Οι συνεντεύξεις με τον Κριστόφ Βαρλικόφσκι, το διαχρονικά αξεπέραστο enfant terrible του πολωνικού θεάτρου παραμένουν επεισοδιακές. Την ώρα που έχει οριστεί να γίνει τηλεφωνικά η συνομιλία μας, απαντάει από ένα τρένο. «Ταξιδεύω», με αιφνιδιάζει. Μετά από μερικές αναβολές, και αρκετά sms, κανονίζουμε να τα πούμε οριστικά ένα πρωϊνό Τετάρτης, που εκείνος βήχει ασταμάτητα κι εγώ φυσάω διαρκώς τη μύτη μου. Η σύνδεσή μας έχει κενά.
Βρίσκεται στο Παρίσι. Κι ενώ στις 20 του μήνα φένει στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση τo “Phaedra’s”, ένα διακειμενικό ροκ κολάζ της τραγικής ηρωίδας, με τη μούσα του Ιζαμπέλ Ιπέρ (μέχρι 22/12 ), έχει τη διάθεση, όπως ο έτερος αγρίως πολιτικοποιημένος διανοούμενος σκηνοθέτης της γενιάς του, ο Γερμανός Τόμας Οστρεμάγερ, για μια πολιτική κουβέντα στα κόκκινα. Κάποια στιγμή, χωρίς ανάσα, κράζει θυμωμένος: «Μας έχουνε γαμήσει στην Ευρώπη. Όλη η υφήλιος έχει γαμηθεί. Ζούμε στα σκατά. Πάντα ήτανε σκατά. Πάντα πολεμουσαμε με τα σκατά. Αυτή είναι η πραγματικότητα”.
Ιζαμπέλ Ιπέρ. Φωτογραφία από την παράσταση.
Πώς είναι η ατμόσφαιρα στο Παρίσι μετά τις εκλογές για τον δεξιό προεδρικό υποψήφιο; Οχι πολύ καλή. Είναι ανησυχητικά τα πράγματα για την άνοδο της Ακροδεξιάς, γενικότερα, κι όχι μόνο λόγω της Λεπέν. Στην Αυστρία είναι σημαντικό που δεν τον υπερψήφισαν τελικά τον ακροδεξιό υποψήφιο. Αλλά βλέπεις πως όλα με ένα τρόπο συνδέονται μεταξύ τους, ακόμη και με την εκλογή του Τράμπ.
Τι εννοείτε; Ένα μέρος της κοινωνίας μας επηρεάζεται από αυτό που έχει συμβεί στην Αμερική, ένα άλλο σκανδαλίζεται. Το ερώτημα είναι αν θα οδηγήσει όλο αυτό την κοινωνία σε πόλεμο ή αν θα τη βυθίσει σε φόβο. Έχουμε και την Ακροδεξιά να παρελαύνει στην Ευρώπη: στην Ουγγαρία, στην Πολωνία- ακόμα δεν έχει συμβεί στη Γαλλία.
Αυτή η στροφή προς την Ακρα Δεξιά τι σας θυμίζει ιστορικά; Τη Βαϊμάρη; Σε μερικές χώρες, όπως η Πολωνία, το νιώθεις αυτό. Φυσικά, η κρίση είναι πολύ βασικός παράγοντας για ό,τι συμβαίνει. Η πολιτική είναι γενικότερα απογοητευτική. Είχαμε μια καλή στιγμή στην Ευρώπη στα 90’s, 20 όμως χρόνια μετά ζούμε την καταστροφή. Είναι το πρόβλημα των ελίτ και των μαζών των Ευρωπαίων που φοβούνται. Υπάρχει μεγάλος φόβος και λόγω κρίσης. Κατηγορούμε εύκολα τους πρόσφυγες ακόμα και τις κυβερνήσεις που βοηθάνε , όπως η γερμανική.
Γιατί δεν αντιδρά το υγιές το κομμάτι των ευρωπαϊκών κοινωνιών; Στην Πολωνία είχαμε συχνά διαδηλώσεις διαμαρτυρίας, όπως, αν θυμάσαι, για το ζήτημα των εκτρώσεων. Τελικά, οι άνθρωποι συνήθισαν. Σκέφτονται την ατομική τους επιτυχία και ευημερία. Έρχεται όμως η Αποκάλυψη. Και θα είναι είτε καλό είτε κακό. Όμως, είμαστε σε κίνδυνο. Όλοι!
Επανέρχεστε διαρκώς στην Πολωνία. Στην Πολωνία έχει γίνει πραξικόπημα. Το οποίο έχει επικαλύψει η εκλογική αναμέτρηση. Αυτό που έχει όμως προκύψει από τις νομιμες εκλογές είναι εντελώς παράνομο. Στην εξουσία είναι λαϊκιστές και θρησκόληπτοι και προσπαθούν να αλλάξουν το Σύνταγμα, υπάρχει μόνο ένα κόμμα που αλλάζει τα πάντα. Εχουμε οπισθοδρομήσει σε καταστάσεις που ζούσαμε επί κομμουνιστικού καθεστώτος. Κι η Εκκλησία αποφασίζει ακόμα τι θα κάνουν οι γυναίκες στο ζήτημα των εκτρώσεων. Η κυβέρνηση της παραχώρησε τη δεκαετία του ’90 μεγάλες εκτάσεις, ως αποζημίωση για τις απώλειες μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έτσι η Καθολική Εκκλησία απέκτησε μεγάλη δύναμη και σήμερα κυβερνά τη χώρα σα να είναι θεοκρατική.
Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο μπορείτε να είστε αισιόδοξος για το ευρωπαϊκό ιδεώδες; Δεν μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι. Όχι τώρα! Τώρα είμαστε σε αναμονή. Περιμένουμε. Είναι πολύ σημαντικό το τι θα γίνει στη Γαλλία. Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για τίποτα.
Βρισκόμαστε ακόμα στον απόηχο των δημοψηφισμάτων, που έχουν γίνει μόδα πανευρωπαϊκά. Μετά το ελληνικό, ήρθε το βρετανικό και, τελευταία, το ιταλικό. Τα δημοψηφίσματα πάντα εμφανιζόντουσαν όταν κάποιος ήθελε να κάνει ριζικές αλλαγές, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τους δημοκρατικούς θεσμούς. Λίγες μέρες μετά το τέλος του πολέμου στην Πολωνία έγινε ένα Δημοψήφισμα για το αν η Πολωνία θέλει να γίνει κομμουνιστική χώρα. Στην Αγγλία, ποιος τους έδωσε το δικαίωμα να κάνουν ένα Δημοψήφισμα; Επειδη το ήθελε ένας πολιτικός; Διέλυσαν κάθε έννοια πολιτικής κι όσα χτίζουν χρόνια οι Βρετανοί απλά και μόνο μ' ένα δημοψήφισμα!
Ο Ολάντ, ο Ρέντσι, ο Ομπάμα ο Κάμερον, οι μεγάλοι ηγέτες, είναι ή θα είναι σύντομα παρελθόν. Ο μοναδικός που διασώθηκε είναι η Ανγκελα Μέρκελ. Έχετε καλή γνώμη για την γερμανίδα Καγγελάριο; Η Μέρκελ είναι μια κυρία. Την σέβομαι!
Σε μια προηγούμενη συζήτησή μας είχατε πει ότι οι Έλληνες, παρ’όλη την κρίση που κλυδωνίζει τη χώρα, παραμένουμε ευτυχισμένοι άνθρωποι. Βεβαίως. Παραμένετε ευτυχισμένοι γιατί χάσατε τα λεφτά σας (γέλια).
Χρειαζεσαι ένα φως. Δεν μπορείς να μου μιλάς σα να υπάρχει η δυνατότητα να δημιουργήσουμε τον παράδεισο που δεν λειτούργησε. Δεν είμαστε παράδεισος, μιλάμε για την γη και τη ζωή μας σε αυτή. Μας έχουνε γαμήσει στην Ευρώπη. Όλη η υφήλιος έχει γαμηθεί. Ζούμε στα σκατά. Πάντα ήτανε σκατά. Πάντα πολεμούσαμε με τα σκατά. Αυτή είναι η πραγματικότητα.
Ένα από τα μεγάλα ερωτήματα των ημερών παραμένει η στάση των πνευματικών ανθρώπων και των καλλιτεχνών στη συγκυρία. Είναι άφαντοι κι άλαλοι. Ο συμπατριώτης σας Κρίστιαν Λούπα είναι μια εξαίρεση. Ζήσαμε ένα μεγάλο σκάνδαλο στην Πολωνία, απολύθηκε ο διευθυντής του θεάτρου που συνεργαζόταν με τον Κρίστιαν Λούπα. Διαμαρτυρηθήκαμε, στις παραστάσεις μας μιλούσαμε και την απόλυση. Η πλειονότητα των τεχνικών της ομάδας φοβόταν όμως ότι θα χάσει τη δουλειά της και δεν μπορούσε επίσημα να κάνει απεργία. Η νέα κυβέρνηση άλλαξε ακόμα και τις κλειδαριές στο θέατρο και έβαλε νέο διευθυντή ένα πολύ κακό ηθοποιό. Κι ο Λούπα αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το θέατρό του και την παραγωγή που ετοίμαζε!
Πώς το αποφάσισε αυτό η κυβέρνηση; Σήμερα στην Πολωνία η κυβέρνηση κλείνει Ινστιτούτα, γιατί τα θεωρεί άχρηστα, και άνθρωποι χάνουν τη δουλειά τους! Το ζήτημα είναι αν θα συνεχίσουμε τον αγώνα μας ή αν θα κοιμηθούμε και θα παραιτηθούμε. Όσοι παραιτούνται το κάνουν γιατί δεν θέλουν να χάσουν το πόστο τους, τη δουλειά τους. Πάντα υπάρχει ο τρόπος στο θέατρο να μιλάμε για όλα αυτά. Η κοινότητα των καλλιτεχνών πρέπει να καταλάβει ότι οφείλει να μιλά ελεύθερα στους ανθρώπους. Κι ο Λούπα με την παράστασή του στο Παρίσι το κάνει. Oι ηθοποιοί στο τέλος εμφανίζονται φιμωμένοι με ταινία στο στόμα. Δεν γίνεται πάντα επανάσταση στις παραστάσεις μας, αλλά δεν μπορούμε να εγκαταλείψουμε και τον ελεύθερο κόσμο μας. Δεν χρειάζεται να κάνεις πολιτικό θέατρο αυστηρά. Προσωπικα, πάντα κάνω πολιτική δήλωση στις παραστάσεις μου.
«Η κοινότητα των καλλιτεχνών πρέπει να καταλάβει ότι οφείλει να μιλά ελεύθερα στους ανθρώπους... Δεν γίνεται πάντα επανάσταση στις παραστάσεις μας, αλλά δεν μπορούμε να εγκαταλείψουμε και τον ελεύθερο κόσμο μας.»
Η τελευταία σας παράσταση βασιζόταν στον Προυστ (Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο). Γιατί απότολμήσατε να μεταφέρετε το έργο ειδικά σήμερα στη σκηνή;Το τέλος του 19ου αιώνα ήταν εξίσου προβληματικό με το σήμερα. Έχουμε την ανάδυση του αντισημιτισμού, ο οποίος ξεκίνησε από το τίποτα και κατέληξε αληθινός κίνδυνος για την κοινωνία. Κάποια πράγματα επαναλαμβάνονται σήμερα, ακόμα και σε σχέση με τις μειονότητες. Ο Προύστ, όπως ο Τόμας Μαν κι ο Κάφκα, είχε το όραμα να δείξει το τέλος του κόσμου του, το τέλος του κόσμου ευρύτερα ή το τέλος του ευρωπαϊκού κόσμου. Αυτό που ζούμε σήμερα είναι σίγουρα το τέλος του ευρωπαϊκού κόσμου. Ζήσαμε την ψευδαίσθηση των 90’s ότι κάπου οδεύουμε, για το οποίο παλεύουμε, αλλά είμαστε σε βαθιά κρίση, που είναι επίσης και ιδεολογική.
Αυτοί είναι οι λόγοι για τους οποίους θέλατε να δουλέψετε τον Προυστ; Ναι. Μιλώ επίσης με την παράσταση και για ένα outsider, γιατί ο Προυστ ήταν Εβραίος, ήταν ομοφυλόφιλος, ήταν αδύναμος χαρακτήρας. Φυσικά, μιλάω για την Πολωνία σήμερα, για την Ευρώπη.
Σε όλη την κουβέντα επανερχόμαστε διαρκώς στη Ευρώπη που χρεοκόπησε. Το ερώτημα είναι έχει νόημα να παλέψουμε για τη διάσωσή της, με κάθε κόστος; Είναι πολύ περιπεπλεγμένο. Όλα αλλάξαν στην Πολωνία μπαίνοντας στην Ευρώπη.
Θέλουμε όμως αυτή την Ευρώπη, των κλειστών συνόρων, της σκληρής λιτότητας; Χρειάζεσαι ένα φως. Δεν μπορείς να μου μιλάς σα να υπάρχει η δυνατότητα να δημιουργήσουμε τον παράδεισο που δεν λειτούργησε. Δεν είμαστε παράδεισος, μιλάμε για την γη και τη ζωή μας σε αυτή. Μας έχουνε γαμήσει στην Ευρώπη. Όλη η υφήλιος έχει γαμηθεί. Ζούμε στα σκατά. Πάντα ήτανε σκατά. Πάντα πολεμούσαμε με τα σκατά. Αυτή είναι η πραγματικότητα.
Σε αυτή την πραγματικότητα πώς προέκυψε η Φαίδρα, ένα κολάζ από τον Ευριπίδη, τον Ρακίνα, τον Κουτσί, την Σάρα Κέιν, τον Μουαουάντ και τον Κοστέλο; Ποια είναι η Φαίδρα του Βαρλικόφκσι; Προσπάθησα να μην κάνω την Φαίδρα. Στη Γαλλία η Φαίδρα είναι αυτομάτως ο Ρακίνας όπως στην Ελλάδα είναι ο Ευριπίδης. Η Φαίδρα, όπως ο Αγαμέμνων, είναι ήρωες που δείχνουν ποιος είναι ο κίνδυνος στην αρχή του πολιτισμού. Έχουμε αυτή τη μυθική γυναίκα και την επιθυμία της για το γιο της. Είναι ο σημαντικότερος χαρακτήρας στο θέατρο για την αποτύπωση της επιθυμίας. Οι άνδρες δεν θέλουν να ακούσουν για την γυναικεία επιθυμία, όπως κι οι φεμινίστριες. Η επιθυμία δεν αφορά την Φαίδρα αλλά τη γυναίκα.
Ποια είναι η σχέση μας σήμερα με την επιθυμίας μας; Είναι μια εξαιρετικά δύσκολη σχέση.
Γιατί εμβολίζετε την παράσταση με σκηνές από το Θεώρημα του Παζολίνι και το Ψυχώ του Χιτσκοκ ;Δεν μπορώ ποτέ να μείνω με μια απλή αφήγηση στο θέατρο.
«Η Ιζαμπέλ είναι επίσης μια από τις ηθοποιούς που έχουν φωνή και μιλά. Έχει πολιτική συνείδηση.»
Η Ιζαμπέλ Ιπέρ είναι η μούσα σας; Η Ιζαμπέλ είναι ένα σύμβολο για την Ευρώπη και το ευρωπαϊκό σινεμά, που της έδωσε αυτή τη θέση. Εκπροσωπεί τις γυναίκες, ό,τι και αν κάνει, το κάνει μιλώντας στο όνομα των γυναικών. Κι ό,τι και να κάνω μαζί της ξέρω ότι η φωνή της είναι η φωνή των γυναικών.
Τι έχει ως ηθοποιός που δεν βρίσκετε σε καμία άλλη; Δεν υπάρχει άλλη ηθοποιός σαν αυτή! Πριν τις αμερικανικές εκλογές πολλοί ηθοποιοί και σκηνοθέτες άρχισαν να δίνουν συνεντεύξεις στις οποίες ανέπτυσσαν τους λόγους που δεν έπρεπε να ψηφίσει κάποιος τον Τράμπ...
Τελικά τον ψήφισαν! Ξεκίνησαν να το κάνουν πολύ αργά. Ωστόσο, όντως δεν μπορούμε να καταλάβουμε τι συνέβη εκεί πέρα. Γιατί οι φτωχοί ψήφισαν ένα πλούσιο τέρας. Δεν μπορείς να το καταλάβεις λογικά. Η Αμερική για μένα είναι η μεγαλύτερη καταστροφή, από κάθε άποψη, και σε πτώση. Η Ιζαμπέλ είναι επίσης μια από τις ηθοποιούς που έχουν φωνή και μιλά. Έχει πολιτική συνείδηση.
O συμπατριώτης σας Ρομάν Πολάνσκι απειλείται ξανά με έκδοσή του στις ΗΠΑ.Ο Πολάνσκι είναι καλλιτέχνης. Δεν μπορώ να ξέρω τι έκανε πριν από τόσα χρόνια στην Αμερική, αλλά στην Αμερική οι δικηγόροι είναι τρελοί κυνηγοί με τα το χέρι στην σκανδάλη, όπως όλη η χώρα. Έχουμε ένα όπλο στραμμένο κατά ενός καλλιτέχνη, κατά της ελευθερίας. Δεν είναι μόνο θύμα ο Πολάνσκι, αλλά είμαι κατά της έκδοσής του στους αμερικάνους κυνηγούς.
Οταν δεν κάνετε θέατρο με τι ασχολείστε; Κάνω όπερες.
Εννοώ, όταν δεν ασχολείστε με τη σκηνή. Δουλεύω για τον εαυτό μου, για εμένα.
Με ποιο τρόπο; Διαβάζοντας, πολεμώντας για την ελευθερία μου, προσπαθώντας να εξελλιχθώως ανθρώπινη ύπαρξη.Προσπαθώ να καταλάβω την κοινωνία, προσπάθω να καταλάβω για τι πρέπει να μιλάω, με ποιο τρόπο θα έχει αυτό ισχύ. Χτίζω τον εαυτό μου.
Τι διαβάζετε αυτό τον καιρό; Τα πάντα. Δεν σταματώ ποτέ να δουλεύω. Εχω 3-4 παραστάσεις το λιγότερο το χρόνο, που πάντα είναι συνδεδεμένες. Τώρα ετοιμάζω το Δόκτωρ Φάουστους του Τόμας Μαν, ο οποίος επίσης μίλησε για το τέλος του πολιτισμού του, το τέλος της Πολωνίας και της Ευρώπης, ετοιμάζω όπερες του Μπέργκ, του Γιάνατσεκ. Έχω την Πολωνία μου και το ensemble μου. Σκεφτόμαστε τη θέση μας στη Βαρσοβία, είναι πολύ μοναδική, δεν είναι μόνο θέατρο. Όλα αυτά είναι η ζωή μου.
Τι σας κάνει ευτυχισμένο; Όταν αποσύρομαι στη φύση και έχω διάλογο με τον εαυτό μου, μακριά από όλη την καταστροφή που συντελείται στο Ισραήλ, στην Ασία, στην Πολωνία ,στην Ουγγαρία, στηνΑμερική και την Μ.Βρετανία!
