουμε παραστάσεις; Γιατί τα πρώτα που έκλεισαν ήταν τα θέατρα και θα είναι τα τελευταία που θα ανοίξουν και με τρομερό παζάρι για τη χωρητικότητα; Γιατί θα κολλήσω στο θέατρο και δεν θα κολλήσω στο αεροπλάνο που δεν υφίστανται καν οι κενές θέσεις; Είναι παραλογισμός. Δεν λέω ότι υπάρχει σκευωρία αλλά σίγουρα υπάρχει αδιαφορία. Γιατί η πιθανότητα να μην έχουμε ανοιχτά θέατρα να μας περνάει σαν κάτι φυσικό; Δεν λέω ότι είναι το ίδιο σημαντικό με τον να μην υπάρχουν γιατροί και νοσοκομεία αλλά καταλαβαίνεις. Νιώθω ήδη αμήχανα που πρέπει να εξηγήσω γιατί ο πολιτισμός είναι κάτι τόσο σοβαρό και αναγκαίο. Επίσης, έχω την εμπιστοσύνη ότι υπάρχει κόσμος που το θέατρο ήδη του λείπει, που συνειδητά θα πάρει το ρίσκο να πάει σε ένα σινεμά παρά στην λαϊκή. Δεν μπορεί να δαιμονοποιείται το θέατρο.
Για τον ρόλο της Τέχνης κατά τη διάρκεια της καραντίνας: Τόσος κόσμος που ήταν κλεισμένος στο σπίτι έβλεπε ταινίες, άκουγε μουσική, διάβαζε βιβλία. Αυτός ήταν ένας τρόπος αντίστασης απέναντι σε αυτό που συνέβαινε, ήταν ένας τρόπος να είμαστε ενεργοί. Αυτό είναι μια λειτουργία του πολιτισμού.
Ο πολιτισμός δεν είναι πολυτέλεια είναι προτεραιότητα και καλό θα ήταν οι εκάστοτε ιθύνοντες να το ξέρουν αυτό.
Για τον Φοίβο Δεληβοριά και τη Λίνα Μενδώνη: Πρόκειται για παθογένεια χρόνων αλλά με τα όσα έγιναν τους τελευταίους μήνες είδαμε πόσο σκληρά και αλαζονικά εκφράζεται η απαξίωση, είδαμε μούτες, είδαμε «καρφάκια» για τον Φοίβο Δεληβοριά. Αλήθεια; Ο Φοίβος Δεληβοριάς δεν οφείλει να ευχαριστήσει κανέναν υπουργό Πολιτισμού που δεν του ανήκει το Εθνικό θέατρο αλλά που απλώς είναι υπάλληλος της κυβέρνησης και οφείλει να υπηρετήσει ορισμένα πράγματα. Δεν βρήκε καμία δουλειά ο Φοίβος Δεληβοριάς από τη Λίνα Μενδώνη για να ανεχτεί να του κάνει αυτό το σχόλιο που μετά η υπουργός αρνήθηκε ότι ήταν αιχμηρό και «καρφί» που προφανώς και ήταν.
«Δεν μπορεί να αντιμετωπίζει τον πολιτισμό μόνο ως αρχαιολογία. Όλες οι χώρες προσπαθούν να βρουν πώς θα υποστηρίξουν το παρόν τους φυσικά σε συνομιλία με το παρελθόν τους».
Για το πώς προέκυψε ο Οιδίποδας: Υπήρχε η ιδέα και πιο πριν αλλά όλες αυτές οι συζητήσεις μέσα στην καραντίνα, για τα θύματα, για τα κρούσματα, που χαιρόμασταν που μια μέρα δεν ήταν πολλά και την επόμενη φοβόμασταν γιατί ήταν περισσότερα μου θύμισε πολύ την ιστορία ενός λοιμού που δεν σταματάει και που κάποιος πρέπει να αναλάβει την ευθύνη και τη λύση. Αυτό σε ένα πρώτο επίπεδο. Αλλά κάτι που μου φαίνεται ακόμη πιο ενδιαφέρον αυτήν την περίοδο που ζούμε είναι το πώς να μη χάσουμε την αγωνία και την έγνοια της συνειδητοποίησης, της γνώσης του τι είσαι και τι θες να κάνεις. Ο Οιδίποδας είναι μια τραγωδία που περιστρέφεται γύρω από την αναζήτηση του ποιος είσαι ακόμη και όταν ξέρεις ότι η απάντηση μπορεί να είναι επώδυνη. Είναι μια στιγμή που πρέπει να ξαναβρούμε μια ταυτότητα, που θα πρέπει να ορίσουμε ή να επιβεβαιώσουμε αυτό που είμαστε αλλιώς θα αφεθούμε στη χιονοστιβάδα που μας παρασύρει και θα κάνουμε οτιδήποτε για να αντέξουμε την πίεση της.
Για το ότι αναλαμβάνει καλλιτεχνικός διευθυντής του θεάτρου Προσκήνιο: Σε ορισμένες περιπτώσεις λόγω των Οργανισμών που συμμετέχω τα πράγματα μπορεί να χαίρουν μιας άλλης εκτίμησης. Οπότε φτάνει η στιγμή για να πω «μισό λεπτό, το έχω δει αυτό και θέλω τώρα να συγκεντρωθώ και να επιστρέψω σε αυτό που με πρωτο-ώθησε σε αυτή τη δουλειά, με ποιους ανθρώπους θα συνεργάζομαι, με ποιους μπορώ να προχωρήσω». Κατά κάποιο τρόπο απομονώνομαι και δεν εννοώ ότι γίνομαι μοναχός. Έχω πολύ μεγάλο φόβο ότι αυτό που κάνω μπορεί να είναι εναντίον μου σε επίπεδο εντυπώσεων αλλά δεν με ενδιαφέρει. Υπάρχει ένα ρίσκο που παίρνω αντί να πω ότι θα είμαι σε μεγάλους Οργανισμούς για τα επόμενα χρόνια, που θα μπορούσα να είμαι. Πιθανόν κάποια στιγμή και να επιστρέψω, να κάνω ξανά εκεί μια δουλειά κάποτε. Για μένα αυτό το άνοιγμα έχει μέσα του απόφαση για μεγαλύτερο ρίσκο, για περισσότερη τόλμη και για επιστροφή σε αυτά που θέλω να ψάξω. Αλλά μέσα στα χρόνια, κι ενώ μπαίνεις σε μια δίνη πραγμάτων, συνεχώς αναρωτιέσαι αν είσαι αυτός ο άνθρωπος που ξεκίνησε γιατί είχε όνειρα για το θέατρο και κατά πόσο τα έχεις προδώσει.
Για το πώς δουλεύει: Το πόσο μένεις πιστός σε αυτό που θες να κάνεις είναι το μόνο πράγμα που σου δημιουργεί μια ησυχία μέσα σου. Ησυχία σε αυτή τη δουλειά δεν υπάρχει κατά καμία έννοια· υπάρχει ανησυχία και αλκοόλ. Άσε που στην ησυχία είμαι πολύ πιο ανήσυχος. Δεν είμαι καθόλου συμφιλιωμένος με τη μοναξιά, τη σιωπή και τον στοχασμό. Είναι σαν να έχω βρει τον τρόπο να σκέφτομαι, να λειτουργώ και να υπάρχω είτε σε κίνηση είτε μαζί με κόσμο. Εκεί μέσα βρίσκω τον τρόπο να απομονωθώ και να συγκεντρωθώ. Μελετάω πολύ αλλά περισσότερο θα στρωθώ και θα κρατήσω αναλυτικές σημειώσεις όταν γυρίσω σπίτι στις 4 τα χαράματα παρά σε μια ημέρα που θα σηκωθώ το πρωί και δεν θα έχω κάτι άλλο να κάνω. Δεν μου πάει καθόλου το ωράριο και έχω πια συμφιλιωθεί με αυτό.
