Υπογεννητικότητα, ευγονική και άλλα δαιμόνια

Τον Σεπτέμβριο του 1999 στη μεγάλη πλατεία του Duomo στην Κροατική πόλη Πούλα, η οποία βρίσκεται στα παράλια της Δαλματίας και ονομάζεται και πόλη των Διδύμων (Gemini) μιας και σε όλες τις ρωμαϊκές της αψίδες αλλά και σε διάφορα σημεία της πόλης δεσπόζει το ανάγλυφο του "διπλού" θεού Ιανού, κάτω από τη σκιά της μεγάλης αρένας και του αρχαίου ρωμαϊκού ωδείου γιορτάζαμε την πρεμιέρα της παράστασής μου "Τρωάδες", με έναν νεανικό θίασο από Κροάτες ηθοποιούς υπό την αιγίδα του Διεθνούς Φεστιβάλ Θεάτρου.

Μαζί μας, στο γλέντι που είχε στηθεί, χόρευε με μεγάλο κέφι ο μεγαλύτερος σε ηλικία Κροάτης ηθοποιός που μας συντρόφεψε σε όλες τις πρόβες για να βοηθήσει εμένα με την προσαρμογή του κειμένου στα Κροατικά και φυσικά τους νέους ηθοποιούς να μιλήσουν την λίγο "παλιά", ρυθμική μετάφρασή του. Χόρευε με ένα πανέμορφο 11χρονο αγόρι και επειδή με έβλεπε πόσο τους χαιρόμουν, μου τον έδειξε με καμάρι: «My little son in vitro»! Σε ελεύθερα ελληνικά: «Ο γιός μου από εξωσωματική»!

Καταλαβαίνετε πώς μου φάνηκε εμέ της Ελληνίδας, που η κρυψίνοια, η μυστικοπάθεια και άλλα δαιμόνια που περιέβαλαν (και σίγουρα περιβάλλουν ακόμα) τις προσπάθειες ενός ζευγαριού (ή μη) να καταφύγει σε υποβοηθούμενη γονιμοποίηση, εθεωρείτο ο κανόνας.

«Μην το μάθει κανείς, τι θα πει ο κόσμος, είναι φυσιολογικά τα παιδιά»; Και φυσικά για να οδηγηθεί κάποιος σε αυτή την έσχατη λύση, σίγουρα φταίει η γυναίκα, αφού: «Είναι πιο πολύπλοκο ον η γυναίκα, σάλπιγγες, ωοθήκες, ωάρια, πολυκυστικές, κύκλοι, ορμονικά», ενώ ο άντρας, ένα σπέρμα είχε να εξετάσει ο κακόμοιρος κι αυτό άμα δεν ήταν καλό, το "ποτίζαν" να δυναμώσει, του κόβαν την ουρά και το εμφύτευαν.

Φυσικά μόλις τότε, στις αρχές του 2000, άρχιζαν να ψελλίζουν ότι κάτι δεν πάει καλά με τις θηλυκές ορμόνες στα ζώα και τα φυτά που αδυνατίζουν τις αρσενικές ορμόνες των ανδρών ή να δημοσιοποιούνται μελέτες για την τοξίνωση από αλκοόλ, τσιγάρο και άλλες συνήθεις, όπως τα στενά τζιν που είχαν επιπτώσεις στο σπέρμα και τη γονιμότητα των ανδρών. Για να μη μιλήσουμε για το ότι κανείς δεν είχε την ευαισθησία να του υποδείξει κάτι για το στρες και τα ψυχολογικά, που μερικές φορές προκαλούνταν και από την ίδια την προσπάθεια. Γιατί άντρας είναι, πρέπει να αντέξει.

Ήταν οπωσδήποτε πιο εύκολο για την επιστήμη να πειραματιστεί στο πόσες ορμόνες και ποιας τεχνολογίας φάρμακα θα πείσουν το σώμα της γυναίκας να δεχτεί τον ξενιστή, ώστε να προκληθεί επιτέλους η περίφημη "τεχνητή εγκυμοσύνη", παρά να γίνουν ουσιαστικές παρεμβάσεις στο ωραίο μας μοντέλο διαβίωσης, διατροφής και γενικά ύπαρξης και πορείας πάνω σε αυτόν τον πλανήτη. Λογικό, και επιστημονικά και πρακτικά! Ακολουθούσε αρμονικά το μοντέλο: «σίγουρα αυτή φταίει» που σκοτείνιασε γενεές και γενεές οικογενειακού βίου. Τι κι αν η επιστήμη διαπιστώνει ότι στην υπογονιμότητα είναι συν-υπεύθυνος και ο άντρας, ίσως και κατά μεγαλύτερο ποσοστό, γιατί το σπέρμα είναι ευαίσθητο, δυσεύρετο και ευπαθές (τα είχε πει η Elisabeth Badinter στο βιβλίο της "ΧY, Η ανδρική ταυτότητα" αλλά δεν την άκουγε κανείς).

Γυναίκες επί γυναικών άντεξαν με το στίγμα χωρίς πιθανά να φταίνε ή κάλυψαν τη "ντροπή" του άντρα γιατί «τι θα πει η κοινωνία»; Ποτέ μου δεν κατάλαβα γιατί ο άντρας έπρεπε να νιώθει λιγότερο άντρας αν είχε αδύναμο σπέρμα, ενώ αν έλεγαν σε μια γυναίκα ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με τα ωάριά της δεν θα ένιωθε λιγότερο γυναίκα. Μήπως επειδή το πρώτο αποτελούσε συνδεδεμένο μύθο με την ικανότητα στο σεξ και άρα είναι σημαντικό να το αποφύγουμε, ενώ το στερεότυπο της στείρας γυναίκας -βολικό μοντέλο κοινωνικού αποκλεισμού- δεν μας πείραζε και τόσο πολύ;

Μην ξεχνάμε τον στιγματισμό, όταν η γυναίκα δεν ήταν πλήρως ενταγμένη στο μοντέλο "κορίτσι για σπίτι". Προσωπικά και εγώ η ίδια, παιδί των φιλελεύθερων σίξτις και σέβεντις, άκουσα ουκ ολίγες φορές: «Ε, με τη δουλειά που κάνεις, πού μυαλό για παιδιά». Ένα ακόμα από τα στερεότυπα με το οποίο είχε να παλέψει μια γυναίκα, πέρα από όλα όσα πρέπει να αντιμετωπίσει μπαίνοντας αβοήθητη στον μαγικό χώρο των υποσχέσεων και των θαυμάτων της προόδου της επιστήμης.

Όσες γυναίκες έκαναν έστω και μία φορά εξωσωματική, θα με καταλάβουν. Χορός ορμονών, αγωνία να πείσεις το σώμα να μιμηθεί τη φύση, να παρακολουθείς με το μικροσκόπιο κάτι που η φύση από μόνη της ξεπετάει κατά χιλιάδες φορές μέσα στο χρόνο. Πόσες φορές τον μήνα κάνουμε σεξ και δεν έχουμε εγκυμοσύνη; Πόσες φορές το ενδομήτριο απορρίπτει τα γονιμοποιημένα μας ωάρια; Ε, εδώ τραγωδία. 

Πρόκληση υπερδιπλάσιων ωαρίων για να έχουμε περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας, αφού η γυναίκα έχει πάρει ανδρογόνα για να δώσει εντολή η υπόφυση να σταματήσει ο φυσιολογικός κύκλος και να αρχίσει ο τεχνητός, και αμέσως μετά να αισθάνεται σα γελαδίτσα που τη παραφουσκώνουν. Και ύστερα η αγωνία: πόσα γονιμοποιήθηκαν, πόσα εμφυτεύτηκαν, ήταν καλό το μάτι του υπεύθυνου γενετιστή; Διάλεξε τα καλύτερα, τα πιο υγιή, αυτά που συμπεριφέρονται σωστά ή τζάμπα η ταλαιπωρία και η μήτρα θα τα αποβάλει; Είναι παχύ το ενδομήτριο και πλούσιο για να τα δεχτεί; Πόσες μέρες πρέπει να ξεκουραστεί η γυναίκα για να "πιάσει";

Όσες πέρασαν ή περνούν αυτή τη δοκιμασία, σίγουρα δεν θα ξεχάσουν ποτέ το πλέγμα ενοχής, θυμού, νεύρων, κατάθλιψης, απώλειας (ίσως χειρότερης και από αποβολή) που νιώθουν σε κάθε τέτοια προσπάθεια. Υπάρχουν ζευγάρια που δεν άντεξαν αυτή τη δοκιμασία και διαλύθηκαν, υπάρχουν γυναίκες που οδηγήθηκαν και 20 φορές σε ορμονοθεραπεία και μεταφορά ωαρίων για να συλλάβουν τον πολυπόθητο διάδοχο, υπάρχουν άντρες που ένιωσαν άχρηστοι γιατί το σπέρμα τους δεν είχε την επιθυμητή ταχύτητα ή κατέφυγαν σε δότη γιατί το δικό τους σπέρμα δεν απέδωσε τελικά τα ποθούμενα. Υπάρχουν γυναίκες που έδωσαν τα ωάριά τους ή δάνεισαν τη μήτρα τους σε άλλες γυναίκες ή άλλου τύπου οικογένειες.

Η υπόσχεση βέβαια μπροστά μας σαν καρτ-ποστάλ: «Με το πρώτο χαμόγελο του μωρού σας θα τα ξεχάσετε όλα». Ευτυχώς τώρα πια μιλάμε και στη χώρα μας λίγο πιο ανοιχτά για την προέλευση των παιδιών μας, ειδικά μετά το baby boom διδύμων που μας χάρισε η περασμένη εικοσαετία.

Σε αυτή τη βραδιά, λοιπόν, στην Πούλα, την πόλη των διδύμων, οφείλω και εγώ τα δίδυμα αγόρια μου, όταν αμέσως μετά την επιστροφή μου έβαλα μπροστά για την τρίτη απόπειρα εξωσωματικής πιο αποενοχοποιημένη και ελεύθερη και σίγουρα πιο συνειδητοποιημένη, ότι αυτή ήταν η τρίτη και τελευταία ταλαιπώρια "εξω-φυσικής" προσπάθειας, αλλά και ότι η "πυρηνική" οικογένεια, η συνέχιση του είδους, ακόμα και η φυσική, μητρική μου κλίση είναι ακόμα κι αυτά μια ιστορία μέσα στις πολλές άλλες, που μπορεί να διηγηθεί ένας άνθρωπος και δεν τον καθορίζει.

Οικογένεια είναι άνθρωποι που αγαπιούνται και τους δένουν δεσμά όχι απαραίτητα συγγένειας ή φύλου, ταυτότητας ή καταγωγής. Ήρθε η ώρα να σταματήσει το ιδιοκτησιακό καθεστώς των παιδιών και η παιδοκεντρική ελληνική αντίληψη είναι κάτι παραπάνω από παθογενής. Αυτά είναι θέματα για συζήτηση σε ημερίδες και συνέδρια, σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία και που παγκοσμίως πια συζητά το ποσοστό ανθρωπινότητας των cyborgs.